بخشی از مقاله
چکیده
همانگونه که خداوند در قرآن در اینباره می فرماید: وجعلنا من الماء کل شیء حی - از آب هر چیزی را زنده گردانیدیم. سوره انبیا، آیه - 30، بنابراین آب در حیات انسان، حیوان و نبات نقشی اساسی دارد. از مشکلات عمده منابع محدود آب، افزایش روزافزون تعداد افرادی است که در مصرف آب شریک میشوند. با توجه به شرایط تغییر اقلیم در کره زمین، اولین بخشی که تحت تأثیر تغییر اقلیم وخشکسالی قرار میگیرد. بخش کشاورزی و منابع طبیعی است. شناسایی پیامدها - Impact - ، راهکارهای سازگاری - Adaptation - و کاهش اثرات تغییر اقلیم، بایستی از برنامههای با اولویت کشور از جمله برای تأمین آب با هدف امنیت غذایی پایدار باشد. استفاده بهینه از آب به عنوان یک سرمایه راهبردی ملی و ودیعهای برای نسلهای آینده معطوف به بهرهمندی از فناوری مناسب و متناسب است. در ارائه برنامه الگوی جامع و علمی برای ایجاد تعادل عرضه و تقاضای آب، میتوان به الگوی تقاضامحوری، که با هدف تحقق امنیت غذایی پایدار در افق چشم انداز، نیاز آبی را برای مهمترین بخش اقتصادی، اجتماعی کشور - کشاورزی - برای سطوح مشخصی از الگوی کشت منطقهای و ملی با بهرهگیری از امکانات سنجش از دور و سیستمهای اطلاعات جغرافیایی برای تعیین سطح فعلی کشت و اعمال و کنترل سطح الگوی کشت مطلوب با لحاظ الزامات لازم، تضمین نماید.
طرح موضوع:
عنصر آب، اساس هستی و سنگ زیرین خلقت بشری است. آب در دفتر هستی و عالم وجود، اولین آفریده خداوند و عنصر اولیه حیات مادی و نیز آشناترین واژه برای هر انسانی است که در این عالم زیسته و میزید. همان گونه که خداوند در قرآن در اینباره می فرماید: وجعلنا من الماء کل شیء حی - از آب هر چیزی را زنده گردانیدیم. سوره انبیا، آیه. - 30 بنابراین آب در حیات انسان، حیوان و نبات نقشی اساسی دارد. همان گونه که آب منشأ حیات معرفی شده، همچنین نشانه صفا و پاکیزگی درون است و کنایه از تحرک و پویایی و جوشش معرفت ذاتی است. آب دارای جایگاهی ویژه در دستگاه خلقت و نظام آفرینش دارد و محل استقرار عرش الهی است. درباره ابر، باد، باران، آب، نهر، چشمه و نوشیدنی، قریب به صد آیه وجود دارد. واژههای قرآن کریم در اینباره عبارتند از: برد - تگرگ - ، سحاب - ابر - ، غمام - ابر - ، مزن - ابر و به گفته برخی ادیبان ابر باران دار - ، غیث - باران - ، مطر - باران - ، نهر - آب جاری - ، ینبوع - آب چشمه - ، معصرات - گردبادی از آب دریا یا خاک زمین - ، ثجاج - آب فرو ریزنده - ، عین - چشمه - ، ماء - آب - و شراب - نوشی - .آب به عنوان موهبتی الهی علاوه بر ارزشمندی حیاتی دارای ارزشهای ذاتی فراوانی از منظرهای اخلاقی، فرهنگی، زیست محیطی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی است. استفاده بهینه از آب به عنوان یک سرمایه راهبردی ملی و ودیعهای برای نسلهای آینده است.
