بخشی از مقاله
چکیده
رویکرد روانشناسی مثبتگرا تبلور تغییر در علم روانشناسی از صرف پرداختن به ترمیم آسیبها به سمت بهینهسازی کیفیات زندگی است. هدف پژوهش حاضر تعیین رابطهی شوخ طبعی و شادکامی با تابآوری و بهزیستیروانشناختی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر بود. روش پژوهش از نوع توصیفی همبستگی است، 180دانشجو به شیوه نمونهگیری طبقهای انتخاب و با استفاده از پرسشنامه شوخ طبعی، شادکامی آکسفورد، تاب آوری کانر دیویدسون و بهزیستی روانشناختی ریف مورد آزمون قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون گامبهگام استفاده شد. یافتهها نشان داد که شوخطبعی و شادکامی با تابآوری و بهزیستی روانشناختی رابطه معناداری دارد . - S<0/01 - نتایج تحلیل مسیر نشان میدهد که متغیر شادکامی تأثیر مثبت و مستقیم بر متغیرهای وابسته بهزیستی روانشناختی وتابآوری دارد. ولی متغیر شوخطبعی بر اساس نتایج آزمون رگرسیونی چندمتغیره تأثیری برمتغیرهای وابسته تابآوریوبهزیستیروانشناختی ندارد.
کلید واژه: بهزیستیروانشناختی، تابآوری، دانشجویان، شادکامی، شوخطبعی
مقدمه
امروزه، دیدگاه جدیدی در علوم وابسته به سلامت به طور اعم و در روانشناسی به طور اخص در حال شکلگیری است. شاخه جدید علم روانشناسی و دیدگاه نوینش تحت عنوان رویکرد روانشناسی مثبتگرا مطرح میباشد. این رویکرد به مطالعه علمی نقاط قوت و کمالات انسانی میپردازد - سلیگمن وسیکزِنت میهالی، 2000؛ به نقل از مهرابیزاده هنرمند، جمهری و شیخحسین، . - 1392 بنابراین رویکرد روانشناسی مثبتنگر و مؤلفههای آن مانند توانمندیهای شخصیتی - 1مانند امید - 2 و بهزیستی روانشناختی3 و شادکامی از جمله عوامل تقویتکنندهی سلامتروان محسوب میگردند - کژدن، جولین، مریت و اسوات4، 2006؛ به نقل از مهرابیزاده و همکاران، . - 1392
ساختار بهزیستی روانشناختی5 یکی از سازههایی است که در مرکز توجه روانشناسی مثبت قرار گرفته است. مفهوم بهزیستی روانشناختی به عنوان واژه سلامت ذهنی عمومی در تحقیقات روانشناسی بکار میرود - دینر و بیسواس6، 2002؛ به نقل ازخدابخش وکیانی، . - 1392 منظور از بهزیستی روانشناختی، ارزیابی عاطفی و شناختی فرد از زندگی خود است. بهزیستی روانشناختی، تجربه عواطف خوشایند، سطوح پایین خلق منفی و رضایت از زندگی بالا را دربر میگیرد - کلارک و گوسن7، 2009؛ به نقل ازخدابخش و کیانی، . - 1392 بهزیستی روانشناختی به معنای قابلیت یافتن تمام استعدادهای فرد است و شش مؤلفه را در بر می گیرد: پذیرشخود، رابطه مثبت با دیگران، خودمختاری، زندگی هدفمند، رشد شخصی وتسلط برمحیط - دلاور، کوشکی و جلالیفراهانی، . - 1392
متغیر دیگری که با بهزیستی روانشناختی ارتباط دارد، تاب آوری8 است. کنار آمدن موفقیت آمیز فرد با عوامل استرسزا و موقعیتهای دشوار، تاب آوری نامیده میشود - مک کوبین9، 1996؛ به نقل از بهادری خسروشاهی و هاشمی نصرت آباد، . - 1390 تابآوری یکی از مفاهیم و سازههای بهنجار مورد توجه و مطالعه روانشناسی مثبتنگر است و به فرایند پویای انطباق مثبت با تجربههای تلخ و ناگوار اطلاق میشود - لاتار و چیچتی؛ 2000؛ به نقل از حق رنجبر، کاکاوند، برجعلی و برماس، - 1390 و فراتر از جان سالم به در بردن از استرس و ناملایمات زندگی است - بونانو، 2004؛ به نقل از حق رنجبر و همکاران، . - 1390
به طور کلی مفهوم تاب آوری به پیامدهای مثبت به رغم تجربه ناگواریها و ناملایمات، عملکرد مثبت و موثر در شرایط ناگوار، بهبودی بعد از یک ضربه مهم، اشاره دارد - اسچون و همکاران، 2006؛ به نقل از حسینی قمی وسلیمی بجستانی، . - 1391 کامپفر1999 - 10؛ به نقل از زاهدبابلان، رضایی جمالویی وحرفتیسبحانی، - 1391 معتقد است که تاب آوری با خصوصیات شخصیتی متفاوت از قبیل شوخ طبعی، شادی، خردمندی، همدلی، کفایت عقلانی و هدفمندی زندگی در ارتباط است.از دیگر مؤلفههای تأثیرگذار بر تاب آوری و بهزیستی روانشناختی سازهی شوخ طبعی11 است. شوخ طبعی از دیگر سازههای مؤثر بر تاب آوری و بهزیستی روانشناختی است. شوخ طبعی یکی از اموری است که از گذشته تا به امروز در زندگی و روابط اجتماعی افراد نقش مؤثری داشته است. شوخ طبعی به قدمت زندگی اجتماعی بشر است و به همین سبب از دیرباز مورد توجه بوده است.
