بخشی از مقاله
مقدمه
برنامه درسی مهارتهاي شهروندي بستر تمامی ارزشها، انتظارات، و نیازهاي فردي و اجتماعی است و به همین دلیل تشخیص،شناسایی وگنجاندن آنها درعرصه تعلیم و تربیت ابتدایی ضروري است.برنامه درسی مهارتهاي شهروندي،یکی از هدفهاي اساسی و شناخته شده و جزء جدایی ناپذیر تعلیم و تربیت امروزه و به ویژه کتب درسی است.
بی گمان تربیت شهروندان خوب یکی از مهم ترین دلمشغولی هاي اکثر نظام هاي تعلیم و تربیت در بسیاري از کشورهاي دنیا می باشدواز آنجایی که آموزش و پرورش دروه ابتدایی با نامهاي آموزش همگانی،عمومی خوانده می شودو نخستین گامی است که براي تربیت افرادبرداشته می شود، هدفش باید آموزش دانش و مهارتهایی که ارزش همگانی داردو نیاز همگان است باشد.
مطالعات و پژوهشهاي انجام شده در بسیاري از کشورهاي توسعه یافته و درحال توسعه نشان می دهد که مسئولان تعلیم و تربیت در این کشورها با عزمی راسخ و با تدوین برنامههاي آموزشی متنوع،تربیت شهروند مناسب را در صدر اقدامات و فعالیتهاي خود قرار داده اند. براي مثال تمامی جوامع معاصر داراي این نگرانی و دلمشغولی عمیق هستند که چگونه نوجوانان و جوانان خود را براي زندگی شهري و شهروندي آماده کنند و راه و رسم مشارکت در مسائل اجتماعی را به آنها بیاموزند.حتی نگاهی به جامعه معاصر و تعاملات اجتماعی پیچیده بین انسانها، ضرورت پرداختن به مقوله شهروندي را بیش از پیش بارز ساخته است.
امروزه چه درکلان سیستم اجتماعی که دولتها، استراتژي هایی را تدوین می کنند و چه در نواحی، استان ها، شهرها و چه در خرده سیستمهاي خانواده که والدین مؤلفین اهداف و استراتژیها هستند، وجود افرادي با ویژگی هایی چون مسئولیت پذیر، انتقاد گر،وطن دوست و خلاصه در یک کلام شهروندي مسئول از مؤلفه هاي حیاطی و با اهمیت می باشد. اهمیت این عامل تاآنجاست که بسیاري از استراتژیهاي جامعه، فقدان چنین عاملی را مهمترین دلیل اجرایی نشدن برنامه ها و طرح هایی می دانند که با کارشناسیهاو دقت نظرهاي بسیاري تدوین شده باشد؛ بنابراین با توجه به انتظاري که در نظام تعلیم و تربیت در رابطه با پرورش همه جانبه قابلیتها و توانایی انسان می رود،به نظر می رسد که کسب مهارتهاي شهروندي و به تبع آن تربیت شهروندي از اهمیت اساسی برخوردار است
واقعیت این است که دهه گذشته، دوره تغییرات عظیم در حوزه سیاسی و اجتماعی بوده است. قطعیت هاي گذشته و ایدئولوژي هاي آزمایش شده تحت فشار نظریه ها و ایسم هایی قرار گرفته اند که با پیش واژه "پست"یا"بعد" مشخص می شوند.امروزه به علت مسائلی همچون تمرکززدایی از قدرت،گسترش فوق العاده فناوري اطلاعات،دهکده جهانی و مسائل مشترك جهانی همچون آلودگی محیط زیست،صلح و امنیت جهانی،باعث شده است که تربیت شهروندي نه تنها در سطح محلی و ملی،بلکه در سطح بین امللی هم مورد توجه قرار گیرد.