از مشکلات عمده منابع محدود آب، افزایش روزافزون تعداد افرادی است که در مصرف آب شریک میشوند. با توجه به شرایط تغییر اقلیم در کره زمین، اولین بخشی که تحت تاثیر تغییر اقلیم وخشکسالی قرار میگیرد. بخش کشاورزی و منابع طبیعی است. شناسایی پیامدها - Impact - ، راهکارهای سازگاری - Adaptation - و کاهش اثرات تغییر اقلیم، بایستی از برنامههای با اولویت کشور از جمله برای تامین آب با هدف امنیت غذایی پایدار باشد. استفاده بهینه از آب به عنوان یک سرمایه راهبردی ملی و ودیعهای برای نسلهای آینده معطوف به بهرهمندی از فناوری مناسب و متناسب است. تغییر اندیشه " پیشرفت "به"توسعه "و سپس "توسعه پایدار "طی دهههای اخیر بویژه در محیط زیست و شرایط اجتماعی معطوف به آن، موجب گردید تا کشاورزی پایدار - Agriculture Sustainable - بهعنوان زیر مجموعهای از توسعه پایدار و مهمترین عامل در موضوع امنیت غذایی، آبی و انسانی تلقی گردد. غلبه بر مهمترین چالش تغییر اقلیم که خشکسالی وکمبود آب است، به عزم ملی و توجه جدی به جنبههای کمی و کیفی آب، توسعه علم و فناوری همراه با بومی سازی فنون جدید به عنوان چالش اصلی امنیت انسانی و زیست بومها نیاز است. در این زمینه باید فناوریهای راهبردی آب برای برنامهریزی علمی، منطقی و سازگار با شرایط مختلف کشور فراهم وتوسعه آنها مورد حمایت قرار گیرد.
بنابراین چالشهای مهم آب در کشور را میتوان به شرح زیر برشمرد:
1. حکمرانی غیرمدبرانه آب و عدم مشارکت کلیه ذی مدخلان و ذی نفعان در حل مسائل آب، محدودیت سرمایه انسانی کارآمد، عدم تخصیص منابع و اولویت گذاری اصولی، چالش های حقوقی و دیپلماسی توام با تعارضات اجتماعی، مناقشات آبی، حقابه های محلی، منطقهای، و زیست محیطی، آبهای مرزی و مشترک
2. عدم وزن دهی مناسب و متناسب به موجودیت آب در فرآیند آمایش سرزمین
3. عدم اعمال مدیریت جامع و بهم پیوسته منابع و مصارف آب با توجه به جنبه های زیست محیطی و آمایش سرزمینی، و عدم توجه کافی به بهره وری آب، بازیافت و بازچرخانی آب، و استفاده از آب های نامتعارف.
4. عدم ارزشگذاری اقتصادی آب، مدیریت مالی و عدم توجه به تجارت آب مجازی و بازارهای آب و موانع اجتماعی و فرهنگی آن.
5. رویکرد مدیریت بحران و عدم توجه به مدیریت ریسک و خطرپذیری در مخاطرات آب و هوایی - نظیر سیل، خشکسالی، و تغییراقلیم - و بحران های کمی و کیفی منابع آب.
