بخشی از مقاله
چکیده
شهر به عنوان واقعیتی جغرافیایی، اقتصادی ،سیاسی و جامعه شناختی در هر دوره ای از رشد و تحول خود از هر کدام از آنها تاثیر پذیرفته و به هر کدام از آنها تاثیر گذاشته است. شهرهای کشورهای در حال توسعه از منظر برنامه ریزی شهری با شرایط نامطلوبی مواجه اند، . برنامه های موجود در ایران برای شهرها که در قالب طرح های جامع وتفصیلی مطرح هستند،چون بیشتر کالبدی وایستا وسنتی وغیر قابل انعطاف هستند وپاسخگوی نیازهای فعلی شهرها نیستند لذا از الگوی برنامه های جامع به سمت برنامه ریزی استراتژیک با توجه به خاصیت ترکیبی و پویایی و انعطاف پذیر بودن آن در جهت حل مسائل ومشکلات سازگار با تحولات آینده ضروری میرسد.
مقاله حاضر با هدف بررسی وتعیین وضعیت شهر ساوه از نظر شاخص های راهبرد توسعه پایدار با روش توصیفی و تحلیلی واستفاده از نرم افزار Excel و Spssانجام شده است. فرضیه پژوهش به این صورت است که به نظر میرسد که شهر ساوه به لحاظ شاخصهای طرح راهبرد توسعه شهری - حاکمیت خوب شهری، بانکی بودن، رقابتی بودن وقابل زندگی بودن - در جایگاه مناسبی به سر نمی برد. نتایج این مقاله نشان می دهد که شهر ساوه به لحاظ برخورداری از شاخص های مدل راهبرد توسعه شهری 1، در وضعیت مطلوبی قرار ندارد.
مقدمه
تاکنون بالغ بر چهاردهه از برنامه ریزی شهری رسمی وتهیه طرح های مختلف توسعه شهری در ایران می گذرد. در این گونه طرح ها، مطالعات وسیعی در کلیه زمین های شهری نظیر جغرافیا، جمعیت، اقتصاد، کالبد و... صورت می پذیرد؛ اما رویکرد اصلی اغلب طرح های توسعه شهری، حل مسائل ومشکلات کالبدی شهر، با استفاده از اقدامات موضعی وبدون توجه به عوامل سبب ساز مسائل و مشکلات مذکور، بوده است.
استراتژی توسعه شهری با بهره گیری از مدل های برنامه ریزی استراتژیک دامنه وسیعی از مسائل مدیریتی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی شهرها را دراین طرح ها با محوریت مدیریت شهری و مشارکت ذی نفعان شهری ابتدا چشم انداز شهر مشخص شده و سپس استراتژی ها به برنامه های اجرایی تبدیل میگردند. در حقیقت استراتژی توسعه شهری سند توسعه شهر در تمام ابعاد محسوب می شود. اهداف استراتژی توسعه شهری شامل : استراتژی دورنمای یکپارچه شهری، بهبود حکومت و مدیریت شهری، افزایش سرمایه گذاری و کاهش سیستماتیک و مداوم فقر شهری است.
بیشترین اهمیت این رویکرد این است که به عنوان یک استراتژی گسترده شهری، شهر را به عنوان موتور توسعه اقتصادی در نظر می گیرد. وتاثیر مستقیم در کاهش فقر، رشد اقتصاد محلی و بهبود حکمروایی دارد.[2] در سال 1999با شکل گیری سازمان ائتلاف شهرها در شهر کلکته هند، راهبرد توسعه شهری حیات رسمی خود را آغاز کرد و با اینکه از تاریخچه طرح و بکارگیری این رویکرد برنامه ریزی شهری کمتر از یک دهه می گذرد،
اما مرور و بررسی برخی مطالعات چون وبستر - 2002 - ، اویدا 2007 - - ، بیانگر این واقعیت است که برنامه ریزی شهری مبتنی بر رویکرد راهبرد توسعه شهریاز کارایی و اثربخشی بسیار خوبی در کشورهای جهان سوم برخوردار است. تجارب بسیار موفق کاربرد رویکرد راهبرد توسعه شهری در بیش از 250 شهر مختلف جهان نظیر : نیجریه، فیلیپین، اندونزی ، استرالیا که با مشارکت سازمان ائتلاف شهرها و بانک جهانی، راهبرد توسعه شهری را در شهرهای خود اجرا نمودند.
