بخشی از مقاله
چکیده
شعر فارسی و عربی از دیرباز پا به پاي هم راه سپردهاند و ما همواره به دلیل برخی شرایط شاهد تأثیر و تأثر این دو زبان بودهایم. یکی از موضوعات اساسی شعر فارسی در عصر مشروطه »وطن« است که فهم درست پیام شعر این دوره، تا حدي ب ستگی به شناخت جایگاه آن ا ست. تلقی شاعران این دوره از مفهوم»وطن«، با مفهوم آن در گذ شتگان متفاوت ا ست. ملک الشعراي بهار از جمله شاعران عصر مشروطه است در بسیاري از اشعار خود به وطن و سرنوشت آن اشاره دارد. او را شاعر آزادي و ستای شگري دان ستهاند. و نیز از شاعران معا صر م صري احمد رامی در ا شعارش ب سیار از وطن خود، سخن گفته و آن را توصیف و به آن افتخار میکند در این جستار برآنیم با روش توصیفی- تحلیلی به تطبیق اشعار میهنی دو شاعر و جلوههاي مشترك وطن دوستی اشعارشان پی ببریم، از جلوههاي مشترك وطن دوستی در اشعار رامی و بهار ر -1 عشق به وطن-2 تلاش براي اقتدار کشور و دعوت به مبارزه براي حفاظت از وطن -3 دعوت به همبستگی و یکپارچگی براي وطن-4 و صف مظاهر طبیعت وطن -5 افتخار به گذ شته وطن-6 افتخار به رهبر وگرامیدا شت پی شواي ملت -7 امید به روشنایی و پیروزي کشور-8 رنگ و بوي غربت.
کلیدواژه: بهار، رامی، وطن، جلوههاي مشترك.
.1پیشگفتار
شعر فارسی و عربی از دیرباز پا به پاي هم راه سپردهاند و ما همواره به دلیل برخی شرایط شاهد تأثیر و تأثر این دو زبان بودهایم.»qادبیات تطبیقی را میتوان ابزاري براي وانگري ادبیات جهان دان ست و آن را دیچه براي دیدن و شنیدن افکار و اندی شههاي ان سانهایی از هر رنگ و نژاد، با هر زبان و ملیت و با هر دین و م سلک به ح ساب آورد.« - احمدي، - 1392 :2 وطن، بزرگترین مایهالهام همه شاعران است و به عنوان یک واحد جغرافیایی مشخص و با معناي خاص سیاسی آن وحدت تاریخی و ملی، مضمون شعر شاعران است. وطن دوستی اساس دستیابی به هویت انسانی است. یکی از درونمایههاي م شترك شاعران معا صر ع شق به وطن و وطن دو ستی ا ست. وطن همواره مورد توجه بوده و در ا سلام از طریق آیات و روایات دربارة آن سخن گفته شده است: وِإذْأَخَذْنَا﴿م یثاقَکُمتَس لَا فکُونَدماءکُمتُخْرِجولَاونَفُسأنْکُمدم ینْ ارِکُمأَقْرَرثُم و تُمأَنْتُم تَشْه دونَ﴾ - بقره/ »q - 84چون از شما پیمان محکم گرفتیم که خون همدیگر را مریزید و یکدیگر را از سرزمین خود بیرون نکنید سپس ]به این پیمان[ اقرار کردید و خود گواهید.q «و نیز عبارت مشهور »حب الوطن من الأیمان« نقل شده از پیامبر - ص - است، اهمیت این موضوع را نشان میدهد.
وطن، مو ضوعی جدید تاریخ تمدن ب شري بوده ا ست که امروزه بیش از بیش به آن توجه مینمایند.»qدر ایران، وطن در دورة معاصر، مفهومی جدید به خود میگیرد، مفهوم وطن به معناي امروزین آن سابقه چندانی در تایخ حاکمیت سیاسی کشور ایران ندارد و نه تنها در کشور ما، بلکه به عقیدة مدرنیستها در غرب هم، وطن در مفهوم جدید چندان سابقه دیرینهاي ندارد، چرا که ناسیونالیسم خود پدیدهاي است جدید در تاریخ.« - محسنینیا و داشن، - 1388 :134 آزادي، به معناي واقعی خود در دورة مشروطه رشد و نمو گرفت و سبب شد که از آن چارچوب نظام مستبد خارج گردد.