تدابیر راهبردی:
اهم تدابیر راهبردی آب را میتوان به شرح زیر برشمرد:
-1 جایگزینی رویکرد مدیریت خطرپذیری در زمینه آب، انرژی، محیط زیست و مخاطرات آب و هوایی به جای رویکرد مدیریت بحران
-2 زمینه سازی استقرار نظام نوآوری، فناوری آوری و علم در بخش آب -3 توجه به اصل عقلانیت در مدیریت و حکمرانی مدبرانه کلان حوزه آب و پرهیز از بخشی نگری
-4 صیانت از منابع آبی و ایجاد سازگاری با محیط زیست به منظور بهره مندی پایدار در حال و آینده -5 زمینه سازی توسعه فرهنگی در بهره گیری از فناوری های آب به منظور بهبود الگوی مصرف
-6 سوق دهی سرمایه گذاری های مالی و اقتصادی در توسعه و بومی سازی بخش آب به منظور دستیابی به آرمان الگو -7 تقویت و پرورش استعدادها، خلاقیت، نوآوری، خطر پذیری، شجاعت و ایثارگری در توسعه فناوری های آب -8 هموار سازی استفاده کامل از ظرفیتهای داخلی در توسعه و بومی سازی فناوری های آب با مشارکت حداکثری کلیه ذی نفعان -9 ایجاد فرصتهای عادلانه در دستیابی و بهره مندی از فناوری های مرتبط در بخش آب براساس رهنمودهای چشم انداز 20 ساله کشور و دیگر اسناد بالادستی مرتبط، جمهوری اسلامی ایران از منظر فرهنگ، اخلاق، علم، اقتصاد، امنیت و فناوری های راهبردی آب با احراز رتبه اول در منطقه خواهد شد. بر این اساس، تحقق آرمانهای زیر بعنوان اولویتهای ضروری در تهیه سند الگو پیشنهاد میشود:
-1 برخورداری از امنیت آبی، امنیت غذایی، امنیت اجتماعی و سیاسی، بهداشت و سلامت جسمی و روانی آحاد جامعه، محیط زیست پایدار، اشتغال مولد به منظور بسط قسط و عدالت و اعتلای جامعه -2 برخورداری کافی از علم و فناوری های نوین و روز آمد در حکمرانی مدبرانه آب و ظرفیت سازی، دیپلماسی، آمایش سرزمین و امنیت آبی، اقتصاد و حقوق آب؛ مدیریت کلان منابع و مصارف آب، مدیریت حفاظت و بهره برداری از منابع آب، آبهای نامتعارف و مرزی، مدیریت خطر پذیری و بحران های اقلیمی و زیست محیطی، توسعه سامانه های مدرن آب - آبرسانی، آبیاری، پالایش و ... - و اندرکنش آب و انرژی های پاک -3 جایگزینی رویکرد مدیریت خطرپذیری در زمینه آب، انرژی، محیط زیست و مخاطرات آب و هوایی به جای رویکرد مدیریت بحران با بهره مندی از فناوری های روزآمد و نوین به منظور کاهش حداکثری خسارات و بهینه سازی مصرف منابع ملی -4 برخورداری از امنیت پایدار غذایی در سایه امنیت آبی از طریق بهرهگیری و توسعه فناوریهای نوین روزآمد و بومی شده متناسب با شرایط اجتماعی، طبیعی و اقتصادی کشور و آمادگی کامل و به هنگام برای کاهش اثرات و سازگاری با مخاطرات طبیعی در بخش کشاورزی و سایر بخشهای مربوط با بهره مندی از محیط زیست مطلوب و تحقق شرایط توسعه پایدار از طریق تضمین تعادل بخشی بین منابع و مصارف، اولویت گذاری بر بهره برداری بهینه از آبهای مرزی و مشترک -5 برخورداری از فناوریهای نوین در مدیریت مدبرانه بخش آب با توجه به تعاملات جهانی و منطقهای
همچنین اهم ماموریتها در تهیه سند الگو در بخش آب به شرح زیر پیشنهاد میشود:
-1 بهر ه گیری از آفرینشهای فکری -علمی، تکریم علم و عالم و احترام حقوقی و اخلاقی به آ نها در چارچوب نظام ارزشی مورد انتظار از جمهوری اسلامی ایران
-2 زمینه سازی استقرار نظام نوآوری، فناوری آوری و علم در بخش آب -3 توجه به اصل عقلانیت در مدیریت و حکمرانی مدبرانه کلان حوزه آب و پرهیز از بخشی نگری
-4 صیانت از منابع آبی و ایجاد سازگاری با محیط زیست به منظور بهره مندی پایدار در حال و آینده -5 زمینه سازی توسعه فرهنگی در بهره گیری از فناوری های آب به منظور بهبود الگوی مصرف
-6 سوق دهی سرمایه گذاری های مالی و اقتصادی در توسعه و بومی سازی فناوری های بخش آب به منظور دستیابی به محورهای چشم انداز
