بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، نظریه ها و دیدگاه های مدیریت سوانح و توسعه پایدار به دنبال ایجاد جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی هستند. از این رو، به نظر بسیاری از محققان، تاب آوری یکی از مهمترین موضوعات برای رسیدن به پایداری است. امروزه، تاب آوری راهی برای تقویت جوامع با استفاده از ظرفیت های آن ها مطرح می شود و تعریف ها، رویکرد ها، شاخص ها و مدل های سنجشی متفاوتی در مورد آن شکل گرفته است. برای پاسخ به این سوال که کدام تعریف، رویکرد نظری و نظام شاخص سازی برای تحلیل ارتقای جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی مناسب است، از روش توصیفی - تحلیلی و از ابزار کتابخانه ای استفاده کرده ایم.
نتایج نشان می دهد تعریف کاپنتر و همکاران - - 2001 از تاب آوری تعریفی قابل تاکید در جامعه علمی بوده و بر اساس آن، شاخص های مطلوب برای جهت سنجش تاب آوری در قالب ابعاد چهارگانه اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی – محیطی پیشنهاد می شود. هدف از رویکرد تاب آوری، افزایش قدرت تحمل و دوام شهرها و تقویت توانایی های شهروندان برای مقابله با خطرات ناشی از تهدیدات نظیر سوانح طبیعی است. در این رویکرد، تاکید خاصی به تاب آوری به جای آسیب پذیری وجود دارد. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که مناسب ترین مدل بر اساس رویکرد مفهومی و ساختار شاخص سازی ارایه شده، مدل ترکیبی DROP کاتر و CBDM است؛ زیرا این مدل ترکیبی همزمان دارای ویژگی هایی مانند مکان محور بودن، یکپارچه نگری در ابعاد و شاخص ها و مشارکت پذیری مردم به عنوان ذی نفعان کلیدی برنامه ریزی و مدیریت سوانح طبیعی در جوامع محلی است.
واژگان کلیدی: تابآوری، سوانح طبیعی، جوامع تابآور، چارچوبهای مفهومی، CBDM
مقدمه
سوانح طبیعی چالشی اساسی در دست یابی به توسعه پایدار جوامع انسانی است . - Davis & Izadkhah,2006 - مخاطرات طبیعی این ظرفیت را دارند که در نبود سیستم های کاهش خطر، به سوانحی هولناک و ویران کننده برای اجتماعات بشری تبدیل شوند - . - Zhou et al,2009 در سطح جهانی، تغییرات چشمگیری در نگرش به مخاطرات دیده می شود؛ به طوری که دیدگاه غالب از تمرکز صرف بر کاهش آسیب پذیری به افزایش تاب آوری در مقابل سوانح تغییر پیدا کرده است. بر اساس این نگرش، برنامه های کاهش مخاطرات باید به دنبال ایجاد و تقویت ویژگی های جوامع تاب آور باشند و در زنجیره مدیریت سوانح به مفهوم تاب آوری نیز توجه کنند - . - Cutter et al,2008
بطور کلی دو نوع استراتژی برای مواجهه با سوانح طبیعی وجود دارد که شامل استراتژی های پیش بینی و استراتژی های تا ب آوری است؛ اولی برای روبرو شدن با مشکلات و معضلات شناخته شده به کار می رود و دومی برای مقابله با مشکلات ناشناخته - . - Mandin,2007 در این بین تاب آوری؛ یکی از مهمترین عوامل تحقق پایداری است و به منزله ارتقاء توانایی جامعه، برنامه ریزی و آمادگی برای جذب و بهبود و موفقیت بیشتر برای مقابله با اثرات ناخواسته بعد از سوانح و ترمیم و بهبود جامعه سانحه دیده از لحاظ اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی است - مانیینا و همکاران، - 2011 تاب آوری به دلیل پویا بودن واکنش جامعه در برابر مخاطرات، نوعی آینده نگری است و به گسترش گزینش های سیاسی برای رویارویی با عدم قطعیت و نغییر هم کمک می کند. در این صورت، افزایش تاب آوری در برابر سوانح می تواند به ایجاد افزایش ظرفیت سازگاری و معیشت پایدار جامعه منجر شود - . - Berkse,2007
در این میان چالش اصلی این است که این مفهوم چگونه باید تعریف و شاخص های اندازه گیری آن بسط داده شود و یا چگونه باید طرح ریزی شود و در چه سطح تحلیلی مورد استفاده قرار گیرد. از این رو، داشتن چارجوبی نظری که در آن بتوان شاخص های تاب آوری را تعریف و اندازه گیری کرد، بسیار الزام آور خواهد بود. با توجه به چالش یاد شده، سوال اصلی پژوهش به این شرط است: »کدام تعریف، رویکرد نظری و نظام شاخص سازی برای تحلیل و ارتقای جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی مناسب است؟« پاسخ به این سوال، پایه و اساس نظری و روش شناسی لازم برای تحلیل و سیاست گذاری و نیز نیل به جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی است. هدف این پژوهش، گسترش چارچوب مفهومی تاب آوری در مدیریت سوانح اجتماع پذیر است. به دلیل ماهیت این پژوهش، از روش توصیفی - تحلیلی استفاده کردیم.
تبیین مفهومی تابآوری و اجتماعات تابآور
واژه تاب آوری اغلب به مفهوم »بازگشت به گذشته « به کار می رود که از ریشه لاتین resilio به معنای »پرش به گذشته« گرفته شده است - - klein et al,2003 تعریف های متعدد و گوناگونی از تاب آوری بیان شده است - جدول . - 1 همچنین، مفهوم تاب آوری در علوم مختلف به شکل های گوناگونی مورد توجه قرار گرفته است - جدول . - 2