»ادبیات دورة مشروطه، ادبیاتی است که در تلاش و تکاپوي ملت ایران براي نیل به حکومت قانون و بریدن از حکومت استبداد منعکس شده است. میتوان گفت که ظهور این نوع ادبیات مقارن آشنایی با ایدة »آزادي« به مفهوم اروپایی آن بود؛ کلمه آزادي بکرات در شهر کهن فارسی آمده میتوان اشعاري در خصوص آن پیدا کرد.« - آژند، - 1363 :333 یکی از مهمتري و تأثیر گذارترین مفهوم هایی که در دورة مشروطه شکل گرفت و به آن توجه خاصی میشد، وطن بود.»یکی از مو ضوعات ا صلی شعر فار سی در ع صر م شروطه »وطن« ا ست که درك صحیح پیام شعر این دوره، تا حدي منوط به شناخت جایگاه آن است. تلقی شاعران این دوره از مفهوم»وطن«، با مفهوم آن در گذشتگان متفاوت است. - «نیکوبخت و زارع، - 1385 :132 بهار از شاعران مشروطه، بخاطر شرایط و جو حاکم در جامعه از وطن سخن گفته همچنین براي بیداري و ت شویق مردم علیه ظلم و ستم حاکمان و ستمگران آن دوره به پا خوا سته ا ست.»
بهار از جمله شاعرانی است که در اشعار خود به مسائل سیاسی و اجتماعی توجه کرده است یا حقی عقیده دارد اگر بخواهیم تنها دو مراوارید گران بها از دریاي معانی شعر بهار را صید کنیم، آن دو همانا چیزي جز »آزادي« و»وطن« نخواهد بود. - ملیگرایی مصریان از زمان سرهنگ احمد عرابی پاشا - 1911-1839 - 1 عمومیت بیشتري یافت و رهبري آن عمدتا به دست افسران ارتش افتادPاحمد رامی شاعر معاصر که در زمان سلسه خدیوي 2میزیست در اشعارش بسیار از وطن خود، مصر سخن گفته است محتمل است چون در همان دوران نوجوانی که پدرش را به جزیزة طاشیوز تبعید کردند سپس وي نیز براي فراگیري زبانهاي متعدد از جمله انگلی سی، فار سی، فران سوي به فران سه رفت در غربت سپري کرده است اشعار وطنی زیاد در شعرش دیده شود و به عشق وطنش شعر گفته باشد. احمد رامی گامی محکم در زمینه ترجمه رباعیات خیام برداشت؛ تا آنجا که آشنایی شاعران معاصر عرب با خیام را، باید مدیون ترجمه او از رباعیات خیام دانست . بهار در دورهي مشروطه و قاجار و رامی در دورهي سلسه خدیو بوده که تقریبا همعصر یکدیگر بودند. در این مقاله برآنیم که با بررسی اشعار دو شاعر به بررسی شباهتهاي آن دو بر پایه وطن بپردازیم.
1-1پیشنه تحقیق
در زمینه بهار مقالههاي ب سیاري نگا شته شده ا ست که ذکر همگی آنها در این مخت صر نمیگنجد. اما راجع به برر سی ا شعار بهار با رویکرد وطنی پژوهشهایی صورت گرفته ا ست: »برر سی مفهوم وطن در ا شعار ملک ال شعراي بهار« تو سط شمعی و بیطرفان، »میهندوستی در شعر ملک الشعراي بهار و جمیل صدقی زهاوي« مسبوق و همکاران، »بررسی تطبیقی مفهوم وطن در اشعار بهار و رصافی«، محسنی نیا و داشن، »بررسی بازتاب عشق به وطن در شعر بهار و ابراهیم طوقان« سلیمی و صالحی، مقاله عربی»الوطنیات فی اشعار ملک الشعراي بهار و معروف الرصافی« مصطفوي نیا و رحمنی، و نیز پاباننامه با عنوان »برر سی تطبیقی وطنیات بهار و احمد شوقی« تو سط فرهادي به ر شته تحریر در آمده ا ست اما راجع به احمد رامی با محوریت وطن و مقایسه وي با بهار تاکنون جستاري نگاشته نشده است.
