بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه جهانگردی به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی دنیا، جایگاه ویژه ای در عرصه های اقتصادی، فرهنگی وسیاسی را به خود اختصاص داده است. به طو ری که در بیش از 150 کشور،گردشگری یکی از پنج منبع مهم کسب ارز خارجی است؛ و در 60کشور رتبه اول را به خود اختصاص داده است این صنعت دربردارنده تمامی پدیده ها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضه کنندگان و فروشندگان محصولات گردشگری، دولت ها و جوامع میزبان، در فرایند جذب و پذیرایی از گردشگران است .
از این رو بسیاری از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این فعالیت بین المللی اند، لذا امروزه به منظور تنوع بخشیدن به منابع رشد اقتصادی و درآمد های ارزی و هم چنین ایجاد فرصت های شغلی جدید در کشور، توسعه صنعت گردشگری از اهمیت فراوانی برخوردار است. به طوری که امروزه توسعه و ارتقای گردشگری به طور وسیعی به خصوص در کشورهای در حال توسعه پذیرفته شده و در دستور کار دولت ها قرار گرفته است .
از این رو ژئوتوریسم به عنوان یکی از شاخه های گردشگری مسئولانه ، در مفهوم جغرافیایی و در قالب بررسی مکان و همچنین شناخت و حفاظت از میراث زمین و در امر برنامه ریزی سرزمین و سازماندهی فضایی مورد بررسی قرار می گیرد ژئوتوریسم که مفهوم آن در ابتدا گردشگری زمین شناسی عنوان شده در آخرین مطالعات محققان گردشگری جغرافیایی معنی شده، که مفهوم آن سرمایه گذاری، بازدید و بهره برداری از جاذبه های طبیعی بدون لطمه زدن به طبیعت است.
این تعریف مفهومی فراگیر تر از پیش داشته و دامنه وسیعی را در بر می گیرد به طور کلی بازدید از جاذبه های زمین شناسی امروزه یکی از شاخه های اصلی ژئوتوریسم را تشکیل می دهد. با این اوصاف امروزه در سراسر جهان تمامی کشورها به دنبال جذب گردشگر از طریق جاذبه های طبیعی سرزمین خود هستند از این رو ارزش این مکان ها در عصر حاضربه حدی بالا رفته است که این مکان ها را به یک گرایش موضوعی جدید در دانش ژئوپلیتیک تبدیل کرده است و هر کشوری که از این مکان های ارزشمند برخوردار باشد در رقابت های ژئوپلیتیکی جهت جذب گردشگر از سایر کشورها جلوتر است و این منبع جغرافیایی قدرت می تواند آن کشور را به یک قطب بزرگ گردشگری ژئوتوریسم تبدیل نماید.
اما متاسفانه تبیین درستی از مفهوم ژئوپلیتیک ژئوتوریسم در منابع گوناگون در دسترس نمی باشد. از این رو مفهوم ژئوپلیتیک ژئوتوریسم هنوز در مراحل اولیه فرایند تحولی خود قرار گرفته و لازم است اندیشمندان و متخصصین این حوزه، در فلسفه آن بیشتر مطالعه و تحقیق نمایند تا آن را به یک نظریه کاملاً علمی تبدیل نمایند تا بتواند بستری مناسب برای تبیین و تحلیل جغرافیایی ژئوپلیتیک ژئوتوریسم باشد. اما اکنون زمان آن رسیده است که به تبیین مفهوم ژئوپلیتیک ژئوتوریسم نظری بیفکنیم و تعریفی نو از آن ارائه دهیم و این امر محقق نمی شود تا زمانی که مفهوم سازی درستی از آن ارائه شود. با این مقدمه، هدف اصلی تحقیق تبیین مفهوم ژئوپلیتیک ژئوتوریسم می باشد.
روش تحقیق
روش اصلی تحقیق حاضر، با توجه به ماهیت نظری آن توصیفی- تحلیلی است. بر این اساس در این تحقیق سعی شده است علاوه بر تصویر سازی درست از مفهوم ژئوپلیتیک ژئوتوریسم به تشریح و تبیین مفهوم آن پرداخته شود. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق روش کتابخانه ای است.
مباحث نظری تحقیق
مفهوم ژئوپلیتیک: اصطلاح ژئوپلیتیک، به عنوان واژه ای بحث برانگیز و پر ابهام، برای نخستین بار توسط دانشمند سوئدی »رادلف کیلن در سال 1899 و به مفهوم » دانش تحلیل روابط جغرافیا و سیاست« گام به عرصه مطالعات جغرافیای سیاسی معاصر نهاداین علم که در تفکر سنجش گرانه ی - ژئوپلیتیک انتقادی - ، از آن به عنوان شکلی از »روابط قدرت- دانش« یاد می شود ؛ از جمله مفاهیمی است که از زمان پیدایش آن تا کنون، پیوسته بر سر ماهیتش اختلاف نظر بوده است.