در ایران تاریخچه رسمی راهبرد توسعه شهری به سال 1386 برمی گردد که هم سو با اهداف سازمان ائتلاف شهرها، یعنی انتقال دانش بین کشورهای مختلف وبهره مندی از تجارب موفقه ایران، کشورها پیشنهاد پرداخت وام از سوی بانک جهانی به ایران منوط به تدوین و استفاده ازراهبرد توسعه شهری طرح شد و بدین منظور شهرهای بندرانزلی، شاهرود وقزوین از طریق این بانک انتخاب شدند.شهر ساوه با توجه به برخورداری از ظرفیت های بالقوه در زمینه های صنعت ومعدن، کشاورزی و گردشگری و..به منظور دستیابی به توسعه پایدار روبه روست که مدل راهبرد توسعه شهری با توجه به رویکرد مشارکتی در مسیر توسعه شهر بصورت یک سند و راهنما عمل نماید. نوآوری و تازگی این پژوهش در مکان مورد مطالعه است.
ضرورت پژوهش
شهر ساخته پرداخته اندیشه بشری ومحصول تفکر اوست واز این روی،شهر در جوامع مختلف سیما ومنظری متفاوت را به نمایش می گذارد. بر این اساس، الگوهایی که برای ساماندهی وبرنامه ریزی شهرها تدوین می شود، نمی تواند معیاری کاملا استاندارد برای تمام شهرها با شرایط متفاوت فرهنگی و ویژگی های طبیعی، ارائه دهد. بنابراین، در مرحله نخست باید بررسی نمود که آیا طرح مورد نظر وبرنامه مورد عمل براساس مکانیزم خاص اقتصادی وبافت اجتماعی ونیز ارگانیسم فرهنگی شهر سازگار است یا خیر؟
بنابراین، تصمیم گیری در مورد شهر با خصایص منحصر به فردش در اقصی نقاط دنیا که مکانیزم خاصی برآن حاکم است، صرفا برمبنای نسخه از پیش نگاشته شده بدون تعدیل تئوریک وعملی، امکان پذیر نیست. [5] بحث اصلی در طرح استراتژی توسعه شهری این است که مداخلات استراتژیک اجتماعات عمومی مردم، بخش خصوصی وجامعه مدنی در وقت ومکان مناسب، مسیر توسعه شهرها را تغییر دهند.حال چنانچه سیاست های ملی در خصوص شهر سازی، چارچوبی برای استراتژی های محلی تعیین کند.انتظار می رود که تغییرات سریع تر وعمیق تر باشند.
در یک محیط اقتصادی نامطمئن ورقابتی،شهرهای در حال توسعه نیاز به نظم فراگیر برای بهره وری بیشتر در استفاده از منابع مالی محدود ومنابع انسانی برای دستیابی به اهداف دارند.سرمایه های موجود برای هر شهری بسیار انعطاف پذیر وفرار می باشند وصرفا به سوی شهرهایی سرازیر می گردند که پتانسیل در آینده شهری منطقی خود را به خوبی نشان دهد
براساس نظریه توسعه پایدار واز دید بانک جهانی اصولی که در مدل راهبرد توسعه شهری پایداری شهرها را مورد تحلیل قرار می دهد، حکمرانی خوب شهری، بانکی بودن، قابل زندگی بودن و رقابتی بودن می باشد، لذا در راستای توسعه همه جانبه شهر ساوه، ویا توجه به رشد شهر وضعف های ساختاری طرح های سنتی شهری طرح راهبرد توسعه پایدار شهری می تواند به شهر ساوه در راستای رشد وتوسعه پایدار کمک نماید. بنابراین در این تحقیق سعی خواهد گردید ابعادی از استراتژی توسعه شهری برای این شهر مورد مطالعه قرار گرفته و زمینه ای برای توسعه پایدار آن فراهم گردد.
هدف پژوهش
بررسی و تعیین وضعیت شهر ساوه از نظر شاخص های راهبرد توسعه شهری.
فرضیه پژوهش
به نظر میرسد که شهر ساوه به لحاظ شاخهای طرح راهبرد توسعه شهری - حاکمیت خوب شهری، بانکی بودن، رقابتی بودن و قابل زندگی بودن - در جایگاه خوبی به سر نمی برد.
روش گرد آوری اطلاعات
مطالعات اسنادی: در مرحله ی مطالعات اسنادی از منابع مربوطه ی داخلی وخارجی جهت تکمیل فصول نظری تحقیق استفاده شده ودر مرحله ی میدانی نیز با تدوین پرسشنامه از مسئولان سازمان های مردم نهاد اطلاعات مورد نظر بدست آمده است .
مطالعات میدانی وتکمیل پرسشنامه : در این نوع پژوهش سه نوع پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفته یکی توسط مدیران ومسئولان شهر ونوع دوم توسط شهروندان ونوع سوم بوسیله ی نخبگان ومتخصصین برنامه ریزی شهری تکمیل شده است.
