بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه مفاهیم توسعهیافتگی بر اساس پارادایم هاي نوین ابعـاد تازهاي به خود گرفته است. چنانچه اتحادیه اروپا براي پاسـخ بـه جهانیسازي و دستیابی به هدف اساسی خود مبنی بـر ارتقـاي نوآوري بین کشورهاي عضو و تبدیل شدن به پویـاترین اقتصـاد دانش محور در دنیا، شاخصهاي سنجش نوآوري در سـطح ملـی را در چهار گروه منابع انسانی، خلق دانش جدید، انتقال و کاربرد دانش جدید، امور مالی و ستادههاي نـوآوري طـی سـال 2000
میلادي تقسیمبندي نموده است. مسئولان طراز اول موسساتاز (
جمله مدیران عامل شرکتهاي مندرج در لیست فورچون (500،
پژوهشگران و مشاوران به اتفاق بر این باور هسـتند کـه نـوآوري تنها راهی است که سازمانها می توانند با همه چـالشهـایی کـه طی دهه 1990 با آن مواجه بودهاند و در قرن بیسـت و یکـم بـا آنها روبرو خواهند شد، ازمقابله کنندبرترین.[1] بیش 70 درصد شرکتهاي دنیا بر اساس لیست فورچـون 500 قائـل بـه اجـراي طرحهاي مدیریت دانش بوده که بررسی تجارب آنها بیانگر وجود سه رویکرد مختلـف اعـم از سـاختار سـازمانی، فنـاوري و منـابع انسانی است. چنانچه براي مثـال، تجربـه پیـادهسـازي مـدیریت دانش مبتنی بر منابع انسانی در شرکت آي.بـی.ام بـه ایـن گونـه است که تمامی کارشناسان ملزم به ارائه یک نوآوري براي برنـده شدن در عرصه کاري خود بوده و همزمان بایسـتی بـه چگـونگی پیادهسازي روش اجرایی و افراد موردنیاز براي انجام کار موردنظر خود نیز مبادرت نمایند. با اجراي این برنامه کـه بـراي هـر روش جدید پاداشی بر اساس امتیاز اخذ شده به فرد اختصاص مـیداد، شرکت مذکور توانست 11000 روش جدید را در یک پایگاه خود جمعآوري کند.[2]
توسعه منابع انسـانی بـا مولفـه دوم شـاخص جهـانی توسـعه انسانی1 ارتباط مستقیم دارد که آن هم بر توانمنـدسازي افراد از لحاظ دانش و مهارت تاکید می کند. از ایـن رو پتانسـیل ناشـی از این پدیده به عنوان دارایـی نامشـهود یـا سـرمایه انسـانی تلقـی میشود. به عبارت دیگر، انسانهاي فرهیختـه و هوشـمندي کـه توانایی ایجاد ارزش را بیش از آنچه که براي ایجاد رفاه آنها انجام میشود، دارا هستند و براي جامعه ارزش افزوده بیشـتري ایجـاد میکنند.[3] هدف از بکارگیري شاخص دستیابی فنـاوري2 طـی سال 2002 میلادي نیـز عبـارت از انـدازهگیـري میـزان توانـایی کشورها بـراي خلـق محصـولات و فرآینـدهاي جدیـد از طریـق
1 HDI (Human Development Index) 2 TAI (Technology Achievement Index)
فصلنامه توسعه تکنولوژي صنعتی شماره هفده، بهار 1390 42
تحقیق و توسـعه، انتشـار فنـاوري هـاي قـدیمی و نـوین (اعـم از تولیدي یا مصرفی) و تعیین مهارت هاي انسانی براي یـادگیريو نــوآوري اســت. از ایــنرو، وجــود ســه نــوع توانــایی بــراي سرمایهگذاريهـاي آموزشـی و پرورشـی، تـدوین سیاسـتهـاي مدیریت فناوري (اعم از حقوق مالکیت فکري، کاهشهايریسک اقتصــادي_اجتمــاعیو و...)، اتصــال مشــارکت بــراي توســعه فناوريهاي کاربردي جهت ایجاد و توسعه محیطهـاي اقتصـادي جدید و پویا مهم است.[4]
