بخشی از مقاله
چکیده
فضای مجازی واقعیت نوپدیدی است که با کارکردهای فراوان و متنوع خود، مسائل و تغییرات تازهای را موجب شده و به شکلگیری نوعی دنیای مجاز واقعی انجامیده و در همه روندها، ظرفیتها و نگرشهای جهان واقعی تأثیر گذاشته و به بروز مسائل و پیدایش روابط جدید انجامیده است. در عصر کنونی رسانهها بویژه اینترنت و ماهواره به عنوان عاملان تغییر و تحول در ارزشها و هنجارها و نقشهای سازگار فرهنگی محیطی مطرح هستند. همین امر میتواند منجر به بحران هویت جوانان و متعاقب آن سبب دگرگونی نقش های سازگار فرهنگی و محیطی، به انفعال کشاندن جوانان و بسیاری از مسائل دیگر در ژئوکالچر شهرها شود. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل آثار و پیامدهای فضای مجازی بر هویت و باورهای شهروندان شود.
این پژوهش به جغرافیای زیست اجتماعی شهر میپردازد. در دنیای امروز تأثیر فضای مجازی بر زندگی شهروندان روز به روز بیشتر می شود، از این رو در مقاله حاضر، پرسش اساسی این است که اثرات فضای مجازی بر هویت شهروندان چه ابعادی را در بر می گیرد؟فضای مجازی آثار متعددی بر زندگی مردم شهر به جا می گذارد از جمله مهمترین تأثیرات آن این است که تحولاتی در هویت - بسیار کم - و فرهنگ آنها ایجاد می نماید.
این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای ضمن مروری بر تعاریف و گونه شناسی هویت و اجتماع مجازی ،بر اساس مباحث مفهومی تلاش کرده است نسبت این دو پدیده را مشخص نموده، سپس با استفاده از پیشینه نظری و تجربی موجود به تعیین فرصت ها و محدودیت های مد نظر محققان در زمینه هویت یابی در اجتماع مجازی بپردازد. لذا هدف از ارایه مقاله حاضر، تحلیل ژئوپلیتیکی تأثیر فضای مجازی بر هویت و فرهنگ مردم در شهر می باشد.
-1 مقدمه
جوامع مختلف تحت تاثیر تحولات بسیار عظیم علمی- تکنولوژیک به سمت جامعه اطلاعاتی یا جامعه شبکه ای در حال حرکت اند. جامعه شبکه ای، جامعه ای است که ساختار آن متاثر از فناوری است. در جامعه شبکه ای، جوامع با چالش هایی چون نابرابری اجتماعی، هویت های جدید، تمایزپذیری و شالوده شکنی نهادهایی نظیر دولت، و فرصت هایی چون نقش اینترنت و شبکه های اجتماعی در پژوهش، خلاقیت،تعامل و همزیستی جهانی، شکل گیری هویت سیال و غیره رو به رو شده اند. به نظر می رسد به علت وجود این چالش ها انسجام اجتماعی و هویتی در جامعه اطلاعاتی و به خصوص در کشورهای در حال توسعه مانند ایران متزلزل شده است.
فرایند جهانی شدن با گسترش قلمرو روابط زندگی اجتماعی دنیای اجتماعی افراد را بسیار بزرگتر می کند و احساس کنترل ناپذیر شدن چنین دنیایی را در آنها بهوجود می آورد. مفهوم بحران هویت ناشی از شرایط جدید فضای دو جهانی شده کنونی است. از مهم ترین عوامل بروز بحران هویت در جوامع فعلی، گسترش صنعت ارتباطات و بهویژه فضای مجازی اینرنت و شبکه های اجتماعی سایبری است.انقلاب اطلاعاتی و مجازی باعث تسهیل ارتباطات افراد بشر و مبادله اطلاعات و نزدیک شدن آنها به یکدیگر می شود.
به طوری که با افزایش سرعت حرکت پدیده ها و اطلاعات که با بهره گیری از سرعت بالای الکترون ها و پرتوهای نوری انجام می پذیرد، فاصله های جغرافیایی برای انتقال اطلاعات و ارتباط افراد و کاربران با یکدیگر در مدت زمان بسیار کوتاه درنوردیده می شود و متغیرهای فضا و زمان علی رغم وجود داشتن برای کاربران نامحسوس به نظر می رسد. بنابراین از ترکیب انقلابات اطلاعاتی و مجازی آنچه رخ داده است تحقق ایده»دهکده جهانی« مارشال مک لوهان، نویسنده کانادایی، در دهه 1960 است.
فضای مجازی در زندگی و جامعه مدرن کنونی نقش و جایگاه بی بدیلی به خود اختصاص داده اند تا جایی که شاید به جرأت می توان گفت تصور جامعه معاصر بدون آنها، بسیار دشوار به نظر می رسد. با توجه به حضور گسترده و همه جاگیر رسانه های مدرن، باید اذعان داشت که این واسطه ها تأثیر عظیمی بر حوزه های مختلف زندگی بشر می گذارند - امیدی آوج، 1392، . - 463 امروزه توسعه روزافزون فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، بویژه پدیده های جدید این فناوری از قبیل ماهواره، اینترنت و... تاثیر شگرفی بر زندگی مردم گذارده است. از این رو، رسانه های جمعی مانند ابزارهایی تلقی می شود که ازتوانایی عظیمی در قالب سازی و جهت دهی تصورات و اندیشه انسان ها در فرهنگ برخوردار هستند.