.2-1روش پژوهش
پرسش این جستار از این قرار است:
آیا حس وطنگرایی در شعر احمد رامی و ملک ا شعراي بهار وجود دارد؟ جلوههاي حس ملیگرایی در شعر شان چگونه است؟
فرضیه این پژوهش:
بر این نکته ا ستوار ا ست: بدلیل اینکه هردو شاعر مدت زمانی در غربت سپري کردهاند و بدلیل او ضاع جامعه احتمال میرود که رنگ وبوي عشق به وطن در اشعارشان پدیدار شود.
.3-1 نگاهی اجمالی به زندگی بهار
محمد تقی بهار ملقب به ملک الشعراي بهار شاعر، ادیب، سیاستمدار و روزنامهنگار ایرانی است،» وي در سال - 1265 - ه.ش در مشهد متولد شد،» بهار از هفت سالگی به شاعري پرداخت و پس از مرگ پدر، یعنی در سن هیجده سالگی، لقب ملک الشعرایی آستان قدس را به فرمان مظفرالدین شاه دریافت کرد.« - طهوري، » - 1375 :17بهار نیز اشرافزاده نبود، ولی با دربار و رجال سیاسی آن روز ارتباط داشت و همراه پدر از چهارده سالگی در مجامع آزاديخواهان و مشروطهس طلبان شرکت میکرد. ضمن اینکه آموختن زبان عربی او را با کتابها و مجلات مصري آشنا کرد واز طریقی دیگر با مدرنیته آشنا شد. بدین ترتیب با استقرار مشروطیت، در جمع مشروطهخواهان خراسان در میآید. - «پارسانیا و خائفی، - 1391 :43
»مقدمات ادبیات فارسی را نزد خود ملک الشعراي صبوري آموخت و براي تکمیل معلومات عربی و فارسی به محضر »ادیب نیشابوري« رفت. وي شش دوره نمایندة مجلس شد و سالها استاد دورة دکتري ادبیات دانشسراي عالی دانشکدة ادبیات بود.« - سپانلو، » 1374 :11استعداد بهار در سرودن قصایدي ممتاز و درخشان که با سن او تناسب نداشت سبب شد که کسانی در انتساب آن شعرها به شاعر جوان شک کنند یا یر وي رشک برند. - « اصیل، » - 7 :1374 بهار در بسیاري از اشعار خود به وطن و سرنوشت آن اشاره دارد. بهار بحق شاعر آزادي و ستایشگري دانستهاند.« - همان، » - 13بهار پا به عرصه فعالیت هاي سیاسی و اجتماعی و همکاري با مراکز انقلابی میگذارد و در سرنوشت ملی ایران شریک میشود. در نخستین اشعار سیاسیاش، آنگاه که به زبان تودة مردم در ستایش مشروطیت سخن میگوید به چیزي جز مفهوم عام و کلی »عدل« را نشناخته است.« - سپانلو، - 14 :1374 بهار را میتوان از زوایاي مختلف مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. به طور کلی، شخصیت بهار را می توان در چهار بعد زیر بررسی نمود:
-1 نویسندهاي توانا -2 شخصیتی سیاسی – اجتماعی-3 شاعر و تصنیف ساز. آفتاب عمر بهار در روز اردیبهشت ماه سال 1330 شمسی به دلیل بیماري سل غروب کرد.
.4-1 نگاهی اجمالی به زندگی رامی
»احمد رامی شاعر معاصر مصري در سال - - 1892 در خانواده با اصل و نسب ناصریه از قبیله زینب درقاهره متولد شد پدرش در آن هنگام پزشک بود و به هنر و ادبیات علاقه فراوان داشت تا جایی که در خانهاش هنرمندان را دعوت میکرد و پیوسته در خانه خود انجمن ادبی برپا میکرد.« - نعماة احمدفواد، » - 2 :1983 هنگامی که پدرش از دانشکدة پزشکی فارغ تحصیل شد پادشاه مصر - عباس - او را به جزیزة طاشیوز اعزام کرد و آن زادگاه محمد علی پاشا بود جزیرهاي که پر