گســترش مشــارکت افــراد و موسســات نــوآور در محیطهــاي اقتصــادي جدیــد و ایجــاد ســاختارها و بافتارهــاي لازم بــراي ارزشآفرینی شبکه اي و توسـعه نـوآوري بـه نوبـه خـود نیازمنـد سازماندهی و نهادینه کـردن تفکـرات و حـل خلاقانـه مسـائل و گسترش فرایندهاي کلیدي مرتبط است؛ تـا بـه اینگونـه امکـان گسترش علم، اندیشـه و فنـاوري بـا اجتنـاب هـر چـه بیشـتر از پنهانسازي ایدههـاي نـو و مبتکرانـه، از دسـت رفـتن مشـارکت فعالانه افراد خلاق، انجام سعی و خطاهاي بیرویه، بیتوجهی بـه دانش مکتوب و تجارب ثبت و ذخیره شده و... فراهم شـود. زیـرا دانش (اعم از علمی و یا فناورانه) تا هنگامی کـه مسـتند نگـردد، فقط در ذهن خالق و یا صاحب آن جاي دارد. چنین دانشی را که اصطلاحا "دانش ضمنی" می نامند، نمی توان با سهولت به دیگران منتقل نمود و یا به طور رسمی خرید و فروش کردسازي.مکتوب ابزاري است که دانش ضمنی را به دانش صریح و قابل انتقال و بـا ارزش تجاري تبدیل می کند.[5] رعایت حقوق مالکیت فکـري _
صرف نظر از حقوق مادي _ نیـز نقـش بسـزایی را در جوامـع و شرکت هاي امروزي به منظور توسـعه دارایـی هـاي نـرم و ایجـاد مزیتهاي رقابتی سخت ایفا میکند.[6]
بررسی پیشینه نوآوري و توسعه مشارکت هـاي دانـایی محـور بیانگر وجود چالشهاي بیشماري است که هم اکنـون در کشـور ما وجود دارد. فرهنگ جامعه ما در حال حاضر و به طور عمدازه نوع شفاهی برآورد شـده اسـتو اسـتادان و فرهیختگـان ایرانـی رغبت و اهتمام چندانی به مکتوب سـازي دانـش خـود ندارنـد. از طرفی هرگاه حاصل پژوهشها و تجربهها مستند نشوند، بسـیاري از کارها که در گذشته صورت گرفته دوباره تکرار و یـا بـه دسـت فراموشی سپرده خواهند شد. این امرتبعاتیبهنوبه خود می تواند از جمله گسست بین نسـل هـا، دوبـاره کـاري هـا، پراکنـدهکـاري،
موازي کاري ها و... را در برداشته باشد. عدم رعایت حقوق مالکیت فکري و مستند سازي استاندارد هـم باعـث مـیشـود کـه نتـوان فناوري هاي موجود در دانشگاه ها، موسسه هايصنایعتحقیقاتی و را خرید و فروش کردهو در نتیجه بازار فناوري را به مفهوم وسیع
کلمه در کشوربه بوجود آورد.[5] با عنایت موارد فوق و با در نظر گرفتن تبعات منتج از پدیده جهانی شدن (اعـم از شـدت یـافتن روزافزون رقابت، تخصصیتـر شـدن رشـتههـاي مختلـف دانـش، شکلگیري علوم میـانرشـتهاي، ایجـاد بازارهـاي داغ ایـدههـاي تازه،گسترش فنبازارهاي مجازي و...) در حال حاضر ضرورت اخذ نگاهی سامانمند به منظور مکتوب سازي دانش و حفظ و صـیانت از کلیه حقوق مادي و معنوي سرمایههاي ارزشمند فکري امـري ضروري به نظر می رسد که به نوبه خود امکان تـدوین نظـام هـا و بکارگیري ابزارهاي نوین مدیریتی (مانند مدیریت دانش، نـوآوري نظام یافته، نظام پیشنهادها و...) جهت توسعه خلاقیـت و نـوآوري در کشور را تسهیل و تسریع خواهد کرد.
