دانلود مقاله اوقات فراغت جوانان در ایران و امکانات موجود

بخشی از مقاله

مقدمه:
يكي از مسائلي كه پيوسته مورد نظر صاحب نظران علوم تربيتي و دست اندركاران تعليم و تربيت قرار گرفته مسئله اوقات فراغت است. تخصص در گستره حيات بيانگر مطلب است كه در زندگي پر از فراز و نشيب انسان لحظه ها و اوقاتي وجود دارد كه از اهميت و حساسيت فوق العاده اي برخوردار است. اوقاتي كه بستر مطلوبي است براي جريان نيكوي رشد شخصيت و اعتلاي وجود و يا زمينه همواري است براي بروز اختلاف رفتاري، انحراف اخلاقي و بزهكاري اجتماعي، بدون ترديد زماني كه از اوقات فراغت بحث به ميان مي آيد، سخن از ارزشمندي اين اوقات است هنگامه بسيار حساس و پرمعنا، اوراقي سرنوشت ساز در كتاب زندگي كه نيازمند اراده هاي استوار و انديشه هاي خلاق است.

شعار ( وقت طلاست) و (شيطان براي دستهاي بيكار كاربد مي يابد) همواره در اغلب جوامع مطرح بوده و تفكر و تدبير درباره اوقات فراغت و توجه به نحوه گذراندن اين اوقات در كشورهاي صنعتي بيش از ديگر كشورها رواج يافته است. حتي اغلب جامعه شناسان و اقتصاد دانان ( دماز، اندرسون، اوژه) بر اين باورند كه تحول جوامع انساني به سوي تمدن فراغت در حركت است.

اوقات فراغت جوانان به مشابه شمشيري دولبه است اگر از آن به طور اصولي استفاده شود نه تنها راهگشا است بلكه زندگاني با برنامه، منسجم و هدفدار پيش روي انسان قرار ميدهد. اگر خدا ناكرده اين اوقات گرانبها و سالم و با برنامه هاي مقبول سپري نشود، زمينه هاي گرايش به فساد و تباهي و انحطاط جوانان را فراهم مي آورد. فساد تباهي تنها مفهومي از ناهنجاري اجتماعي نيست، بلكه مصدتعي از به هدر دادن منابع و انرژي انساني و مالي و مادي است.

جواني كه در ابتداي جواني به بيراهه مي رود. نه تنها جواني و انرژي جسمي و روحي خود را به هدر مي دهد و خود را به هلاكت ، بدبختي، و فقر و ممكن است مي اندازد، بلكه از ابعاد نيز در تخريب منابع اجتماعي نقش دارد، كه يكي از آنها را مي توان ايفاي نقش مخرب به مثابه الگويي قابل تقليد براي عمده ديگري از جوانان دانست. البته اين بعد از كاركرد افراد ناهنجار، بحراني ترين و مصيبت سازترين نقش او در اجتماع است.

لذا مي توان نحوه گذراند اوقات را جزو ريشه هاي فقر و استمرار آن يا تعالي افراد تلقي كرد. واقعيت امر در فرهنگ ما نيز چنين است، مردم ما با افرادي كه وقت خود را تقسيم كرده اند و مدام به كاري و فعاليتي مشغول هستند را بيشتر قبول دارند تا افرادي را كه لحظاتي از عمر خود را به سستي، كاهلي و بيكاري مي گذرانند لذا بين اوقات فراغت و رشد اجتماعي و فردي ارتباط مستقيم وجود دارد و هر چقدر اوقات فراغت آدمي اصولي، منطقي و با برنامه باشد،

مي توان اميدوار بود كه رشد اجتماعي، خلاقيت و ابتكار فردي او بالاتر خواهد بود و هر چقدر اوقات فراغت آدمي به بطالت بگذرد مي توان مشاهده كرد كه ارزش و اعتبار اجتماعي او كاسته مي شود.
اوقات فراغت پديده اي است كه براي هر فردي لازم و ضروري است. اگر انسانها تمام وقت خود را به كار طاقت فرسا اشتغال داشته باشند، بايد يقين داشت كه از قدرت تفكر، خلاقيت و نوآوري آنها به تدريج كاسته خواهد شد و به موجوداتي همچون پيچ و مهره تبديل خواهد شد. ولي اگر در بين كار فراغتي باشد كه انسان بتواند مقايسه اي بين خود و كارش و با نقش كه دارد و ارزش خود واندش وظيفه اي را كه ايفا مي كند، بپردازد خود را در مسيري قرار مي دهد كه لياقتش را دارد و زندگي اش هدفدار و با برنامه شود و موقعيت را در آغوش مي كشد.

