بخشی از مقاله
چکیده
در شرایطی که صنایع دفاعی با کاهش درآمد مواجه میشوند و یا در نظامهای اقتصادی متمرکز، دولت به دلایل مختلفی هزینههای دفاعی خود را کاهش میدهد، راهبردهای مختلفی توسط صنایع دفاعی برای مقابله با این مشکل - از تعدیل نیروی انسانی تا انتخاب رویکرد تجاریسازی صنایع دفاعی - به منظور پیشگیری از تعطیلی آن صنعت نظامی اتخاذ میگردد.
اتخاذ رویکرد تجاریسازی فناوریهای نظامی، صرفا یک نظریه نیست، بلکه ابزاری کاربردی بوده که با برنامهریزی و مدیریت میتوان به دستاوردهای مناسبی در توسعه اقتصادی دست یافت. این مطالعه به دنبال تدوین و فرموله کردن دستورالعملهایی برای بهبود انتقال قابلیتهای فناوری توسعه یافته در صنعت دفاعی، برای استفاده در بازار تجاری است.
انگیزه این پژوهش از تغییرات سریع در محیط کسب و کار فراروی صنایع دفاعی، با توجه به کاهش بودجه دفاعی ناشی میشود. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق کتابخانهای - مطالعات ثانویه از نوع فراترکیب - به تالیف نتایج حاصل از سایر تحقیقات در این حوزه دست یازیده و یافتههای خود را رابطه با مزیتها و محدودیتهای صنایع دفاعی، تامین منابع، ورود به بازار، سازمان و فرهنگ، منابع مالی و زیرساختهای فناوری تقسیمبندی مینماید.
مقدمه
از یک سو پذیرفته شده که نیاز، مادر اختراع است و نیاز به بقا، منبع تحقیقات نظامی است و تحقیقات نظامی، منبع اصلی بسیاری از نوآوریها است. از دیگر سو، جهان پویا و متغیر امروزی، الزامات تغییر را به صنایع نظامی نیز تحمیل کرده است. این تغییرات باعث شده که هم مشکلات و هم فرصت هایی برای صنایع دفاعی ایجاد شود. چالشهای زیر گویای وضعیت فراروی صنایع دفاعی است
- افزایش دسترسی جهانی به فناوریهای دفاعی پیشرفته؛
- نیاز به حفظ قابلیت بازسازی2 در صورت بروز تهدیدات آینده؛
- نیاز به رقابتی ماندن در بخش تجاری از طریق توسعه و معرفی سریعتر محصول؛
از دو گزاره فوق میتوان به این نتیجه رسید که فناوریها و نتایج تحقیقات نظامی که معمولا دستاوردهای پرهزینه بودهاند، باید به جامعه منتقل شوند. این انتقال گاه در شرایط متعارف، ناشی از آیندهنگری مسئولین ارشد کشوری برای کاربرد دستاوردهای نظامی به منظور توسعه اقتصادی است و گاه ناشی از شرایط بحرانی و به منظور پیشگیری از عواقب ناخوشایندی همچون تعطیلی صنعت است.
به عنوان مثال، «نقش سنتی وزارت دفاع آمریکا در تحقیقات، به شدت به رشد فناوری در آمریکا کمک کرده است. صنایع فراوانی از برنامههای فناوری دفاعی بهره بردهاند - خواه به صورت مشارکت مستقیم یا از طریق انتقال فناوری - ، ولی کماکان بخش عمدهای از فناوریهای صنایع دفاعی به بخش تجاری راه نیافتهاند. در واقع اگرچه این فناوریها به امنیت ملی کمک می کنند، ولی باعث خلق ثروت نمیشوند
به هر رو، انتقال فناوری از بخش دفاع به صنایع غیرنظامی و بازارهای تجاری، اغلب چالش برانگیز است. این فرایند که با نام »تجاریسازی دفاعی« شناخته میشود، مفهومی است که »باعث ارتقای چشم انداز انتقال سریع و کارآمد فناوری از برنامههای دفاعی و فضایی به بخشهای تجاری میشود
ایالات متحده آمریکا بیش از 74 میلیارد دلار در هر سال بر تحقیق و توسعه فناوریهایی خرج میکند که به طور بالقوه میتوانند هم الزامات دفاعی مهم و هم نیازهای تجاری غیرنظامی را برآورده سازند
تجاریسازی یکچنین فناوریهای با کاربرد دوگانه میتواند هزینههای دفاعی را کاهش دهد، اما با وجود موارد معدود موفقیت، »سابقه تلاشهای موفقیتآمیز برای انتقال فناوری دفاعی چندان درخشان نبوده است
شاید بهترین مثال شناخته شده تجاری سازی تحقیقات نظامی، شبکه سازمان پروژههای تحقیقاتی پیشرفته-آرپانت2، اولین شبکه سوئیچیگ بستههای اطلاعات در دنیا است که در اواخر دهه 1960 برای ارتباط تعداد محدودی از رایانههای تحقیقاتی به یکدیگر از طریق رهیاب3 توسعه یافت. این شبکه پس از مدتی به »اینترنت« بدل شد. بودجه مالی این شبکه در ابتدا توسط سازمان پروژههای تحقیقاتی پیشرفته دفاعی - آرپا4، و سپس دارپا - 5 در وزارت دفاع آمریکا تامین شد
