بخشی از مقاله
چکیده :
مسکن مفهومی بیش از یک سرپناه فیزیکی است و علاوه بر ساختار فیزیکی شامل برخورداری از انواعی از خدمات و تسهیلات ضروری برای بهتر زیستنساکنان و حق تصرف نسبتاً طولانی مطمئن برای استفاده کننده آن است مسکن در روستاها متناسب با شرایط محیطی، اجتماعی و اقتصادی محیط و جامعه روستایی شکل می گیرد. این پژوهش به بحث در ارتباط با شاخص های مسکن روستایی و همچنین تحول آنها طی دوره های مختلف سرشماری در نواحی روستایی استان گلستان می پردازد.
بدین منظور از داده های سرشماری نفوس و مسکن در سال 1390 استفاده شده و شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی و کالبدی محیطی مسکن روستایی بحث شده است. نتایج این بررسی نشان می در طول زمان میزان استفاده از مصالح مرغوبتر، استفاده از سازه های مستحکم افزایش یافته است و میزان ساخت و ساز به دلیل افزایش مهاجرت و رشد طبیعی جمعیت، شدت یافته است.
همچنین در ابعاد زیست محیطی مانند دفع فاضلاب ها و پساب ها و ضریب برخورداری از امکانات و تسهیلات نیز مساکن روستایی به سمت مطلوب در حال حرکت هستند. در بعد مساحت مساکن نیز نتایج نشان می دهد که در تمام دوره های سرشماری بیش از نیمی از مساکن بین 75 تا 150 متر وسعت دارند و کمترین فراوانی در برگیرنده طبقه 300 متر و بالاتر می باشد. همچنین بیش از نیمی از مساکن دارای سه یا چهار اتاق هستند.
.1مقدمه :
مسکن در طول دوره های مختلف زندگی بشر به اشکال گوناگون ظاهر شده است. این پدیده دست ساخت انسان یکی از نمودهای تمدن بشری است و ارزنده ترین جلوه رابطه انسان با محیط به شمار می رود
مسکن اولین فضایی است که تجربه روابط انسانی در آن آزموده و چارچوبی فیزیکی است که در آن منابع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فرد آمیخته می شود.
مسکن به معنای عام کلمه تجسم فضایی آرمان ها، ایده ها و عملکردهای انسانی است و نقش ارز شمندی در ثبات ، خانواده، رشد اجتماعی و اقتصادی دارد و در واقع مسکن یک نیاز است نه یک خواسته
مساکن روستایی یکی از شاخص های پر اهمیت توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی - معیشتی، اجتماعی و فرهنگی است که ضمن تأمین نیازهای فردی و اجتماعی، باعث بهبود کیفیت زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی می شود و مفهومی فراتر از سرپناه را دارد
مسکن اصلی ترین عنصر تشکیل سکونتگاههای روستایی می باشد و در حقیقت عمده ترین جزء از اجزای بافت کالبدی روستا است
نواحی روستایی با توجه به ماهیت تولیدی خود وابستگی زیادی به مسکن دارند زیرا در نواحی روستایی مسکن علاوه بر نقش سرپناه بودن دارای کارکردهای دیگری مانند محل نگهداری دام و محصولات تولید شده، مکانی برای فعالیت های اقتصادی است
به سخن دیگر مسکن در روستا، نه فقط محل زندگی است، بلکه از لحاظ تولید و اشتغال برای خانواده ی روستایی نیز حایز اهمیت است
به طور کلی، مهم ترین جنبه های که در بررسی خانه های روستایی مورد توجه و تأکید قرار دارند، عبارتند از: وسعت کلی بنا و شکل و اندازه فضاهای آزاد - مانند فضای حیاط، باغچه و مانند آن - ؛ شیوه ساخت و ارتباط الگو و مصالح با محیط بومی و محلی؛ وسعت و فضابندی براساس موارد مختلف کاربری؛ نحوه و ارتباط فضاهای مختلف باز و بسته؛ تعداد اتاقها و کارکردهای آنها؛ ارتفاع یا تعداد طبقات بنا؛ و نحوه قرارگیری بنا و وضعیت آن نسبت به فضاهای عمومی - مانند شبکه معابر، میدان و مانند آن -
آخرین برآورد مرکز آمار ایران در سال 1390 نشان می دهد که در کشور ما 28/5 درصد 21417665 - نفر - از جمعیت کل کشور در سکونتگاههای روستایی قرار دارد که این تعداد در 5172594 واحد مسکونی - برابر با 25/9 درصد از کل مساکن کشور - استقرار یافته اند که این تعداد کثیر از جمعیت و مساکن آنان خود لزوم توجه و مطالعات در این زمینه را توجیه می نماید. همچنین از طریق بررسی ویژگیهای مساکن روستایی میتوان به روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و همچنین به ارزشهای فرهنگی، سنتی و آداب و رسوم در زمان برپایی آنها و تعیین قدمت و تاریخ تکوین آنها کمک می کند
در استان گلستان نیز در سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 دارای 203161 واحد مسکونی می باشد که در این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوالات هستیم:
-1 وضعیت استفاده از مصالح و سازه ها و همچنین تحول آنها طی دوره ای زمانی در مساکن روستایی استان گلستان چگونه است؟
-2 به لحاظ سطح برخورداری از امکانات، مساکن روستایی استان گلستان در چه وضعیتی قرار دارند؟
-3 جایگاه شاخص های اجتماعی و زیست محیطی در مساکن روستایی استان گلستان کجاست؟
.2 چارچوب نظری تحقیق:
مسکن اولین و مهمترین ساختاری است که پناگاهی برای انسان فراهم می کند، از آنها در برابر عوامل خارجی محافظت می کند و همچنین آن ها را قادر می سازد تا در محیط امن زندگی کنند - Erdinc,2009 - .مسکن به عنوان فضای زندگی و یک رویداد اجتماعی است که در ابتدا به صورت یک پناگاه هندسی ظاهر می شود و سپس به عنوان موقعیت فضایی به وسیله زمان، مردم و ... ادراک می شود و با مفاهیم فرهنگی، اجتماعی و فیزیکی نیز آمیخته می شود
تانگولی - - 1987 مسکن را به عنوان مهمترین مکان مرکزی که انسان هادر آن زندگی می کنند، حوادث مهم را تجربه می کنند، احساس راحتی می کنند و گرم می شوند، تعریف می کند. طراحی محیط به علت اثرات تکنولوژی، اقصادی و اجتماعی از فرهنگ های مختلف، می تواند متفاوت باشد .