دكتر كارل مي گويد: خواستهاي وحشيانه شهوات ممكن است جلب نوعي اهميت نمايد ولي هيچ چيز غير منطقي تر از آن زندگي نيست. اگر زندگي منحصر به رقصيدن و به دور شهر با اتومبيل چرخيدن و سينما رفتن و رايوشنيدن باشد چه فايده اي دارد. تفريح بدون آنكه متضمن نفعي باشد فرصتهايي را كه كارگران بر اثر تكامل ماشينها و خسن تهيه محصول به دست آورده اند بحث بر باد مي دهند. زحمات مصروفه، حداقل چهار ساعت در روز به طول زندگي افزوده است يعني اوقات گرانبهايي كه اگر كسي آنرا علاقه مند مصرف كند مي تواند تعليم بگيرد، جسم و جانش را نيرومند كند، آسيب شخصيت نمايد و وظيفه انسانيت خود را انجام دهد.

در موقع تفريح و سرگرمي زندگي زنگ ذوق و ابتكار به خود مي گيرد و لطف و فضاي مخصوصي پيدا مي كند، روح سبكبال و پر نشاطي مي شود، عواطف و احساسات شكوفا مي گردد و آدمي در خود احساس آزادگي مي كند در اين مورد حضرت علي (ع) مي فرمايد، فرح و شادماني باعث بهجت و انبساط روح و مايه و جد و نشاط است وهمچنين فرموده اند: هر يك از اعضاي بدن به استراحت نياز دارد.

مطالب قابل توجه ديگر اين است كه وضعيت اجتماعي بر روي ايام فراغت جوانان تأثير گذاشته و خود نيز از آن متأثر است. در اين راستا با توجه به رقمي متجاوز از 20 ميليون نوجوان و جوان در كشور ما كه اكثريت قريب به اتفاق آنها طيف دانشجويي كشور ما را تشكيل مي دهند، تدبير و سياستگذاري اوقات فراغت آنها با عنايت به اهداف تربيتي، اجتماعي ضرورت پيدا مي كند كه در اين باره بخش مهمي از اين مسئوليت خطير به عهده سازمانهايي آموزش پرورش و بخش ديگر آن به عهده سازمانهايي نظير سازمان تربيت بدني، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، صدا و سيما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان تبليغات اسلامي و غيره مي باشد.

همانطوريكه كاروتوليد نيازمند برنامه عملي و تخصصي است و زير بنايي هر برنامه عملي تحقيقات انجام شده و اطلاعات قبلي است براي برنامه ريزي ( اوقات فراغت نيز بايد تحقيقات لازم انجام پذير- جمع آوري نظريات و استفاده كردن از تجربيات ديگران و لذا تحقيق حاضر سعي دارد ضمن آگاهي از نظرات و نگرش دانش آموزان در مورد گذراندن اوقات فراغت آنان، موانع و مشكلاتي را كه در اين زمينه وجود دارد مشخص نمايد و راه حلها و پيشنهادات لازم را در نظر گرفتن امكانات ارائه دهد تا با استفاده از نتايج اين تحقيق به توان دربهبود برنامه ريزي جهت اوقات فراغت دانش آموزان چاره انديشيد و در نهايت به اين نتيجه برسيم كه در بحث از اوقات فراغت پر كردن صرف آن مد نظر اينست، بلكه غني كردن آن امر بسيار مهمي است. با توجه به اينكه تحقيقات روان شناسي نقش موثر نحوه گذراندن اوقات فراغت را در رشد شخصيت نشان داده اند.

بيان مسئله :
دوره نوجواني يكي از مراحل حساس و پر اهميت رشد جسمي و شخصيتي افراد به حساب مي آيد. نوجوان امروز اوقات فراغت فراواني دارند، وسايل سرگرمي بيشتري مي تواند، داشته باشند. ليكن به ارزشهاي اجتماعي و اخلاقي آنها نمي توان اطمينان كرد چنانكه توجه دقيق به فعاليتهاي تفريحي در عصر حاضر و تقريباً در تمام كشور هاي جهان به خصوص كشورهاي به اصطلاح پيشرفته اين حقيقت تلخ را ثابت مي كند كه بعضي از اين فعاليتها بسيار نامعقول و مضرند و شركت نوجوانان در آنها به زندگي سالم ايشان لطمه مي زند.

