بخشی از مقاله
چکیده
بروز تغییرات و تحولات گوناگون در عرصههای مختلف زندگی امروزی،حساسیتهای عمومی شدید تقاضاهای متنوع،فضای متحول و متغیری برای مدارس به وجود آورده که باعث شده اثربخشی آن در گروی توجه بیشتر به اهمیت نقش رهبری مدیران باشد سرعت این تغییرات محیطی به حدی افزایشیافته که سازمانها را ملزم کرده تا برای ادامه حیات و بقاء در این فضای رقابتی خود را با این تغییرات هماهنگ سازند.
سازمانها برای این بازسازی نیازمند خلاقیت و نوآوری میباشند. پژوهشها حاکی از آن است که خلاقیت یکی از مهمترین عوامل در موفقیت سازمان بوده و برای سازمان بهعنوان یک مزیت رقابتی به شمار میآید یکی از عوامل تأثیرگذار بر خلاقیت معلمان و اعضای سازمان سبک رهبری میباشد. از دیدگاه رهبری توزیعی، فرایند رهبری آموزشی شامل،شناسایی، فراهم آوری،تخصیص، هماهنگی و بهکارگیری مواد و منابع فرهنگی-اجتماعی ضروری جهت ایجاد شرایط لازم برای آموزش و یادگیری است.
با توجه بهضرورت اهمیت این مسئله محققان در این پژوهش به بررسی نقش رهبری توزیعی مدیران بر خلاقیت معلمان مدارس پرداخته اند.برای این منظور از روش کتابخانهای و مروری بر تحقیقات قبلی استفاده کرده اند. محققان در ادامه به تفاوت رهبری و مدیریت،نظریههای مختلف رهبری،مؤلفههای رهبری تحولگرا و خلاقیت،انواع خلاقیت،نقش رهبری تحولگرا بر خلاقیت معلمان پرداخته است.نتایج تحقیق نشان داد که رهبران توزیعی با توزیع قدرت در میان اعضای سازمان و مشارکت دادن آنها در تصمیمگیریها میتواند نقش مؤثری بر خلاقیت معلمان داشته باشد همچنین اکثر تحقیقات ارتباط مثبت و معناداری بین رهبری توزیعی و خلاقیت معلمان را مورد تائید قرار دادهاند.
مقدمه
سازمانهای آموزشی وظیفه تعلیم وتربیت افراد را برعهده دارند و بخش قابل توهی از زندگی افراد در این سازمانها سپری می شود. نهاد مدرسه در جایگاه یک سازمان حساس اجتماعی ، در توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه و پاسخگویی به نیازهای فرد و جامعه نقشی مهم ایفا می کند ؛ ایفای موثر این نقش و تحقق اهداف آموزش و پرورش ، وابسته به اثر بخشی شیوه مدیریت آن است. امروزه حیات موثر سازمان از طریق کارایی مدیران و کارکنان آگاه ، ماهر و خلاق میسر می شود .
مدیریت موثر در مراکز آموزشی نیازمند سبک رهبری مناسب است - بهرنگی،. - 1374 امروزه بسیاری از پژوهشگران حوزه مدلهای رهبری بیشتر از آنکه بر افراد تمرکز داشته باشند، بر گروهها و سازمانها تمرکز دارند - کلمن 2002، کاوی 1989، سنج1990، ویتلی . - 1999 نیومن و سیمونز - 2000 - درهمین راستا پیشنهاد کردند که "افراد نباید گمان کنند که به صورت سنتی باید تمامی مسئولیت های مدرسه به مدیران محول شود، و رهبران آموزشی نیز باید وظایف و مسئولیت های متعددی را به اعضای خود محول کنند" - ص . - 10 لاشوی - 2003 - نیز به این نتیجه رسید که هدایت و رهبری مدرسه وظیفه ای بسیار پیچیده است و نمی تواند انحصارا توسط یک فرد انجام شود.