شوخ طبعی میتواند وسیلهای برای برقراری ارتباط با دیگران باشد و احساسات عمیق، باورها و تمایلات افراد را نمایان کند - سیدنژادجلودار، آهیجلودار، احمدی و شایان12، . - 2011 شوخ طبعی به عنوان جزیی از روانشناسی مثبتنگر، مفهوم فراگیر و چندگانهای دارد. شوخ طبعی را میتوان به عنوان تفاوتهای افراد در رفتارها، تجربهها، عواطف، بازخوردها و تواناییهای فرد در ارتباط با سرگرمی، خندیدن، اهل شوخی بودن و نظایر اینها تعریف کرد - مارتین، 2001؛ به نقل از به پژوه، جهانگیری و زهرا کار، . - 1389 اما در مجموع شوخ طبعی به عنوان یک ویژگی شخصیتی و یک پاسخ هیجانی تلقی میشود. شوخی یک پدیدهی انسانی است که درهمهی جوامع و فرهنگها و با توجه به مجموعه ارزشها و هنجارهای خاص آن جوامع با هدفها و موضوعهای مختلف وجود دارد. لذا خواه به صورت شناختی مورد بررسی قرارگیرد یا به صورت عاطفی، موضوعی پیچیده و فراگیر است - زیگلر، 1998؛ به نقل از بهپژوه و همکاران، . - 1389
یکیدیگر از سازههای همگام با سلامت روانشناختی، شادکامی میباشد. شادکامی، شامل ارزشیابیهای شناختی و عاطفی است که افراد از وجود خود و زندگیشان به عمل میآورند. در طی سالهای اخیر بررسی تجربی شادکامی توسط روانشناسان و جامعه شناسان افزایش یافته است و روانشناسان علاقمند به حیطه روانشناسی مثبتنگرتوجّه خود را بر منابع بالقوه احساسهای مثبت نظیر احساس شادکامی معطوف کردهاند - سلیگمن و چیکسنت میهالی، 2000؛ به نقل از قادری، . - 1391شادکامی غلبه احساسات مثبت به منفی و تمرکز بر کفههای عاطفی موقعیتهای زندگی تعریف شده است - دینر13، 1984؛ به نقل از بابالحوائجی و همکاران، . - 1390لیوبومرسکی و توکر1998 - 14؛ به نقل از صالحی، کوشکی و حقدوست، - 1390 معتقدند که افراد شادکام وقایع زندگی و مشکلات را به صورت مطلوبتری مورد تفسیر قرار میدهند و رویارویی مؤثری دارند.
از نظر آنان این افراد موقعیتها را به شکل مثبتتری در میآورند و کمتر به صورت منفی واکنش نشان میدهند و از سلامت روان بیشتری برخوردارند - ریان15،2001؛ به نقل از صالحی و همکاران، . - 1390علاوه بر آنچه تاکنون تشریح شد، متغیرهای مورد بحث بر روی دانشجویان متمرکز است. دانشجویان از اقشار برگزیده و آینده ساز کشور هستند که سلامت روانی آنان بر موفقیتهای تحصیلی تأثیرگذار است - مؤمنی وشهبازی راد،. - 1391 مطالعات متعددی به بررسی بهزیستی روانی دانشجویان، اختلالات در دانشجویان و علل ابتلا به اختلالات روانی در این قشر پرداختهاند. اما بنظر میرسد مطالعه آن دسته از دانشجویانی که در مقابل چالشها و مشکلات زندگی دانشجویی با کمک شوخی و شادی، مقاومت کرده و از بهزیستی روانشناختی بهتری برخوردارند، بتوان گام مؤثری در کمک به ارتقاء سطح سلامت روان این گروه برداشت. از این رو پژوهشحاضر درصدد پاسخگویی بهاین سؤالکلی است که آیا بین