به گونه ای که لاکوست و ژیبلن با توجه به تعدد برداشت ها و تعاریف از واژه ی ژئوپلیتیک، بر این باورند که برداشت های متفاوت از ژئوپلیتیک ارائه شده است، ولی یک تعریف عمومی و از پیش تعیین شده برای ژئوپلیتیک وجود ندارد این تحول و دگردیسی در ساختار مفهومی ژئوپلیتیک سبب شده است تا رهیافت هرمنوتیکی جدید، گستره های روش شناسانه ی نوینی را پیش روی این علم قرار داده و حتی چارچوب بنیادین ژئوپلیتیک را، از تحلیل های مرسوم در بررسی روابط قدرت سیاست، به سوی راهبردهای تفسیری جدیدتری همچون بررسی روابط قدرت- خشونت سوق دهند.
عده ای بر این اعتقادند که ژئوپلیتیک را می توان پرداختن به رابطه میان دولت ها و قدرت طلبی آن ها و تثبیت اقتدارشان در مناطق جغرافیایی تعریف کرد، به عبارت دیگر این نظریه پردازان قدرت را موضوع اصلی ژئوپلیتیک می دانند، سائول کوهن در کتاب خود تحت عنوان جغرافیا و سیاست در جهانی تقسیم شده می نویسد »عصاره ژئوپلیتیک مطالعه روابطی است که میان سیاست بین المللی قدرت ها و مشخصات جغرافیایی برقرار می شود نتظور از این مشخصات جغرافیایی - به خصوص - آن هایی هستند که منبع قدرت را تشکیل می دهند ژئوپلیتیک با ایده آگاهی نسبت به قدرت سروکار دارد و نقش آفرینی فراکشوری قدرت سیاسی را مطالعه می کند به طور کلی ژئوپلیتیک؛ دانش شناخت، کسب، بهره وری و حفظ منابع جغرافیایی قدرت در مناسبات» محلی، ملی، منطقه ای و جهانی است.
مفهوم ژئوتوریسم: ژئوتوریسم به صورت آشکار در گزارش سال 2003 توسط انجمن صنعت گردشگری امریکا و نشریه گردشگری جغرافیای ملی معرفی شد نگرش آنها به این موضوع بسیار عمومی بود و به پیشوند ژئو در واژه ترکیبی ژئوتوریسم با رویکرد جغرافیایی و نه با رویکرد زمین شناسی توجه کرده بودند. در واقع این رویکرد جدید از ژئوتوریسم کاربرد جدیدتری پیدا کرده و مؤلفه های ورودی و خروجی چون اجتماعی و فرهنگی را نیز در بر گرفت، این دیدگاه به زودی از سال 2002 به بعد جای خود را به مفهوم گردشگری زمین شناسی داد از ژئوتوریسم تاکنون تعاریف متعددی شده است به واقع ژئوتوریسم در داخل طیفی از تعاریف مختلف قرار می گیرد.
عزتی می گوید: هرگاه که واژه ای با پیشوند ژئو به دلیل خاصی و با در نظر گرفتن تحولاتی در مقیاس جهانی مطرح می شود اختلاف نظرها در تعریف و تشریح آن هم به طور هم زمان ظهور می کند که اینک شاهد چنین صحنه ای هستیم ژئوتوریسم شکلی از گردشگری فرهنگی - زیست محیطی است که می تواند در منطقه با آثار زمین شناسی مهم توسعه یابد و براساس حفظ و گسترش میراث زمین شناسی می باشد که در جهان از رشد زیادی برخوردار بوده است و پیشبینی میشود که تا دهه های دیگر شمار طبیعت گردان که اکنون 1 درصد از کل مسافران جهان را شامل می شود به بیش از 20 درصد برسد.
ژئوتوریسم یکی از رشته های گردشگری وابسته به طبیعت است که به معرفی پدیده های زمین شناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها می پردازد. ژئوتوریسم از علوم مختلف زمین شناسی کمک می گیرد و علاقه مندان به طبیعت و پدیده های زمین شناسی را برای بازدید از جاذبه های زیبای زمین دعوت می کند. ژئوتوریسم در همراهی با اکوتوریسم، پدیده های زمین شناسی و زیست محیطی را به خدمت آرامش روحی انسان های کنجکاو در می آورد و آنان را در سفری جذاب، لذت بخش و پرخاطره به کشف ناشناخته های جهان هستی و نزدیکی با طبیعت و غوطه ور شدن در جاذبه های طبیعی آفرینش فرا می خواند.
یافته های تحقیق
چرایی اهمیت یافتن ژئوپلیتیک ژئوتوریسم: توریسم صنعتی درآمدزا و با صرفه اقتصادی بسیار مناسب است که با ایجاد تبادلات فرهنگی و اجتماعی میان ملل مختلف به خاطر فقدان آلودگی های زیست محیطی امروز بسیار مورد توجه می باشد. جاذبه های طبیعی هر کشوری در جذب گردشگر نقش بسزایی دارند. از طرفی امروزه نهادهای متولی صنعت گردشگری در سراسر دنیا، به امور گردشگری در طبیعت و در ورای آن به لزوم حفظ محیط زیست بیش از هر زمان دیگر اذعان دارند.