رویکرد جهانی نسبت به استقرار جامعه اطلاعاتی و رشد انفجارگونه و تغییرات بنیادین در حوزه های گوناگون فناوری اطلاعات و ارتباطات اثرات بسیار شگرفی در زندگی بشر به جای گذاشته است - نامی، 1391، . - 2 در فضای سایبر همه بر هم مرتبط و تاثیر گذارند،آن هم نه در یک گستره محدود و مشخص، بلکه در یک دنیای بیکران که هیچ حد و مرزی ندارد - جلالی فراهانی،1387، . - 126 هم زمان با افزایش ضریب نفوذ اینترنت در کشورها و مزایا و معایب ذاتی فضای مجازی، خانواده که به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی در شکل گیری شخصیت، گفتار و رفتار فرزندان و در نهایت در هویت یک اجتماع نقش سازنده ای ایفا می نماید از این نفوذ سایبرنتیکی به دور نبوده و در این مقاله سعی می شود ابعاد و حوزه نفوذ فضای مجازی بر هویت و فرهنگ مردم مورد بررسی قرار گیرد.
-2 مبانی نظری تحقیق
-2-1 ژئوپلیتیک
ژئوپلیتیک ترکیبی از دو واژه " ژئو " به معنای زمین و "پلیتیک " به معنای سیاست می باشد که مفهومی بنام سیاست جغرافیایی از آن شکل گرفته است. ژئوپلیتیک عبارت است از: درک واقعیتهای محیط جغرافیایی به منظور دستیابی به قدرت به نحوی که بتوان در بالاترین سطح بازی جهانی، وارد شد و از منافع ملی وحیات ملی دفاع کرد - عزتی، 1388، . - 7 در تعریف دیگری ژئوپلیتیک: علم مطالعه رابطه متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست و کنش های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می باشد - حافظ نیا، 1385، . - 37بر اساس ژئوپلیتیک، تمام کشورهای جهان می خواهند قدرتمند باشند.
تنها علمی که در این رابطه می تواند کمک کند ژئوپلیتیک است همان گونه که از تعاریف بالا استنباط می گردد ژئوپلیتیک رابطه تغییر ناپذیری بین جغرافیا ، قدرت و سیاست دارد به خصوص در سطوح فراملی و استراتژیک. به همین جهت و با توجه به نقش انکار ناپذیر انسان در آن، حالتی پویا به خود گرفته و با توجه به تحولات صورت گرفته در عرصه قدرت، گسترده تر گردیده و مفاهیم جدیدتری را در بر گرفته که متأثر از ظهور اطلاعات و ارتباطات می باشد و بر پایه آگاهی و دانش شکل می گیرد از آن جمله می توان به مفهوم ژئوپلیتیک اطلاعات توجه نمود و مهمترین ابزارهایی که می تواند به تبادل اطلاعات کمک نماید استفاده از فضای مجازی می باشد که روز به روز گسترده تر و پیشرفته تر می شوند که هم زمان بخش دولتی، خصوصی، مردم عادی، خلافکاران و... می توانند با داشتن دانش های لازم از آن بهره ببرند و بکارگیری این فن آوری ها آنها را در کنار سایر زمینه ها و امکانات دیگر قدرتمند می سازد.
-2-2 ژئوپلیتیک اطلاعات
از آن جا که دانش به دارنده آن قدرت می دهد و گستره این قدرت از سطوح ملی گرفته تا منطقه ای و جهانی می تواند تأثیر گذار باشد به همین علت امروزه یکی از مهم ترین مشخصه های جامعه قدرتمند، در اولویت دادن به عنصراطلاعات نهفته است. امروزه اطلاعات عامل اصلی کسب قدرت است و تسلط واقعی تسلط اطلاعاتی است. جنگ میان کشورهای غنی و فقیر در واقع جنگ اطلاعات است - برات، 1379، . - 16 در واقع از به هم پیوستگی این موضوعات مفهوم جدید ژئوپلیتیک اطلاعات به وجود می آید.
در تعاریف دیگری نیز، جغرافیا، سیاست و اطلاعات را سه جزء اصلی ژئوپلتیک اطلاعات برشمرده اند و عصر حاضر را عصر ارتباطات، انباشت اطلاعات وآلودگی اطلاعات نامیدند. برخی نیز ژئوپلیتیک اطلاعات را علمی بین رشته ای دانسته و به ارتباط میان ژئوپلتیک اطلاعات و تولید اطلاعات و اقتصاد اطلاعات پرداخته و معتقدند: اقتصاد اطلاعات در مفهوم تولید اطلاعات نهفته است.