فریده پورسلیمانیان
اطلاق میشود.[11]
مستندسازي: مستندسازي همان مکتـوب کـردن یافتـه هـا و دانسته ها به روش استاندارد است.[6] مستندسـازي نـه تنهـا بـه عنوان کلید حل مسائل امروزي بلکه به عنـوان حافظـه سـازمانی میتواند خدمات قابـل تـوجهی بـه رشـد خلاقیـت و نـوآوري در سازمانهاي جدید عصـر دانـش بنمایـد. اگـر چـه مستندسـازي تجارب سازمانی از گام هـاي مهـم در مـدیریت تجربـه بـه شـمار می آید، معذلک به تنهایی براي توسعه یـادگیري سـازمانی کـافی نبوده و چگونگی تعاملات بین کارکنان، ایجاد چرخه یـادگیري و بسترســازي فرهنگــی از جملــه دیگــرارتقــايعوامــل مــوثر در یادگیري از راه تجربه هستند.[12]
-2 تعاریف و مفاهیم اساسی
تجربه: تجربه راهی اولیه براي کسب دانش است که به کمک آن همه سازمان ها و مدیران می توانند بیاموزند. مجموعه تجـارب افراد را می توان در دو دسته تجـارب فـردي و اجتمـاعی (اعـم از خانوادگی و عمومی) و تجارب سازمانی (حاصل ارتباط مستقیم یا
بدون ارتباط مستقیم با سازمان) دسته بندي نمود.[7]
فناوري: فناوري عبارت از کاربرد علم و حاصل ترکیب موزون
مهــارتهــا، دانــشهــا (دانــشاطلاعـچراییات،و چگــونگی)،
سختافزار و مدیریت مربوط به تهیه و تولید کالا و عرضه خدمات است.[8]
نوآوري: نوآوري تبدیل ایدهاي جدید به محصول و فرآیندهاي موردنیاز جامعه است. خلاقیت بستر رشد و پیدایی نوآوري اسـت و اندیشمندانی چون کونتز نوآوري را بکارگیري ایـده هـاي نـوین ناشی از خلاقیت دانستهاند1] و .[9 بین نوآوري و اختراع نیز باید تمایز قایل شد و توجه داشت اگر چه اختراعات بـراي بـه وجـود آوردن نوآوري ها ضروري هستند، اما هـر اختراعـی را بـه دلایلـی
مانند هزینهو زیاد، خطرپذیري بالا ... نمـیتـوان الزامـا" تجـاري
کرده و به تولیـد رسـانید. از ایـنرو برخـی نـوآوري را از دیـدگاه
عملیاتی تبدیل یک فکر و ایده برجسته، مشعشع و درخشـان بـه یک دستاورد موفق تجـاري نامیـدهانـد. حـال آن کـه اختـراع از دیدگاه مدل قانونی ارائه شـده توسـط سـازمان مالکیـت جهـانی عبارت از ایده یک مخترع است که به گونـهاي عملـی راهحلـی را
براي حل یک مشکل مشخص فناورانه نشاندهد می .[10]
حقــوق مالکیــت فکــري: حقــوق ناشــی از آفــرینشو هــا خلاقیتهاي فکري و ذهنی بشر در زمینـههـاي مختلـف علمـی، تحقیقــاتی، صــنعتی، ادبــی و هنــري و جلــوگیري از رقابــت غیرمنصفانه است که به مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنـري
-3 اهمیت تدوین نظامهاي کـلان علـم و فنـاوري و
تحول اداري
امروزه تدوین نظامهاي نوین علم و فناوري همراه بـا فراینـدهاي اصلی توسعه به صورت هدفمند در کشـورهاي پیشـرفته بـا اخـذ نگرشی سیستمی مورد توجه خاص قرار گرفتهاند و برنامهریزان و سیاستگذاران در عصر حاضر نـه تنهـا بـه چگـونگی روشهـاي تخصیص منابع، توسعه محصول، فرایند و خدماتتوجه شرکت ها نموده، بلکه اقدام به ایجاد و تقویت نهادها و روابط لازم بین آنهـا به گونهاي نموده که بتوانند در محیطی مناسب به طور همجهـت عمل کرده و بسترهاي موردنیـاز بـراي افـزایش جریـان دانـش و ارزش افزوده فراهم آورند. آلتشولر که دانش نوآوري نظام یافتـه را براي نخستین بار به جهانیان عرضه نمود، پنج سطح نوآوري را به شرح جدول ذیل معرفی کرد.
با عنایت به اهمیت دستیابی به سطوح ارتقاء یافته نوآوري بـا منبع گسترده دانش از سویی و با توجه به جهانی شـدن اقتصـاد، تغییر در ماهیت معرفتشناختی، انقلاب فناوري اطلاعات و ظهور اقتصــادهاي دانــش در جهــان از ســوي دیگــر در حــال حاضــر نظریههاي متنوعی بر پایه نظریه عمومی سیستمها شکل گرفتـه است که از جمله به سیستم دانش و سیستم ملی نوآوري میتوان اشاره کرد.[14] در سیستم نـوآوري کـه هـم اکنـون بـه عنـوان چارچوبی براي سیاستگذاري در بسیاري از دولتها و بنگاههـاي اقتصادي موفق جهان مورد استقبال قرار گرفته است، به چگونگی توسعه، انتشار و کاربرد نوآوريها تحت تـاثیر عملکـرد همگـراي کارکردهاي مختلف آن توجـه مـیشـود. تقسـیمبنـدي سـازمان همکاري و توسعه اقتصادي در زمینه چگـونگی کارکردهـاي یـاد شده عبارت است از: هـدایت و رهبـري و سیاسـتگـذاري کلـی، انجام تحقیق و توسعه، تامین بودجـه تحقیـق و توسـعه، توسـعه