بنابراين با در نظر گرفتن حساسيت، اهميت و نقش حياتي اوقات فراغت ضروري است با تهيه و تنظيم برنامه هاي آموزشي از طريق همكاري مشترك اولياء و مربيان و اتخاذ روشهاي مناسب ضمن جلب توجه دانش آموزان و ايجاد نگرش مثبت در آنها نسبت به ارزش و اثرات مثبت اوقات فراغت و برانگيختن رغبت و انگيزه در حسن بهره وري و بارور سازي اين فرصتها در زمنيه پيشگيري از هر گونه آسيب پذيرها در ايام فراغت تدابير لازم را پيش بيني كرد. براين اساس، اين تحقيق در پي آن است كه رابطه شناخت علمي و دقيق بين نحوه گذراندن اوقات فراغت و انحرافات اجتماعي دختران سنين 20 - 15 سال منطقه 5 تهران مي باشد.

اهداف تحقيق:
هدف كلي :
هدف كلي از تحقيق، يافتن راه حل ها و راهكارهاي مناسب و صحيح براي بهسازي نحوه گذارندن اوقات فراغت نوجوانان و دانش آموزان و دانشجويان و يافتن راههاي درست و مشخص براي ايجاد و يا بازسازي لازم جهت استفاده مطلوب همه نوجوانان و جوانان فراغت خود با تأكيد بر نكات تربيتي و شناخت هر چه بهتر آن مي باشد.

هدف خاص:
1- پي بردن به چگونگي تأثير و امكانات موجود در جامعه و مدارس و دانشگاهها بر نحوه گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان
2- آشنايي با نوع فعاليتهاي دانش آموزان و دانشجويان در اوقات فراغت
3- كشف ذوق و علاقه و ميزان توانائيهاي دانش آموزان و دانشجويان در زمينه هاي مختلف گذران اوقات فراغت
4- شناسايي امكانات موجود و دست يافتن به راههايي جهت استفاده از امكانات موجود و دست يافتن به نتيجه مناسب و در نتيجه برنامه ريزي و تجهيز براي ارتقاء كيفي و بهره مندي از وسايل و لوازم موجود
5- آشنايي با مشكلات گذاران اوقات فراغت

6- يافتن راه حلهاي علمي و مؤثر براي پر كردن صحيح اوقات فراعت دانش آموزان و دانشجويان
اهميت و ضرورت تحقيق:
امروزه از جمله كشورها مشكلات مربوط به جوانان است و اين مشكل پابه پاي گذشت زمان هويدا شده است و آنچه در اين بخش از مشكلات جوانان با عنوان مشكل گذران اوقات فراغت آورده مي شود جزء كوچكي از آن است.
جوانان نيروي حياتي عظيمي را تشكيل مي دهند و اين نيرو بايد به طريق طبيعي مصرف گردد وقتي كه جوان نتواند قدرت و توان خود را به طريق صحيح در راه ساختن شخصيت خويش استفاده كند، ناگزير به راه انحراف مي افتد- قشر عظيمي از نوجوانان و جوانان ميهن اسلامي ما متأثر ازفضاي سازنده انقلاب اسلامي و مايه هاي فرهنگي و اقتصادي آن در مسير مستقيم گام بر مي دارند ولي متأثر از عواملي كه موجي از غربزدگي و گرايش به ابتذال كه توسط عوامل استكبار جهاني از سالها پيش در جامعه شيوع پيدا كرده كه طبيعتاً اين موج دامنگير گروهي از نسل جوان آسيب پذيرنده مي شوند.

براي حل اين مشكل بايد در امور پرورشي باديد وسيع تر و توان بيشتري سرمايه گذاري كند و با طراحي برنامه هاي سالم و ايجاد فضاهاي ورزشي و كانونهاي پرورشي جامعه زمينه سالم گذران اوقات فراغت نسل جوانان را فراهم كرد. در اين موارد تربيت نيروي انساني ماهر از اهميت خاص برخوردار است و بايد مراكز آموزش و دانشگاهها، مربيان ورزيده اي براي هدايت فعاليتهاي پرورشي جوانان تربيت كنند. بين نهادها ي فرهنگي و تربيتي هماهنگي و انسجام وجود داشته باشد، چون شخصيت متأثر از عوامل محيط شكل مي گيرد و لذا بايد درسالم سازي محيط نسل جوان كوشش كرد.