از این رو ژئوتوریسم به عنوان یک نوع توریسم پایدار است که روند رو به رشدی را در توریسم جهان نشان می دهد. بنابراین، این نوع گردشگری بدون نیاز به هزینه های گزاف اولیه می تواند سبب افزایش درآمد ملی و اشتغال زایی شود و از طرف دیگر توسعه پایدار منطقه را به همراه آورد. در نهایت می توان گفت که در عصر حاضر با بالا رفتن ارزش ژئوتوریسم و رسیدن آن به سطح بین المللی به یک مبحث ژئوپلیتیکی تبدیل شده است و منجر به اهمیت یافت آن در سطح جهانی و میان کشورها جهت جذب گردشگر گردیده است.
مفهوم ژئوپلیتیک ژئوتوریسم: یکی از ویژگیهای پایه ای و اصلی هر دانش و علمی دارا بودن پویایی است. زیرا علوم به صورتهای مختلف در بستر تغییرات صورت گرفته در مسائل و موارد مورد بحث با چالشها و مباحث جدیدی مواجه می شوند، برای اینکه بتوانند آن گونه که بایسته و شایسته این علوم است پاسخگوی این مسائل و مباحث باشند به صورتهای مختلف باید از پویایی لازم برخوردار باشند. در این میان دانش ژئوپلیتیک نیز از این قاعده مستثنی نیست.
تحولات صورت گرفته در عرصه های مختلف مسائل و مباحث جدیدی را در حوزه دانش ژئوپلیتیک مطرح کرده است و از سوی دیگر شکل گیری و افزایش نگرش انتقادی به مباحث گذشته ژئوپلیتیک به صورت های مختلف بر تغییرات و تحولات این دانش دامن زده است و سبب ایجاد چالش پیش روی این دانش گردیده است. بنابراین، در زمینه ژئوپلیتیک ژئوتوریسم باید مفهوم سازی آن گونه باشد که بتواند هم مفهوم و چارچوب ژئوپلیتیک و هم ژئوتوریسم را به صورت کامل در خود داشته باشد.
بر این مبنا، ژئوپلیتیک ژئوتوریسم را به صورت کلی می توان به صورت ذیل تعریف کرد:ژئوپلیتیک ژئوتوریسم عبارت است از دانش شناخت، کسب، بهرهبرداری و حفظ منابع جغرافیایی قدرت در مناسبات محلی، ملی، منطقهای و جهانی جهت دستیابی به گردشگران بیشتر و توسعه اقتصادی. به بیانی دیگر، استفاده و بهرهبرداری از منابع جغرافیایی قدرت جهت جذب گردشگران بیشتر در مناسبات محلی، ملی، منطقهای و جهانی را ژئوپلیتیک ژئوتوریسم میگویند.
تجزیه تحلیل و نتیجه گیری
صنعت زمین گردشگری به عنوان رویکردی نو در تمامی نقاط جهان به خصوص کشورهایی که دارای توان های محیطی بالایی هستند در حال گسترش است. علیرغم گسترش روز افزون و پرشتاب صنعت جهانگردی در سطح دنیا و با وجود منفعت فراوان جذب گردشگر اکثر کشورهای دنیا به دنبال استفاده از ظرفیت و پتانسل این منبع جغرافیایی هستند و برای آن برنامه های بلندمدتی دارند که ارزش این منبع جغرافیایی را در آینده به میزان زیادی بالا می برد و زمینه توسعه اقتصادی کشورها را فراهم می آورد.
اما ژئوپلیتیک ژئوتوریسم، مفهومی است که آغازین مراحل خود را طی می کند. اما در نهایت تلاش شده است با نگاه فلسفی به فلسفه ژئوپلیتیک به تبیین این واژه تکیه شود و مفهوم جدیدی از آن به دست آید. در این گام تعریف جدید ما از ژئوپلیتیک ژئوتوریسم بدین سان ارئه شده است؛ ژئوپلیتیک ژئوتوریسم؛ دانش شناخت، کسب، بهره وری و حفظ منابع جغرافیایی قدرت جاذبه های گردشگری طبیعی زمین در مناسبات محلی، ملی، منطقه ای و جهانی به منظور کسب قدرت در رقابت های جذب گردشگری در سطوح مختلف جهت رسیدن به توسعه اقتصادی می باشد.
در نهایت متذکر می شویم که این مفهوم هنوز در مراحل اولیه فرایند تحولی قرار گرفته و لازم است اندیشمندان و متخصصین در این حوزه به ویژه فلسفه آن بیشتر مطالعه و تحقیق نمایند تا آن را به یک نظریه کامل علمی تبدیل نمایند تا بتواند بستری برای تبیین و تحلیل جغرافیایی ژئوپلیتیک ژئوتوریسم باشد. در مجموع می توان ژئوپلیتیک ژئوتوریسم را در قالب شکل شماره - 1 - که در شکل زیر ترسیم شده است به نمایش گذاشت.