الیور به جنبه های اجتماعی و فرهنگی موضوعات اشاره می کرد و همچنین معتقد بود که هر فرهنگ شکل خاصی از مسکن را دارد که این اشکال مسکن نیازهای فیزیکی جامعه، اجتماعی و روانشناسی و به وسیله سیستم های اعتقادی، سمبل ها، تقدس و محرمیت، منابع مادی و اقتصادی، تکنولوژی و شرایط اقلیمی را فراهم می کند . - Erdinç, . - 2009 همچنین نیازهای انسان از جمله پناگاه، امنیت، راحتی، اجتماعی شدن و خود ابرازی و زیبایی شناختی را فراهم می کند
.مسکن روستایی فضایی است که نمی تواند از محیطش منفک شود و باید با جنبه های فیزیکی و اجتماعی و فرهنگی اطراف یکپارچه شود
محیط مسکونی روستا به عنوان یک محیط اجتماعی و فیزیکی شخص مخصوصاً با جهان پیچیده اطراف تعریف می شود. محیط مسکن یک قسمت بنیادین زندگی بر حسب بهبودی سلامتی کلی از جامعه/اشخاص و برآوردن نیازهای ساکنان مسکن وخانه می باشد. بنابراین مسکن روستایی دارای عملکرد های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می باشد.
دومین اجلاس اسکان بشر - - 1996 در استانبول درنگاهی کمی، مسکن مناسب را چنین تعریف نموده است :مسکن مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سرهر شخص نیست بلکه به معنی آسایش، فضای کافی، دسترسی فیزیکی و امنیت، مالکیت، پایداری دوام سازهای،روشنایی، تهویه و گرمایش و س رمایش مناسب، وجود تأسیسات زیر بنایی و خدماتی آب، برق، تلفن، بهداشت، دفع فاضلاب و زباله مناسب، کیفیت مناسب زیست محیطی، و موقعیت مناسب برای دسترسی به کار و تسهیلات اولیه می باشد که باید با توجه به استطاعت مالی مردم تأمین شود
هوی می جر - - 2007 چهار دسته از کارکردهای مسکن - dwelling - را تشخیص داد:
-1 مسکن به عنوان مرکز مراقبات که مراقبت های شخصی مانند بهداشت، استراحت، خوردن و همچنین پناگاه، امنیت و خلوت را برای اشخاص فراهم می کند.
-2 مسکن به عنوان یک مکان فعالیت که فالیت هایی مانند خواندن، شنیدن به موسیقی، تماشای تلویزیونو سرگرمی خانوادگی و پذیرایی مهمان را فراهم می کند.
-3 مسکن به عنوان یک محلی برای سازماندهی زندگی روزانه و...
-4 مسکن به عنوان یک شالوده عملیاتی برای فعالیت هایی که در بیرون از مسکن اتفاق می افتند. هر چند که این کارکردها مانعه الجمع نیستند، برای مثال فعالیت های خوردن و خوابیدن که در دسته مرکز مراقبت قرار گرفته اند، ممکن است در دسته مرکز فعالیت نیز قرار گیرند.
.3 پیشینه تحقیق:
با توجه به نقش و اهمیتی که مساکن روستایی در زندگی ساکنان آن دارند، تاکنون مطالعات فراوانی در این حیطه صورت گرفته است. شاید گسترده ترین مطالعات در این زمینه بررسی های بنیاد مسکن انقلاب اسلامی باشد که در قالب طرحهای هادی و یا طرحهای نمونه در فصلی از شرح وظایف خود کمیت و کیفیت مساکن روستایی را در سه بخش نوساز و مرمتی و تخریبی بررسی کرده و کمبودها و نیازهای آن را در افق طرح بررسی می نمایند.
همین سازمان در گزارشهای دیگری از جمله شیوههای سکونت گزینی و گونه های مساکن روستایی، شیوه های سکونت و الگوی مسکن گزینی در مناطق روستایی را تجزیه و تحلیل و چاپ کرده است. این سازمان در فصلنامه تخصصی خود - مسکن و محیط روستا - ، مقالات متعددی در زمینه مسکن روستایی منشر نموده است.
سرتیپی پور در کتاب آسیب شناسی معماری روستایی به سوی سکونتگاه مطلوب، به بررسی معماری مساکن روستایی در نقاط مختلف کشور پرداخته و نقش عوامل اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی را در شکل گیری شکل گیری و معماری مساکن به تفصیل شرح داده است