سپیلان، هالورسون و دیاموند - 2001 - اظهار داشتند که جهت درک فعالیت رهبری، باید افکار، رفتار و موقعیت رهبران را در یک چهارچوب کلی باهم درنظر گرفت. به همبن دلیل آنها پیشنهاد کردند که باید به جای آنکه وظیفه رهبری را فقط به یک فرد واگذار کرد، آن را در میان کل اعضای مدرسه توزیع کرد. این امر فرصتی را در اختیار اعضای انجمن مدرسه قرار می دهد تا بتوانند در حوزه هایی که توانایی بیشتری دارند، نقش رهبری را نیز تجزبه کنند، در فرایندهای تصمیم گیری شرکت کنند و به بخشی از چهارچوب رهبری مدرسه مبدل گردند.
-2بیان مسئله
مهمترین ویژگی عصر کنونی عدم اطمینان،پیچیدگی،جهانیسازی و تغییرات فزاینده تکنولوژیکی است.موفقیت در چنین شرایطی،مستلزم تغییر در فعالیتها و وظایف سازمانی و چگونگی اداره و بهویژه رهبری سازمانهاست.بنابراین سازمانهای موفق به رهبرانی نیازمندند که با ژرفنگری،جهت مناسب و مسیر آینده سازمان را مشخص سازند،افراد را به آن مسیر هدایت کنند و انگیزه ایجاد تحول را در کارکنان به وجود آوردند.
رهبران تحولگرا با خلق ایدهها و چشماندازهای جدید،مسیر تازهای از رشد و شکوفایی را فرا روی سازمانها قرار میدهند و نوید بهبود عملکردسازمانها و کسب مزیت رقابتی خواهند داد - یزدانشناس و جمشیدیان،. - 1387بنابراین،تحولات،اساسی و بنیادی است و سازمانهایی میتوانند خود را با این شرایط تطبیق دهند و در گود رقابت باقی بمانند که مدیران و رهبران کارآمد،تغییر گرا و یا چشماندازی بلندمدت داشته باشند.
خلاقیت و سبک رهبری دوپایه اصلی یک سازمان را تشکیل میدهند و برای به وجود آمدن یک سازمان هردو باید وجود داشته باشند.امروزه خلاقیت قسمت مهم زندگی سازمانی را تشکیل میدهد،زیرا تغییرات سریع همهجانبه جهان آنچنان محیط فعالیت سازمانها را دگرگون کرده است که سازمانها و مدیران آنها برای سازگاری با تغییرات و تحولات جهانی مجبورند راههای نویی برای اقدامات خود بیابند.
بنابراین همه سازمانها برای بقا نیازمندند اندیشههای نو و نظرات بدیع و تازهاند.افکار و نظرات جدید همچون روحی در کالبد سازمان دمیده میشود و آن را از فنا نجات میدهد.همچنین دنیای امروز پر از پیچیدگیهایی است که سازمانها را در زمینه رشد و تعالی با مشکلات عدیدهای روبهرو ساخته است که دراینبین سبک رهبری و خلاقیت بهعنوان دو عامل مهم تأثیرگذار مورد کنکاش قرار میگیرد.
-3ضرورت و اهمیت پژوهش
مدیریت آموزشی در جهان،بهتدریج،معنای رهبری در تمام سطوح نظام آموزشی را پیداکرده است.اهمیت موضوع رهبری سبب شده است که اندیشمندان و محققان مدیریت در پی کشف ویژگیهای رهبران موفق در سازمانها برآیند و همواره در تلاش هستند تا مشخصات رهبر موفق را در سازمان ذکر کنند.مدیر یا رهبر آموزشی که در شرکت دادن افراد در تصمیمگیریها،مهارت کافی داشته باشد و بتواند صاحبان عقاید و آرای جدید را به کارکنان آموزشوپرورش معرفی کند،همچنین مسئولیت تقویت وضع روحی معلمان را بر عهده بگیرد و نسبت به افرادی که با او در تماس هستند،احترام لازم را به عمل آورد،میتواند قابلیتهای بالقوهای را که معلمان دارند،به فعل درآورد.