جوانان و چار يك سردرگمي هستند و اين سردرگمي باعث بوجود آمدن مشكلات و مسايلي بسيار زيادي شده است. اگر احياناً جوانان براي سپري كردن اوقاتشان برنامه اي داشته باشند گيج و سردرگم نمي شوند. در كتابهاي روانشناسي وقتي به علل انحرافات جوانان اشاره مي شود به خصوص در مسايل جنسي، علت بيكاري و بي برنامه گي ذكر مي شود. بنابراين به خودش روي مي آورد و از عوارض آن تنها به خود روي آوردن نيست بلكه مشكلات عديده اي از آن منشعب مي گردد.

با توجه به نكات فوق اوقات فراغت وسيله موثري براي جلوگيري از كجرويها و انحرافات اجتماعي و پرورشي قواي فكري و اخلاقي آنان مي باشد و نداشتن برنامه مناسب براي گذراندن اوقات فراغت يكي از عوامل زمينه ساز معضلاتي ازقبيل: فرار از خانه، اعتياد، گرايش به برنامه هاي مبتذل ويدئويي، خودكشي و .... بحساب مي آيد.
فرض ها يا سئوالهاي ويژه تحقيق:
1- آيا دانش آموزان و دانشجويان براي گذراندن اوقات فراغت به طور يكسان از امكانات و تسهيلات استفاده مي كنند؟

2- آيا نامناسب بودن امكانات مورد نياز از نقطه نظر كمي و كيفي به طور يكسان تأثيرات نامطلوبي بر كيفيت اوقات فراغت دانش آموزان و دانشجويان بر جاي مي گذارد؟
3- آيا دانش آموزان براي بهبود بخشيدن به وضعيت گذراندن اوقات فراغت نيازهاي يكسان دارند؟
تعريف عمليات واژه ها يا اصطلاحات :
اوقات فراغت: منظور از اوقات فراغت فرصتهاي است كه انسان مسئوليت و نوع هيچگونه تكليف يا كار موظفي را عهده دار نبوده، زمان در اختيار اوست كه با ميل و انگيزه شخصي به كار خاصي بپردازد. به ديگر سخن زمان فراغت زماني است كه پس از انجام رساندن كار و تكليف موضف روزانه باقي مانده و انسان فرصت مي يابد كه با رغبت، علاقه و انگيزه شخصي فعاليت يا برنامه خاصي را انتخاب كند.
دكتر (جي، بي نيش) در كتاب فلسفه فراغت و تفريحات سالم در تعريف فراغت مي گويد: فراغت مربوط به اوقاتي از زندگي انسان مي شود كه از كار كردن آزاد است و يا در خواب نيست و تفريحات سالم مربوط به نحوه استفاده و برداشت از اين فراغت است
دانش آموزان : نوجوانانهاي كه در دوره دبيرستان تا پيش دانشگاهي در يكي از مدارس متوسطه منطقه 5 در سال تحصيلي 81 -80 مشغول به تحصيل بوده اند
دوره پيش دانشگاهي: مقطع پيش دانشگاهي در مدارس متوسطه را شامل مي شود.
علايق دانش آموزان: منظور فعاليتهايي است كه دانش آموزان به انجام آن ابراز علاقه مي كنند بدون اجبار و از روي ميل شخصي به آنها بپردازد.

گرايش: عبارت است از علاقه و تمايل به انجام دادن كاري است.
انحرافات اجتماعي، عبارت است از رفتاري كه هنجارهاي اجتماعي را نقض كرده و در نتيجه از نظرتعداد بسياري از مردم قابل نكوهش است.

فصل دوم

ادبيات تحقيق و پيشينه تحقيق

مقدمه:
با اينكه در فرهنگ ما جمله وقت طلاست زبانزد عموم مردم است اما متأسفانه يكي از سرمايه هاي زيان ديده همين وقت و عمر است با توجه به اينكه هر استعداد بالقوه اي در گذشت زمان و در دوران خاصي از زندگي شكوفا گشته و بعضي از و يادگيريها در دوران كودكي يا نوجواني امكان پذير است، در مي يابيم كه از دست رفتن فرصت و تلف شدن وقت چه زبانهاي جبران ناپذير فردي و اجتماعي را در بردارد.

