بخشی از مقاله
چکیده
بحران جمعیت از یک طرف و استفاده بیش از حد سموم وکودهای شیمیایی برای رفع نیازهای غذایی آنها از طرف دیگر، سبب حرکت کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی ارگانیک جهت تحقق توسعه پایدار گردید. هدف از انجام پژوهش، تبیین وضعیت دانش، نگرش و رفتار سبزیکاران نسبت به کشاورزی ارگانیک در شهرستان باوی است. این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری پژوهش سبزیکاران شهرستان باوی تعداد 140 نفر می باشد. نمونه آماری مطالعه با استفاده از جدول مورگان به تعداد 103 نفر تعیین و به شیوه نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردید. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخت است که روایی آن توسط گروهی از صاحبنظران و اعضاء هیأت علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان تأیید شد. پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از آلفای کرونباخ برای دانش - - =0/89 ، نگرش - - =0/77 و رفتار - =0/68 - مورد تأیید قرار گرفت.
تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSSwin16 انجام شد. نتایج نشان می دهد دانش پاسخگویان نسبت به کشاورزی ارگانیک پایین و نگرش آنها نیز منفی بوده و به لحاظ رفتاری نیز منفعل می باشند. بین سابقه کار کشاورزی و نگرش در سطح 0/05 و با دانش در سطح 0/01 رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. بین دانش، نگرش و رفتار پاسخگویان نسبت به کشاورزی ارگانیک در سطح 0/01 رابطه آماری مثبت و معنی داری وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد متغیرهای نگرش، سابقه فعالیت کشاورزی و میزان زمین کشاورزی42 درصد تغییرات دانش را تبیین می کنند. متغیرهای رفتار و دانش نیز 40 درصد تغییرات نگرش را تبیین می کنند، همچنین 39 درصد تغییرات رفتار بوسیله تغییرات دانش، نگرش و میزان زمین کشاورزی تبیین می شود.
کلمات کلیدی: کشاورزی ارگانیک، سبزیکاران شهرستان باوی، نگرش، رفتار
مقدمه
امروزه صدای اعتراض دانشمندان، سیاستمداران، مصرف کنندگان آگاه، تولید کنندگان و طرفداران محیط زیست در سراسر جهان علیه کشاورزی متداول برخاسته است؛ زیرا تلاش برای به حداکثر رساندن بازده محصول در هکتار، از طریق مصرف بی رویه ینهاده های شیمیائی و تردد بیش از اندازه ماشین آلات کشاورزی در مزارع در کشاورزی صنعتی منجر به فاجعه ای شده است که کل زندگی بر روی کره ی زمین را در دراز مدت به خطر می اندازد. کشاورزی متداول به دنبال کمیت بوده و کیفیت را فدای ازدیاد تولید و منفعت کرده و چیزی جز افزایش بازده اقتصادی را مد نظر ندارد - رشید فرخی آبادی و همکاران، . - 1392
از سوی دیگر، بسیاری از دست اندرکاران توسعه کشاورزی دریافته اند که روش های فعلی توسعه، نیازمند تغییرات اساسی هستند. این تغییرات به معنی انتقال مستقیم روشهای ارگانیک رایج در کشورهای صنعتی به کشورهای درحال توسعه نیست، بلکه باید با اتکا به منابع بومی موجود در کشورهای درحال توسعه و فرایندهای بیولوژیک و اثرات متقابل اکولوژیکی نسبت به حفظ حاصل خیزی خاک، رفع نیازهای غذایی گیاهان زراعی و دامها، کنترل آفات و بیماریها، تهیه غذای کافی و همچنین امنیت اقتصادی برای جوامع روستایی اقدام نمود - انوری و صالح پور،. - 1392 از این رو یک نیاز فوری برای توسعه تکنیک های کشاورزی که از نظر تولیدی، اقتصادی و اجتماعی پایدار باشند، وجود دارد.