چنین روش مدیریتی،نتیجه بسیار مهم دیگری را نیز در بردارد و آن اینکه به قدرت ابتکار و خلاقیت معلمان میافزاید - کیمبل وایلز،. - 1386در پی این تلاشها،دیدگاههای جدید در رهبری شکل گرفتند که از جدیدترین اینها میتوان رهبری تحولگرا را نام برد.رهبران تحولگرا،رهبرانی هستند که عمیقاً مورداحترام پیروان و قابلاعتماد هستند،به همکاری و مشارکت اعضا اهمیت میدهند،مسئولیت و اقتدار را به پیروان تفویض میکنند و از تحریک فرهیختگی برای به چالش درآوردن افکار و تصورات و خلاقیت پیروان و شناخت ارزشها و باورهایشان استفاده میکنند - موغلی،. - 1381مدیران مهمترین عامل بهبود و عملکرد سازمانها و مؤسسات آموزشی به شمار میآیند و ازجمله کسانی هستند که بهطور مستقیم با معلمان که باارزشترین عناصر آموزش هستند،ارتباط دارند،بنابراین میتوانند با شیوه رفتاری خود عاملی برانگیزاننده در بروز خلاقیت معلمان خود باشند.
در کشور ما اغلب سازمانهای آموزشی به سبب به کار گرفتن سبک مدیریت سنتی،متمرکز و نامناسب و دیوانسالاری،مخالف خلاقیت و نواندیشی هستند و ممکن است بسیاری از مسائل و مشکلات موجود در آموزشوپرورش کشورمان ریشه در این امر باشد - فصیح،. - 1387بنابراین بررسی و شناخت سبک مدیریت مدارس و ارائه پیشنهادهایی بهمنظور استقرار سبک مدیریت مناسب و منعطف که محرک و مشوق خلاقیت و نوآوری باشد و همچنین کمک به تغییر دادن سبک مدیریت نامطلوب موجود،در حکم یکی از موانع موجود بر سر راه خلاقیت دبیران از اهمیت به سزایی برخورد دار است.
-4 مبانی نظری و پیشینه تحقیق
-1-4مفهوم رهبری توزیعی
رهبری توزیعی بهعنوان شکلی از" عاملهای جمعی که هماهنگکننده فعالیتهای تعدادی از افراد در مدرسه بوده و هدایتکننده سایر معلمان در فرآیندهای تغییرات آموزشی میباشد" تعریفشده است - هاریس1، . - 2005 اسپیلان استدلال میکند که رهبری از راههای گوناگونی در مدرسه اتفاق میافتد و هسته اصلی آن تعامل بین افراد میباشد. " با توجه به وظایف ویژه رهبری، دانش و تجارب رهبران مدرسه درگروها یا سطح گروهی بهتر مورداستفاده قرار میگیرد تا سطح فردی رهبران" - اسپیلان و همکاران، . - 2001 زیربنای مفهومی رهبری توزیعی نظریهی شناخت توزیعشده و نظریه فعالیت در حوزه روانشناسی هست.
- اسپیلان و همکاران ،2004 ؛ گرون ،. - 2002 مفهوم توزیع، یک عملکرد رهبری است که در آن رهبری مثل بازی بسکتبال که هرلحظه توپ در دست یکی از بازیکنان است، رهبری در سازمان نیز در امتداد و در طول روند کاری همه اعضاء جریان دارد. یکی از نظریههای رهبری که اخیرا مورد توجه واقع شده، نظریهی رهبری توزیعی است که با توجه به چالشهای مدیریتی و شرایط متغیر امروزی میتواند در سازمانها به عنوان یک نظریهی رهبری مناسب مورد استفاده قرارگیرد؛ چرا که رهبر توزیعی رسیدن به اهداف سازمان را از راه فعالیتهای تمامی افراد امکان پذیر میکند.