در اين بخش و سابقه مطالعات انجام شده در ايران و جهان اشاره مي شود در بخش اول ادبيات تحقيق ابتدا اوقات فراغت در ايران و نيز اوقات بعد از اسلام و همچنين اوقات فراغت از ديدگاه اسلام و خصايص و ويژگيهاي اوقات فراغت و ارتباط آن به بهداشت رواني و سپس فراغت و خلاقيت و نيز فراغت و توسعه مهارتهاي شناختي و اوقات فراغت و تقويت مهارتهاي حركتي- حسي و فعاليتهاي ورزشي و جهت نگرفتن و سپس اوقات فراغت و اصلاح رفتار و تعالي شخصيت و بعد از آن اوقات فراغت و آسيب پذيريهاي اجتماعي ارائه خواهد شد و سپس در بخش پيشينه خلاصه اي از مهترين تحقيقات انجام شده ارائه مي گردد.

بخش اول: ادبيات تحقيق
الف) اومقات فراغت از ديدگاه دانشمندان
در مور مساله اوقات فراغت پژوهشگران و دانشمندان زيادي اظهار نظر كرده اند تمام پژوهشگران در مورد اينكه اوقات فراغت پديده خاص جامعه صنعتي است هم عقيده نيستند. بلكه برخي از آنها معتقدند كه زمان فراغت در تمام مراحل زندگي بشري وجود داشته است

. در گذشته هاي دور كار تفريح از يكديگر مجزا نبوده و هر دو مراسمي بود كه به خاطر مذهب و تماس با ارواح برپا مي شد. به عبارت ديگر معني آنها در زندگي اجتماعي علير غم تفاوتشان يكي نبود مانند جنبشهاي مذهبي كه هم تجسم كار بود و هم بازي، خواندن انواع اشعار در مزارع به موقع كاشت و برداشت.

جامعه شناسان و اقتصاد دانان نيز نظريه هايي درمورد اوقات فراغت ابراز نموده و به نوعي اين اوقات را تعريف نموده اند. جامعه شناسان مخصوصاً فريدمن از اولين كساني هستند كه به اهميت اوقات فراغت پي برده اند. از نظر “كارن ماركس” اوقات فراغت غزاي رشد و پيشرفت انسان است به نظر “اگوست كنت” اوقات فراغت اماكن توسعه و پيشرفت به شمار مي رود دكتر “ناش” مي گويد: فراغت مربوط به اوقات زندگي انسان مي شود كه از كار كردن آزاد است و يا در خواب نيست و تفريحات سالم مربوط به نحوه استفاده و برداشت از اين فراغت مي باشد.“پي بر” اظهار مي دارد موجوديت و اصالت فرهنگ بر مبناي فرصت و اوقات فراغت افرادي كه در آن اجتماع زندگي پي ريزي شده است. “ساموئل كنيگ” مي گويد: « بر اثر كاهش ساعات كار طي سالهاي اخير تفريح يا فعاليت هاي ساعات بيكاري تبديل به يك مسئله اجتماعي حياتي گرديده و توجه بسياري از محققان را به خود معطوف داشته است»

جواهر لعل نهر و نخست وزير فقيد هند مي گويد: وقتي شما مسأله بيكاري را حل گرديد مسئله بعدي و بزرگتر به كار بستن زمان فراغت و بيكاري مطرح مي شود. تا وقتي كه انسان مشغول كار است و به خاطر زنده ماندن خود تلاش مي كند، چه اين تلاش به صورت سخت و دشواري باشد كه در كشور ما وجود دارد و چه به صورت ملايم تر، در بعضي از كشورهاي مترقي است در هر حال سرگرم مي باشند اما وقتي كه مسائل اجتماعي و اقتصاديش حل شود و خود كارشدن كارها نيز بار سنگين كار از دوشش برداشت،

با ما مسائل تازه اي مواجه شويم كه هرگز پيش از اين سابقه نداشت مانند مسائل جنايات جوانان، تجاوزات جنسب افزايش قتل و كشتار، رواج مشروبات الكلي، فرار از خانه، هرج و مرج و صدها ميكروب ديگر كه موجب بيماري روحي و انحطاط اخلاقي ميگردد
“ويل دورانت” مي گويد: يك دانشجوي چيني گفت كه دانشگاههاي آمريكايي اتحاديه هاي ورزشي هستند كه در آن وسايلي براي صاحبان بنيه هاي ضعيف موجود است هر فيلسوفي بايد مانند افلاطون ورزشكار باشد و اگر نباشد فلسفه او مورد شك و ترديد است.