این به معنای تضمین تولید غذای کافی در دهه های آینده و فراتر از آن یک امر حیاتی است، زیرا به نظر نمی رسد تولید کشاورزی مدرن در طولانی مدت پایدار باشد. بنابراین جامعه ی کشاورزی امید خود را بر روی کشاورزی پایدار قرار داده است که تولید غذای کافی و سالم را تضمین و اکوسیستم را حفظ نماید. در این راستا، کشاورزی ارگانیک به عنوان یکی از مهمترین سیستم های کشاورزی جایگزین، برای تولید مواد غذائی سالم و بدون هرگونه مواد شیمیائی مورد توجه قرار گرفته است . - sharma,2005 - تعریف های بسیاری برای کشاورزی ارگانیک ارایه شده است از جمله: کشاورزی ارگانیک به عنوان نقطه ظهور یک روش تولید محصولات کشاورزی است که تعادل طبعیت را به هم نمی زند، آلودگی ایجاد نمی کند و بر انسان و دیگر موجودات اثرات مضر ندارد و هدف آن تولید محصولات سالم و گواهی شده است - . - Sadati et al.,2010 هاشمی و همکاران - - 1391
کشاورزی ارگانیک را » نظام جامع مدیریت تولید که به ترویج و افزایش کشت و حفظ بوم نظام، از جمله چرخه های زیستی و فعالیت های زیستی خاک منجر می شود«، می دانند. رجبی و همکاران - - 1392 اظهار کرده اند که تولید موادغذایی با کیفیت مطلوب و به میزان کافی، همگام با طبیعت و محیط زیست، صیانت از تنوع ژنتیکی در سامانه تولید و پیرامون آن، تقویت چرخه های زیست محیطی و توسعه بلندمدت حاصلخیزی خاک از اهداف کلی کشاورزی ارگانیک می باشد. براین اساس می توان گفت که محصول ارگانیک محصولی است که بدون استفاده از مواد شیمیایی، آفت کش ها، افزودنی های غذایی و طعم دهنده ها تولید شده باشد.
با توجه با این امر ، در کشور ما نیز تحقق توسعه ی پایدار با تکیه بر مزیت های نسبی کشور امری حیاتی به نظر می رسد. پایداری کشور وابسته به پایداری کشاورزی است. زیرا امنیت غذائی، امنیت محیط زیست، تأمین اقتصادی و در مجموع بقا و حیات کشور از پایداری کشاورزی به دست می آید. در حال حاضر، بسیاری از صاحب نظران توسعه ی کشاورزی بر این نکته اتفاق نظر دارند که اهداف کشاورزی پایدار باید شامل افزایش تولید، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش آلودگی ناشی از کودهای شیمیائی و آفت کش ها، حمایت از تنوع زیستی، حفاظت از منابع طبیعی و بهبود رفاه و آسایش باشد - . - Rezaei- Moghaddam et al., 2005 اهمیت کشاورزی ارگانیک و نقش حیاتی آن در توسعه پایدار انکارناپذیر است.
تصمیم به پذیرش کشاورزی ارگانیک متأثر از عوامل مختلفی است که یکی از مهمترین آنها، نگرش کشاورزان نسبت به کشاورزی ارگانیک می باشد. زیرا فعالیت و تصمیم گیری افراد نسبت به هر پدیده ای تحت تأثیر نگرش آن ها می باشد. نگرش افراد دربرگیرنده ی مجموعه ای از عقاید، انگیزه ها و تجربیات است . - fishbein & ajzen, 1975 - بنابراین لازم است متخصصان و برنامه ریزان کشاورزی در طراحی برنامه های جدید کشاورزی- زیست محیطی در کنار سایر عوامل تأثیر گذار، به پیچیدگی نگرش کشاورزان توجه نمایند - - Ahnstrom et al., 2009. از سوی دیگر، تقاضا برای محصولات سازگار با محیط زیست مانند غذاهای ارگانیک به طور قابل توجهی با توجه به افزایش آگاهی در مورد سلامتی، ایمنی مواد غذایی و نگرانی های زیست محیطی افزایش یافته است.
آگاهی و دانش به عامل مهمی در تغییر نگرش و رفتار مصرف کنندگان نسبت به غذاهای ارگانیک تبدیل شده است - Altarawneh, 2013, Kumar & Jabir,2011 نتایج مطالعه ملک سعیدی و همکاران - 1388 - حاکی از آن است که دسترسی به اطلاعات کشاورزی- محیط زیست و سابقه کار تأثیر مستقیم، مثبت و معنی داری بر دانش کارشناسان نسبت به کشاورزی ارگانیک دارند. لطیفی و فتحی - - 1390 در مطالعه ای نگرش بهره برداران نسبت به حفاظت منابع طبیعی را حد متوسط برآورد کردند. هاشمی نژاد و رضوانفر - - 1389 به این نتیجه رسیدند که مهترین مشکلات فراروی کشاورزان در استفاده از کشاورزی ارگانیک را پنج عامل نگرشی، تولیدی، بازار، حمل و نقل، نهاده ای و بازار می باشد.
نتایج مطالعه رجبی و همکاران - - 1392 نشان می دهد که میزان دانش و نگرش مصرف کنندگان نسبت به محصولات ارگانیک در حد متوسط می باشد. همچنین عواملی مانند اطلاع رسانی و آموزش، بهبود دسترسی به محصولات ارگانیک، بهبود ویژگی های محصول و ارائه تسهیلات حمایتی را از عوامل مؤثر بر پذیرش محصولات ارگانیک می دانند. کریمی و همکاران - 1390 - موانع پیشبرد کشاورزی ارگانیک را به اقتصادی، شناختی و اطلاعاتی و بینشی طبقه بندی کرده اند. نتایج مطالعه هاشمی و همکاران - - 1391 نشان داد که 20/5 درصد ازکشاورزان نگرش مثبت و33/2 درصد نگرش به نسبت مثبت به کشاورزی ارگانیک داشته و آن را بهتر از کشاورزی صنعتی می دانند.