جامعه آماری جامعه ی آماری تحقیق شامل مسئولین شهری ،شهروندان ونخبگان
شهری می باشد که در ارتباط با دو گروه مسئولین شهر ونخبگان شهری ،50نفر از مسئولان شهر ساوه و50نفر از کسانی که به مسائل شهری وبرنامه ریزی شهری آشنا می باشند.به عنوان نمونه انتخاب خواهند شد که حدود 80 درصد مدیران شهری ونخبگان شهر را پوشش می دهند.
در خصوص مشارکت دادن شهروندان در نتایج این آزمون نیز اقدام به شناسایی حجم نمونه گردید،با توجه به اینکه جمعیت شهر ساوه طبق آخرین سرشماری مرکز آمار ایران 200481نفر می باشد از فرمول کوکران استفاده شد 384 پرسشنامه می باشد.
در این فرمول t سطح اطمینان مورد پذیرش در علوم انسانی می باشد که برابر 1/96 است.p نسبت موفقیت - وجود رابطه بین متغییرها - و qبیانگر عدم موفیت - عدم رابطه بین متغییرها - است.وقتی که مقدار آنها مشخص نباشد مقدار آنها برابر 0/5 در نظر گرفته شده است.
روش تجزیه وتحلیل اطلاعات
برای تجزیه وتحلیل پرسشنامه وتعیین جایگاه شهر ساوه نسبت به شاخص های CDS از نرم افزارهای Excelو Spss استفاده می شود.
تعاریف و مفاهیم راهبرد توسعه پایدار شهری - CDS - استراتژی توسعه شهری
راهبرد توسعه شهری به عنوان فرآیندی جهت گیری شده، توسعه یافته وحمایت شده از طریق مشارکت به منظور ارتقای رشد برابر در شهرها ومناطق پیرامونشان در جهت بهبود کیفیت زندگی تمامی شهروندان تعریف می شود.استراتژی توسعه شهری با ماهیت راهبردی وبرای کمک به ایجاد دموکراسی تصمیم گیری وبهبود وضع زندگی توسط سازمان ائتلاف شهرها در سال 1999 پیشنهاد گردید
در استراتژی توسعه شهری شرایطی فراهم می شود که در آن به شیوه ای دموکراتیک ومشارکتی به حل مسئله فقر شهری وتوسعه اقتصادی آن می پردازد .[4]بنابراین راهبرد توسعه شهری با تکیه بر سرمایه های درون جامعه شهری به حل مسائل ومشکلات آن به شیوه ای سیستمی وسلسله مراتبی می پردازد.
این رویکرد نوین به عنوان اقدامی عمده در قرن 21 برآن است که زمینه های برخوردار شدن شهروندان از زندگی وخدمات پایه شهری را فراهم ساخته، شعار"شهر برخوردار" یا "شهر کامل" را در برابر "شهر محروم" یا "شهر فاصل" احیا کند.
در یک تعریف اولیه وساده راهبرد توسعه شهری عبارتست از فرآیند تهیه چشم انداز بلند مدت آینده شهر بصورتیکه از آن یک برنامه عملیاتی کوتاه مدت استخراج شود.در واقع توجه اصلی راهبرد توسعه شهری بر روی تقویت اقتصاد رقابتی در قبال کاهش فقر، مسایل محیط زیست، ساختار شهری زیرساختها وساختار مالی قرار می گیرد.فرآیند شامل مشارکت ودر گیری ذینفع های عمده از همه طبقات جامعه می شود. محصول عبارتست از یک استراتژی توسعه که برای توسعه پیشرفت ونیز انجام تغییر وتحول شهر در راستای موقعیت رقابتی آن طراحی شده است
پیشینه راهبرد توسعه شهری
در اواخر قرن بیستم، رهیافت "راهبرد توسعه شهری" به عنوان راه حلی برای حل مشکلات برنامه ریزی شهری مطرح شد. این رهیافت از سال 1998وبا حمایت مستقیم بانک جهانی آغاز شد وسپس با همکاری نهادهای بین المللی دیگر وتشکیل نهاد "ائتلاف شهرها" در شهرها وکشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفت.پس از آن در بسیاری از شهرها وکشورهای جهان - بویژه کشورهای آسیایی وآفریقایی - به آزمون درآمده است.
راهبرد توسعه شهری در ابتدا به عنوان برنامه کمک وهمیاری شهری شناخته می شد ومسیر این تفکر غالب که شهرها موتور توسعه ملی هستند، تاکید آن بر امکان یک رشد هماهنگ در سرمایه گذاری از طریق ممکن ساختن رشد اقتصادی بود. در این، مقوله کاهش فقر ندرتا به عنوان محور توجه وتمرکز قرار گرفت. کاهش فقر به عنوان یک هدف محتمل وبا تاکید بر رقابت، قابلیت زیستی ونظام مندی مطرح بود.