جان ديديي اظهار مي دارد البته ميل به تفريح مخالفت اخلاق نيست و برعكس علاقه به نشاط آميزش با اجتماع يكي از استوارترين پايه هاي اخلاق است لكن متأسفانه تفريح و نشاط با هيجانهاي مخصوص، تحريكهاي شديد، فلنكهاي حواس و برافروختن آتش اشتها براي التذاذ بدن بدون كمترين توجه به عواقب وخيم آن مشبه شده است. اين نوع تفريحات و لذت جويي نشاط اضمحلال و ذوب شدن سات و فعاليتي كه از تحريكات عادي و معمولي محروم گردد و براي خود آنرا نامطلبوب مي يابد. هجرايي كه از خود در رفتار و اخلافي آدمي متفك است و سرانجام آن نابودي و تباهي است.

دوركيم وارنست گرومن منشأ هنرها، بازي و نظاير آن را مذهب شمرده اند و چنانچه در عهد ما نيز هنر پديدار است بسياري از فعاليت هاي خاص اوقات آزاد و مردمان كه رنگ مذهبي دارد نه فقط موجب ارتباط آدميان با قواي برتر مي شود بلكه ميان خود افراد گروه نيز پيوندي استوار برقرار مي كند
ب) تاريخي مربوط به نحوه گذران اوقات فراغت در ايران
تحولات تاريخي مربوط به نحوه گذران اوقات فراغت در ايران را مي توان به دو دوره قبل و بعد از اسلام مورد بررسي قرارداد. از ادوار قديم در آن عهد كه بشر اوليه موفق به كشف آتش و ساخت ابزار نوك تيز براي شكار و همچنين ساخت انواع ظروف گلي و سنگي مي شود و به موازات آن فرصت بيشتري براي استراحت وي باقي مي ماند زيرا با اختراعات پي در پي از ساعات كار كاسته شده و انواع فعاليتهاي هنري و ذوقي مثل، مجسمه سازي

. نقاشي ظهور مي يابد. از مدارك و اسناد مي شود برداشت كرد كه مزاياي فراغت بيشتر به طبقات ممتاز جامعه اختصاص داشته است و عامه مردم با كار دشوار و ممتد روزانه درگير بوده اند فقط از فرصتهاي كوتاهي براي استراحت و فعاليتهاي ساده خاص اوقات بيكاري چون ديد بازديد، گفتگو و شركت در مراسم و جشنهاي ملي و مذهبي بهره مند مي شود

مطالعه مورخين نشان دهنده آن دست كه عهد باستان در بسياري از تمدنهاي قديم اوقات بيكاري صرف ورزشها و فعاليت هاي رزمي مي شد تا قدرت دفاعي جوامع همواره آماده مقابله با هجوم دشمنان خود باشد. در يونان، پهلواني و ورزشهاي قهرماني منزلت و جايگاه ويژه اي داشت و برعكس با انحطاط و قدرت سياسي در روم فراغت خاص توانگران شده و عيش و عشرت شديد رواج يافت به قول هرودت مطالعات اين دانشمندان نشان مي دهد

تا وقتي كه ما نتوانيم به طور منطقي اوقات روز افزون بيكاري خودمان را به سربريم چه درزندگي و چه در شخصيت ما اختلالاتي روي خواهد داد. افراد بشر همواره مايل به داشتن اوقات فراغت بيشتري بوده اند، ليكن اينك روبرو با يان خطر شده اند كه اوقات فراغتشان بيش از آن است كه در خود آنند و بيم آن مي رود كه بر اثر نبودن توانايي صرف اين اوقات به طوري كه خطرات بزرگي براي خودشان به وجود آورد و به همين دليل است كه مسئله گذران ساعات بيكاري يكي از دشوارترين مسايلي است كه تاكنون اكثر ملل جهان به ويژه غريبان با آن روبرو هستند.

مربيان و متخصصان تعليم و تربيت به ويژه در عصر حاضر به كار برد يافته هاي روان شناسان و جامعه شناسان مي كوشند بهترين و مؤثرترين عاملها و امكاناتي تربيتي را كشف كنند تار و كمترين مدت به هدفهاي مطلوب تربيتي نايل شوند اين متخصصان در تحقيقات متعدد خويش اين اصل مسلم را دريافتند كه ترتيب غير مستقيم و غير رسمي مؤثر از تربيت مستقيم رسمي است و محيطها و عوامل كه خود كودكان و نوجوانان انتخاب مي كنند بيش از محيطها و عوامل تحميلي در رفتار ايشان موثر است.