- 2005 - Wheeler نیز عواملی همچون سابقه کار، میزان تحصیلات را در نگرش نسبت به کشاورزی پایدار مؤثر می داند. - 2005 - Acs et al, به این نتیجه رسیدند که موانع اقتصادی، نخستین مانع در راه تبدیل یک کشت بوم متعارف به سامانه ی ارگانیک است. نتایج مطالعه - 2008 - Tsakiridou et al. نشان داد، نگرش و رفتار کشاورزان نسبت به محصولات ارگانیک مثبت است. نتیجه مطالعه - 2009 - Tatlidil et al. نشان داد که تحصیلات، دسترسی به خدمات ترویجی و اطلاعات، مالکیت ارضی به درک بیشتر اهمیت کشاورزی پایدار منجر می گردد و سازمان های ترویج با تمرکز بر این فاکتورها می توانند نگرش مشاعدتری را نسبت به پایداری در کشاورزان ایجاد نمایند. نتایج مطالعه - 2013 - Azami et al. حاکی از آن است که 62 درصد کارشناسان کشاورزی دارای نگرش مثبت نسبت به محصولات ارگانیک هستند.
نگرش یکی از مهم ترین مفاهیم روان شناسی اجتماعی نوین است که به تمایلات، احساسات، شناخت ها، گرایش های ذهنی و رفتاری فرد اشاره دارد. بررسی نگرش افراد در زمینه های مختلف به مدیران و مجریان کمک می کند که از شیوه تفکر مردم درباره موضوعات مشخص مطلع شده و آگاهی یابند و آنگاه برای تغییر، اصلاح و یا تقویت آن نگرش برنامه ریزی کنند و یا اقداماتی انجام دهند - اتحادی و همکاران،. - 1390 بنابراین، از عواملی که می توانند تاثیر مهمی بر رفتار کشاورزان در زمینه شیوه های مختلف و به خصوص به کارگیری و سرمایه گذاری در کشاورزی ارگانیک داشته باشد، توجه به دانش و نگرش آنان نسبت به این مقوله می باشد.
در حال حاضر تولید مواد غذایی سالم، به مقدار کافی و با کیفیت مطلوب مد نظر است، به طوری که نیاز جمعیت در حال رشد تامین شده و سلامت جامعه و محیط زیست تضمین شود. این مهم نیازمند برنامه ریزی و فناوری های زیستی است به گونه ای که ضمن تولید محصولات سالم و پایدار، کمیت مطلوب نیز حاصل گردد. بنابراین، با دادن آگاهی های لازم به کشاورزان و تشویق آنان به استفاده از سیستم های نوین کشاورزی از جمله کشت محصولات سالم، همچنین با بازاریابی و مدیریت مناسب برای کشت محصول و بهره وری آب و خاک، زمینه افزایش تولید محصولات پایدار و از بین بردن اثرات مواد شیمیایی مصرف شده در تولید آنها فراهم می شود. شهرستان باوی واقع در استان خوزستان به دلیل دارا بودن زمین های حاصلخیز فراوان و نزدیکی به رود پرآب کارون از پتانسل تولید محصولات کشاورزی متنوعی برخودار می باشند.
یکی از محصولاتی که معمولاً در زمین های مرغوب حاشیه رود کارون کشت می شود، انواع تولید سبزی و صیفی است. به دلیل محدودیت آگاهی سبزیکاران این شهرستان نسبت به کشت ارگانیک و سالم و همچنین عدم توانایی مالی جهت افزایش سطح زیر کشت، سبزیکاران ناچار به استفاده فراوان از نهاده های کشاورزی و از جمله سموم و کودهای شیمیایی جهت افزایش عملکرد در واحد سطح و برداشت زود هنگام محصول می باشند. این عوامل از یک سو منجر به آلودگی منابع آبی در دسترس، نابودی گونه های گیاهی و جانوری در محیط طبیعی منطقه می شود و از سوی دیگر، سلامتی مصرف کنندگان و خود تولیدکنندگان سبزی و صیفی نیز در معرض خطر قرار می گیرد. با توجه به این مطالب، این مطالعه با هدف تعیین سطح دانش، نگرش و چگونگی رفتار سبزیکاران شهرستان باوی نسبت به کشاورزی ارگانیک و تولید محصولات عاری از هرگونه مواد شیمیایی انجام شده است.
روش پژوهش