به همین خاطر است که از تربیت شهروندي جهانی،شهروند الکترونیک و دموکراسی جهان وطن سخن به میان می آید.همچنین ساحت سیاسی اجتماعی به عنوان یکی از ساحت هاي اساسی نظام آموزش و پرورش در پی ایجاد دانش، مهارت، نگرش و ارزش هایی است که دانش آموزان را قادر می سازد به عنوان شهروند فعال وآگاه در جامعه مشارکت کنند.تربیت شهروندي یک مفهوم متکثر و چند چهره است که ابعاد مختلفی همچون مسئولیت پذیري،وحدت و تفاهم ملی،بردباري، قانون گرایی، درك و فهم اجتماعی و... را شامل می شود.در یک نگاه کلی می توان مؤلفه هاي تربیت مدنی را به دانش شهروندي، مهارت هاي شهروندي، و منش و فضیلت شهروندي تقسیم کرد و در این تقسیم بندي مهارت هاي شهروندي شامل توانایی دانش آموزان براي فهم،توصیف،مقایسه و ارزیابی اصول و اعمال حکومت و شهروندي است مانند توانایی تصمیم گیري منطقی و عادلانه،توانایی نقدوارزیابی، توانایی گفتمان و دیالگ،پذیرش تنوع وتکثردر جامعه واحترام به آن، توانایی مشارکت با دیگران است
بیان مسئله:
بی گمان فلسفه تشکیل هر نهادي پاسخگویی به نیازهاي معینی است.فلسفه تشکیل نظام آموزش و پرورش از آن روست که شهروندانی مطلوب به تناسب ارزش هاي اجتماعی و تربیتی تحویل جامعه دهد.متاسفانه در نظام آموزش و پرورش و برنامه هاي درسی مدارس توجه لازم به تربیت شهروندي نمی شودو نه تنها برنامه درسی ویژه اي تحت» آموزش شهروندي« وجود ندارد در قالب برنامه هاي درسی دیگر نیز کمتر اثري از آن می توان یافت.
همچنین است که آموزش شهروندي و آموزش مهارت هاي زندگی در نظام آموزش رسمی ایران داراي چالش ها و نارسایی هاي بسیار جدي است که نتایج تحقیقات انجام شده مسائل و مشکلات این نوع آموزش را به خوبی نشان می دهند:
از جمله یافته ها عبارتند از:وجود مدیریت و برنامه ریزي متمرکز سیستم آموزشی و عدم مشارکت دادن و توجه به ذي نفعان در طراحی،اجرا و ارزیابی برنامه هاي شهروندي،استفاده ناکافی از روش ها و شیوه هاي فعال و مشارکت جویانه و تکیه بر کتاب و جزوه محور، غفلت محافل علمی،پژوهشی و آموزشی کشور ما از عرصه هاي مدنی و شهروندي یا عدم شرکت درآزمون هاي استاندارد بین المللی در خصوص سنجش نگرش ها و پیشرفت هاي آموزش شهروندي که با هدف جهانی سازي تعلیم و تربیت و مقایسه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کشورهاي شرکت کننده در این آزمون ها صورت می گیرد،عدم آمادگی آشکار براي ورود به بازار کار،عدم توان پاسخگویی به نیازها و نبودن پتانسیل یکپارچه شدن نظامهاي آموزشی،تحصیلات ناموزون با نیازهاي بازاروافزایش نابرابريهاي اجتماعی از جمله مواردي هستند که ضرورت تأکید بر تعلیم و تربیت شهروندي را نمایان میسازد؛ بنابراین پژوهشگر در صدد است که به بررسی ومقایسه تطبیقی برنامه درسی مهارتهاي شهروندي دردوره ابتدایی کشورهاي سوئد و فرانسه بپردازدواز طرفی بین برنامه هاي درسی مهارت هاي شهروندي دردوره ابتدایی این کشورها مقایسه اي انجام دهد.
ضرورت و اهمیت:
تربیت شهروندي و آموزش مهارت هاي شهروندي ضروري است،زیرا تربیت شهروندي فرآیندي است که انسانها در طول عمر خود با آن مواجه و درگیرند.تربیت شهروندي ضروري است زیرا آگاهی هاي لازم و دانش و مهارت هاي ضروري براي داشتن یک نقش مؤثر و فعال نه تنها درسطح محلی،ملی،بلکه بین المللی را می دهد و آنها را افرادي متفکّر،مسئول،وآشنا به وظایف و مسئولیت هایشان در قبال دیگران بار می آورد.آنچه امروزه ضرورت و اهمیت تربیت شهروندي را بیشتر نمایان می سازد می توان به عنوان نمونه 4 مورد را ذکر کرد؛جنبش ها و حرکت مردم از داخل و در بین مرزهاي ملی،شناخت رو به رشد حقوقی مردم بومی و اقلیت ها،متلاشی شدن ساختارهاي سیاسی موجوددرایجادو رشدساختارهاي سیاسی جدید،تغییر نقش و جایگاه زنان در جامعه
اهداف کلی و فرعی پژوهش:
هدف کلی در این تحقیق مقایسه تطبیقی برنامه درسی مهارتهاي شهروندي در دوره ابتدایی کشورهاي سوئد و فرانسهاست تا مشخص شودچه اهدافی ازگنجاندن برنامه درسی مهارتهاي شهروندي در دوره ابتدایی دارند و عمده تأکیداتشان در این زمینه بر کدام مؤلفه هاست.