در واقع تعدادی از صاحب نظران عقیده دارند که در اکثر راهبرد توسعه شهری متقدم کاهش فقر به عنوان یک پس زمینه یا در اولویت ثانوی در نظر گرفته می شد.راهبرد توسعه شهری به مثابه پاسخی مقتضی به بخش زیادی از مشکلات اجتماعی واقتصادی غالب شهرها جلوه میکند. راهبرد توسعه شهری یک چارچوب برنامه ریزی جامع ودر عین حال انعطاف پذیر است که به منظور توانمند سازی جوامع شهری برای کنترل واداره پیامدهای تغییرات سریع اقتصادی، رشد فزاینده نابرابری های اقتصادی واجتماعی ونیز گستره عاجز کننده فقر مطرح می شود
استراتژی توسعه شهری توسط دولت های کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، هلند، نروژ، سوئد، انگلیس وآمریکا، بانک توسعه آسیا وسازمان های بین المللی حکومت های محلی مورد حمایت است.این برنامه توسط بانک جهانی مدیریت می شود.
فلسفه تهیه طرح های راهبرد توسعه شهری CDS
فلسفه تهیه طرح های راهبرد توسعه شهری را می توان از میان برداشتن بحرانها، چالشها و مسائل شهری کشورهای در حال توسعه دانست. رویکردهای نوین از سوی نهادهای عمده وتاثیر گذار در مسایل شهری مورد توجه قرار گرفته است که عبارتند از:
1. اقشار فقیر شهری به شکل فزاینده ای به عنوان شرکای فعال در جهت توسعه اجتماعی خویش به مشارکت با شهرداریها پرداخته اند.
2. شهرداریها - در مقیاس محلی - به شکل فزاینده ای در مقابل شهروندان پاسخگوتر شده اند.
3. دولت ها - در مقیاس ملی - به سیاست های تمرکز زدایی ومردم سالارانه روی آورده اند.
4. موسسات بین المللی توسعه - در سطح جهانی - در تدوین راهبردهای شهری خود صراحتا به نقش کیفیت مدیریت شهری بر کاهش فقر توجه نموده اند.
از طرف دیگر می توان اینگونه بیان کرد که جمعیت جهان دارای حرکات وتغییرات متناوبی است که همواره به نفع جمعیت های شهرنشین عمل می کند. بسیاری از شهرها دارای رشد بیش از اندازه بوده ودر کشورهای در حال توسعه آسیایی وآفریقایی در آینده نزدیک جمعیت بسیاری از شهرها به دو برابر میزان فعلی خود خواهند رسید. این امر چالشهای بزرگی را به دنبال خود مطرح می سازد، یکی از موارد آن گسترش فقر است .برای رویارویی با این چالشهای نوین چاره ای نیست مگر آنکه با راهبردهای متناسب، به اتخاذ برنامه ریزی برای آینده وبه صورت آگاهانه دست بزنیم. راهبرد توسعه شهری برنامه ای است که می تواند در این فرایند حساس، در انجام تصمیم گیری واجرای آن ما را یاری نماید.
اصول ومبانی استراتژی توسعه شهری
استراتژی توسعه شهری، برای پایداری توسعه شهرها، براساس چهار اصل کلی بنیان گذاری شده است که عبارتنداز: قابلیت زندگی، رقابت پذیری، بانک پذیری ومدیریت وحاکمیت خوب شهری.
- 1مدیریت وحکمروایی خوب شهری یکی از مباحث بسیار مهم ودر عین حال جدید که از دهه 1980به بعد در ادبیات توسعه مطرح شده،موضوع حکمرانی خوب است. این مسئله بویژه در کشورهای در حال توسعه در راستای استقرار ونهادینه سازی جامعه مدنی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. موضوع حکمرانی خوب با هدف دستیابی به توسعه انسانی پایدار مطرح شده که در آن بر کاهش فقر، ایجاد اشتغال ورفاه پایدار، حفاظت وتجدید حیات محیط زیست ورشد وتوسعه زنان تاکید می شود.
همچنین حکمرانی خوب شامل طیف وسیعی از ساخت مفاهیمی مانند توسعه پایدار، توسعه روستایی وشهری وپیشرفت اقتصادی واجتماعی با رویکرد مشارکتی وشفافیت وبه موازات ویژگی های غالب استراتژی های اجرایی خط مشی وبرنامه ریزی ها است. حکمروایی شایسته به مثابه موتور ونیروی محرکه سیاسی عمل می کند، عوامل متفاوت توسعه پایدار را در حالت متوازن نگه می دارد، آنها را در سیاست ها ادغام می کند، واطمینان می دهد که تمامی نمایندگی های مختلف شهر در مسئولیت ها ومزایا شریک اند