ايرانيان از سن 5 سالگي به فرزندان خود اسب سواري و راستگويي را مي آموختند. مصريان به بازيهاي قهرماني علاقه و افرا داشتند. تماشاي بازيها، پهلوانيها، نمايشهاي مختلف اوقات قابل توجهي از شبانه روز افراد جامعه را به خود اختصاص مي داد در زمانهاي نخستين چنانكه از سخنان (هرودت بر مي آيد ملت ايران از شبانان پر طاقت كه در نقاط سخت و كوهستانها زندگي مي كردند، مركب بوده است)

رونق روز افزون شهرنشيني در دوران اشكانيان بي شبيه صورت تازه اي از سرگرميهاي اوقات فراغت را در جامعه ايران به ميان آورد. اخلاق و آداب به تدريج تلطيف شد و ذوق امور تفنني و تجملي بيش از بيش نيرو گرفت. به عنوان مثال رواج موسيقي از جمله وسايل تفريحي طبقات ممتاز خصوصاً در عهد ساساني بازيهاي شطرنج، هشت بازمب و غيره بوده است. بديهي است جامعه اي كه هنوز به مرحله شهرنشيني درنيامده است و به اقتصاد و شهري نايل نشده است، فراغت به مفهومي كه براي ما اتفاق مي افتد در آن مطرح نمي شود و اگر اوقات آزادي از كارهاي سخت دشوار شبانه روزي باقي مي ماند به همان ورزشهاي توان آزمايي كه افراد را بيشتر آماده به كار و شمغله جدي زندگي مي كند مانند كشتي، چوگان مصرف مي شد.

مطلب شايان ذكر اينكه در ايام شهرنشيني اشكانيان و سامانيان بين حيات شهري و زندگي روستايي تضاد روز افزون پديد مي آيد اگر فراغتي بود نصيب شهرنشينان مي شد زيرا روستانشينان در بند مالكان بزرگ اسير بودند و بار مسئوليتي سنگين در تأمين معيشت به دوش مي كشيدند و از مواهب زندگي به ظاهر هيچگونه بهره اي نمي گرفتند.
ج) اوقات فراغت بعد از اسلام:
درنيمه قرن نوزدهم فراغت واقعي ظاهر گشت و در قرن بيستم فعاليت هاي فراغت توسعه يافت و متنوع شد چنانكه تا آن عصر زمانه به خود نديده بود. بهمين جهت قرن بيستم را عصر تمدن فراغت خوانده اند.

با شروع انقلاب صنعتي به تدريج و سوگري در اوقات زندگي انسانها مورد توجه قرار گرفت. اتحاديه هاي كارگري به تدريج شكل گرفته و جنبشهاي كارگري در برخي از كشورها آغاز شد و رفاه اجتماعي براي كارگران و مزد بگيران جامعه مطرح گرديد.

اختراع راديو و تلويزيون از يك سو، صنعت سينما از سوي ديگر و رشد فزاينده مطبوعات تحول عظيمي را در چگونگي اوقات فراغت پديدار ساخت و به طور كلي امر فراغت از محدوده امتيازات محدد جامعه خارج و جنبه عمومي و همگاني گرفت و در قرن بيستم به ويژه اواسط قرن نوعي نهضت اجتماعي با همت اتحاديه هاي كارگري براي كاستن ساعت كار تحت عنوان نهضت تفريحات سالم پديد آمد تا وسايل يك زندگي خلاق و مسرت بخش را براي كارگران در اوقات فراغت بعد از يك كار طولاني و خسته كننده روزانه مهيا سازد.

در كشور ما نيز اوقات فراغت از سوي دولت از زمان قاجاريه مورد توجه قرار گرفت ورژيم با ايجاد سازمانها و موسسات مختلفي نظير كاخ جوانان نمايش كنسرت، فيلم و نمايش، بازي و تفريح، سازمان تربيت بدني، خانه فرهنگ روستايي، وزارت كار و امور اجتماعي وسايل ارتباط جمعي و غيره به طور غير مستقيم، در مورد اوقات فراغت گروههاي مختلف به ويژه جوانان و نوجوانان مشغول سياست گذاري بوده اند. علاوه بر آن بخشش خصوصي به طور گسترده اي با ايجاد مراكز ظاهراً تفريحي، ورزشي و فرهنگي رسالت خود را در انحراف نسل جوان به خوبي ايفا مي كرد.