اهداف فرعی:
- چه نوع مهارتهاي شهروندي در دوره ابتدایی این کشورها مد نظر است ؟
- چه شباهتهایی بین برنامه درسی مهارتهاي شهروندي در دوره ابتدایی این کشورها وجود دارد ؟
- چه تفاوتهایی بین برنامه درسی مهارتهاي شهروندي در دوره ابتدایی کشورهاي مذکور وجود دارد ؟
- چه راهکارهایی را در خصوص برنامه درسی مهارتهاي شهروندي در دوره ابتدایی ایران می توان ارائه داد؟
روش:
پژوهش حاضر از نوع کاربردي و روش آن توصیفی-تطبیقی می باشد با استفاده از تحلیل اسناد و برنامه هاي درسی مهارت هاي شهروندي کشورهاي مذکور و براساس الگوي چهارمرحله اي جرج.زي،اف،بردي.در تحقیقات توصیفی پژوهنده به توصیف پدیده هاي تربیتی مورد تحقیق بر اساس شواهد و اطلاعاتی که از منابع مختلف از طریق مشاهده مستقیم یا مطالعه اسناد و گزارش هاي دیگران به دست آورده است می پردازد. ونیز این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه اي به منظورجمع آوري اطلاعات درمورد موضوع تحقیق و از روش اسنادي شامل استفاده از نشریات، مقالات وپایان نامه هاي موجود درکتابخانه ها و همچنین بانکهاي اطلاعاتی واینترنتی بوده است.جامعه آماري در این پژوهش عبارتاز:برنامه درسی مهارت هاي شهروندي در دوره ابتدایی بین کشورهاي سوئد و فرانسه؛ بنابراین با توجه به اهداف تحقیق نمونه گیري به صورت انتخابی بوده،نمونه و جامعه نیز یکی است.
یافته ها:
در بررسی اي که از برنامه درسی مهارت هاي شهروندي در دوره ابتدایی کشورهاي سوئد و فرانسه به عمل آمد عمده ترین یافته هایی که در پاسخ به سؤالات تحقیق به دست آمد می توان به شرح زیر اشاره کرد:
نتایج تحقیق در این کشورها نیز بیانگر میزان بالاي تأکید برجایگاه، اهداف واهمیت برنامه درسی مهارت هاي شهروندي در مقاطع تحصیلی ابتدایی است و هر یک از کشورها سعی در تحقق اهدف آن دارند.
در برنامه درسی مهارت هاي شهروندي دوره ابتدایی سوئد اهداف زیر دنبال می شود:دانش آموز محور بوده و با زندگی آنها مرتبط است، اهمیت تفاوت هاي فرهنگی مختلف دانش آموزان را مورد تأکید قرار می دهد، مهارت هاي تفکّر انتقادي را مد نظر قرار می دهد و دانش آموزان را ترغیب می کند، دیدگاه هاي مختلف درباره مسائل اجتماعی را بررسی نمایند،از روش هاي متنوع تدریس و یادگیري همچون حل مسئله و کاوشگري، سؤال و تحلیل هاي نقادانه، پرورش هوش چندگانه و روش هاي مشارکتی و گروهی براي آموزش شهروندي استفاده می شود.
اهداف کلی برنامه درسی مهارت هاي شهروندي در دوره ابتدایی فرانسه عبارت از: تأکید روي رشد همه جانبه کودکان و آمادگی براي یادگیري هاي بعدي است و عمدتاً بر روي زندگی با یکدیگر، رشد مهارت هاي گفتاري، یادگیري، و عمل کردن، کشف دنیاي اطراف تأکید می شود، در دوره ابتدایی هم به صورت مستقل و هم به صورت تلفیقی با سایر دروس مورد توجه است. در دوره ابتدایی، آموزش شهروندي تأکید به آموزش با ارزشهاي جمهوریت، همچون برابري، دموکراسی، حقوق و وظایف فردي و اجتماعی، اعلامیه حقوق بشر ، رفتارهاي مناسب در خانه و مدرسه، مسائل اخلاقی و عمل مسئولانه را تشکیل می دهد.
· شباهت ها و تفاوت ها نیز پس از همجواري و مقایسه مطابق روش بردي به شرح ذیل است:
· شباهت ها: تأکید هر دو کشور بر برنامه درسی تربیت شهروندي و مهارت هاي شهروندي در دوره ابتدایی، بهره گیري هر دو کشور از برنامه درسی مهارت هاي شهروندي در القایی از اهداف و مقاصد سیاسی خود، تکریم صلح و امنیت جهانی، تکریم و القاي ارزش هاي ملی، استفاده هر دو کشور از کارشناسان و متخصصین علوم اجتماعی در تدریس مقوله شهروندي و ارزش هاي آن، استفاده هر دو کشور از صاحب نظران و متخصصین حوزه علوم اجتماعی در امر تدوین برنامه درسی مهارت هاي شهروندي