دوایر و همکاران 7 - 1998 - به تجاریسازی موفق انتقال فناوری نظامی هیوز در ماهوارههای تلویزیونی اشاره میکنند و بیشاب 8 - 1995 - به انتقال فناوری مخابرات شمال انگلستان از ساخت رادیوهای نظامی و تجهیزات راداری به بازار غیر نظامی اشاره میکند. از سایر تلاشهای صورت گرفته برای تجاریسازی دفاعی میتوان به موارد جالبی همچون تجاریسازی فناوری دفاعی صنایع هوافضای کمن آیرواسپیس9 برای تولید گیتار، فناوری دفاعی صنایع هوافضای رور10 در صنعت حمل و نقل عمومی، تجاری سازی فناوری مورد استفاده در تولید بالگرد شرکت بوئینگ ورتول11 در صنعت حمل و نقل عمومی، اقدامات تجاری سازی شرکت نظامی گرومن12 برای انتقال فناوری در ساخت اتوبوس و مارتین ماریتا13 در بازار الکترونیکی پیجر اشاره نمود
در نظامهای اقتصادی متمرکز که صنایع دفاعی دولتی هستند، نیز تلاش هایی برای استفاده از فناوری نظامی در بخش غیرنظامی صورت گرفته است، از آن جمله میتوان به تلاشهای اتحاد جماهیر شوروی سابق برای استفاده از صناوری نظامی در تولید صنایع خانگی اشاره نمود. البته تقریبا در همه این موارد، نتایج ناامید کننده بوده و به طور کلی، »تجاریسازی دفاعی به ندرت موفق بوده است
هدف مطالعه حاضر، تدوین و فرموله کردن دستورالعملهایی برای بهبود انتقال قابلیتهای فناوری توسعه یافته در صنعت دفاعی، برای استفاده در بازار تجاری است. انگیزه این پژوهش از تغییرات سریع در محیط کسب و کار فراروی صنایع دفاعی با توجه به کاهش بودجه دفاعی ناشی میشود. پژوهش حاضر از نظر هدف، از نوع پژوهشهای کاربردی محسوب میشود.
هم چنین از نظر نحوه گردآوری دادهها، از نوع پژوهشهای کیفی و روش تحقیق، کتابخانهای - مطالعات ثانویه از نوع فراترکیب - و مبتنی بر مطالعه منابع اطلاعاتی حوزه تجاریسازی پروژه ها و دستاوردهای تحقیقاتی نظامی با استفاده از بانکهای اطلاعاتی برخط همچون ساینس دایرکت1، اسپرینگر2، جانوایلی 3، آیتریپلایی4، و تیلور و فرانسیس5 تهیه شده است.
تجزیه و تحلیل اطلاعات در این تحقیق در 3 مرحله رخ داد: با بررسی کامل ادبیات تحقیق، فهرستی از مقالات مرتبط با این حوزه و حتی مقالاتی که به طور فرعی به این موضوع پرداختهاند، تهیه گردید؛ مخلص کلام این مقالات استخراج گردید و دستهبندی شد؛ و در نهایت، با استخراج عناصر کلیدی، ترکیب نهایی این موارد انجام شد و جمعبندی صورت گرفت.
-2 مدلهای تجاریسازی فناوریها و دستاوردهای تحقیقات نظامی
برای تجاری سازی فناوریها و دستاوردهای تحقیقات نظامی مدلهای مختلفی ارائه شده است که از صدور مجوز تا ایجاد شرکت غیرنظامی توسط صنایع نظامی را شامل میشود.
- صدور مجوز: یکی از ساده ترین مدلها برای تجاریسازی فناوری و دستاوردهای تحقیقات نظامی که از ظرفیت لازم برخوردارند، روش صدور مجوز به شرکتهای صنعتی غیرنظامی موجود است. این رویکرد اگرچه ساده میباشد اما کمترین میزان درآمد را ایجاد میکند.
- تنوع بخشی6 - فریمن، :7 - 1995 در این مدل از ظرفیت مازاد تولید کارخانه برای تولید محصولات غیرنظامی مبتنی بر فناوری موجود استفاده میشود. در این مدل گاه کارخانههای جدید به کارخانههای موجود اضافه شده و کسب و کار غیرنظامی توسعه مییابد.
دوایر و همکاران - 1998 - نشان دادند که ترکیب موفق فعالیتهای نظامی و غیرنظامی در چارچوب یک شرکت دفاعی عملا امکان پذیر نیست. ایراد وارده به این مدل در تضاد ذاتی کسب و کار نظامی و غیرنظامی در مواردی همچون ساختار و فرهنگ سازمانی است که مدل را به شکست منتهی میسازد. از طرف دیگر، »رویکرد شرکت های دفاعی، جستجوی روشی برای استفاده از فناوریهای موجود است نه شناسایی نیازهای بازار
- دومنظوره سازی:8 فناوری های دومنظوره یا دارای کاربرد دوگانه، فناوریهایی هستند که می توانند »بهطور موفقیت آمیزی هم در بخش نظامی و هم بخش غیرنظامی بهکار روند
مفهوم دومنظورهسازی در عرصه نظامی از اواسط دهه 1990 مورد توجه قرار گرفت«
به عنوان مثال فناوری اطلاعات و علوم مواد و فرایندهای تولید از این دسته موارد هستند. بر اساس این مدل، کالاهایی تولید میشوند که می توانند با کمی تغییر و یا بدون تغییر هم برای اهداف نظامی یا هم غیرنظامی استفاده شوند. این مدل اگرچه ایرادات مدل »تنوعبخشی« را ندارد، اما با مشکل کوچک بودن بازار مواجه است