با پيروزي انقلاب اسلامي، مراكز فساد و فحشاء تخريب كننده نسل جوان بود برچيده
شد و با تدابيري ملهم از مكتب انسان ساز اسلام سازمانهايي نظير، تربيت بدني، ارشاد اسلامي، كانون پرورشي فكري كودكان و نوجوانان وساير سازمانهاي جانبي دوباره شكل گرفت و شرايطي را براي گذران اوقات فراغت جوانان به وجود آورد. به طور كلي ارگانهاي گذران اوقات فراغت بعد از انقلاب اسلامي ايران به شرح زير مي باشد:

الف) اماكن مردمي و سنتي از قبيل مساجد، تكايا، حسنيه ها، رودخانه ها.
ب) سازمانهاي دولتي و عمومي نظير كتابخانه ها، كانونهاي فرهنگي ، سالنها و ميادين ورزشي
ج) سازمانهاي تجاري از قبيل سينما، تئاتر باشگاهها، رستوران ها
د) صدا و سيما،مجلات، روزنامه

د) اوقات فراغت از ديدگاه اسلام
از نظر اسلام نه تنها پرداختن به تفريحات سالم و سازنده در هنگام فراغت منع نشده است بلكه در بسياري از موارد به آن توصيه شده است پيامبر گرامي اسلام(ص) مي فرمايد:
«درروز رستاخيز هرگز كامهاي بنده خدا از ميدان محاسبه تكان نمي خورد تا اين كه او را از چهار خصلت سؤال كنند: اول: اينكه عمر و اوقات زندگي خود را در چه چيزي فنا كرده است؟دوم: جوانيش را در چه راهي به پيري رسانده است؟ سوم: از مالش، كه آنرا از كجا و از چه راهي بدست آورده است و در چه راهي خرج كرده است. چهارم: از علم و دانش با آن چه كار كرده است»

پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد: «دو نعمت از نعمتهاي خدا را كه بسياري از مردم در آنها فريب خورده و زيان بار مي باشد. تندرستي و اوقات فراغت است»
علامه مناري در فيض القدير مي گويد: ( تندرستي و فراغت به سرمايه تشبيه شده است چون تندرستي و اوقات فراغت از جمله اسباب سوددهي و مقدمات نجات و رهايي مي باشند. پس هر كس در اين مورد با امتثال از او خداوند، معامله كند سود كلان بوده است و هر كس در اين مورد با پيروي از شيطان با او معامله كند سرمايه خويش را ضايع و تباه كرده است.)

خداوند متعال در سوره عنكبوت آيه 56 مي فرمايدؤ: ( اهل ايمان، زمين من وسيع است هرجا به شما بد گذشت به جاي ديگري تعلق كسان كنيد) در آيه ديگري مي فرمايد: ( از جمله آيات قدرت خداوند متعال، خواب و استراحت شما در شب و كارروزي شما از فضل خداوند در روز است.

در آيات 11 تا 6 سورة نباء و آيه 67 سوره يونس شواهد ديگريست كه مسئله استراحت و فراغت را در مقابل تلاش و كار مطرح مي سازد. استاد گرانقدر شهيد مرتضي مطهري در مبحث مربوط به فطرت انسان اشاره دارد كه انسان علاوه بر نيازهاي زيستي و غريزي، نيازهاي ويژه اي با عنوان نيازهاي معنوي و روحاني دارد كه خاص اوست. نياز به خلاقيت و ابداع، زيبايي، دوستي

، حقيقت جويي. خير اخلاقي و از اين قبيل امور يعني اين نيازها اگر تأمين شود موجبات انبساط روح و اعتلاي معنوي انسان را فراهم مي آورد. از كلام استاد مطهري مي توان نتيجه گرفت كه سياحت و تفريح، ديدن طبيعت، زيباييها و نعمتهاي بيكران و گسترده الهي يكي از نيازهاي روحاني انسان را ارضا مي كند.

آنچه كه از بعد مذهبي به خصوص از ديدگاه مكتب اسلام مطرح است چگونگي گذران اوقات فراغت است. يعني گذران اوقات فراغت كه به صورت آزاد مطلق و نه به صورت وقت كسي و اتلاف عمر به مجلات وتنبلي، بلكه گذراندني همراه با تدبير برنامه ريزي كه نهايتاً به انسانيت انسان و شكوفايي فطرت پاك انسان و تعالي روح بيانجامد. بنابراين اختيار مطلق بر نحوه گذران اوقات فراغت از نظر اسلام مفهومي ندارد. مطلب ميگساري، قماربازي، بي بندو باري و مقادير آنها به عنوان گذران اوقات فراغت در اسلام جايي ندارد.