بخشی از مقاله
خلاصه
پژوهش حاضر، با هدف بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی و خلاقیت معلمان مدارس دخترانه، انجام شد. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری، کلیه معلمان زن مدارس دخترانه مقطع متوسطه دوم در ناحیه 1 آموزش و پرورش شهرستان ساری در سال تحصیلی 1394- 95 به تعداد 234 نفر که با مراجعه به جدول کرجسی و مورگان تعداد 146 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه های ویژگی های شخصیتی کوستا و مک کری - 1986 - و خلاقیت تورنس - 1974 - بود. آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه مثبت معنی داری بین ویژگی های شخصیتی برونگرایی، انعطاف پذیری، توافق پذیری و وظیفه شناسی و رابطه منفی معنی داری بین ویژگی شخصیتی روان رنجورخویی - نوروزگرایی - با خلاقیت معلمان مدارس دخترانه وجود دارد.
کلمات کلیدی: ویژگی های شخصیتی، روان رنجورخویی، برونگرایی، انعطاف پذیری، توافق پذیری، وظیفه شناسی، خلاقیت.
.1 مقدمه
در زندگی انسان امروزی، افزایش فشارها و تنش ها از یک سو و پیچیده تر شدن درک رفتارها و انگیزه های انسانی از سوی دیگر، موجب گردیده است تا شناخت ویژگی های شخصیت و چگونگی برانگیخته شدن انسان ها، از جمله مباحث مطرح در روان شناسی باشد . 13گرچه همه نظریه پردازان شخصیت، با یک تعریف واحد از آن موافق نیستند، اما میتوان گفت که شخصیت عبارت است از الگوی نسبتاً پایدار صفات، گرایش ها یا ویژگیهایی که تا اندازه ای به رفتار افراد دوام می بخشد . به طور اختصاصی تر، شخصیت از صفات یا گرایش هایی تشکیل می شود که به تفاوت های فردی در رفتار، ثبات رفتار در طول زمان و تداوم رفتار در موقعیت های گوناگون می انجامد . 8کوستا و مک کری - 1992 - 1، در نظریه خود 5 ویژگی مهم شخصیت را معرفی کردهاند. - 1
روان رنجورخویی که عبارت است از سازگاری، ثبات عاطفی فرد، ناسازگاری و روان نژندی، داشتن احساسات منفی همچون ترس، غم، برانگیختگی، خشم، احساس گناه، احساس کلافگی دائمی و فراگیر. - 2 برونگرایی؛ برونگراها، افرادی اجتماعی هستند. اما اجتماعی بودن فقط یکی از ویژگیهای این افراد است. افزون بر این، آنان در عمل قاطع، فعال و حراف یا اهل گفتگو هستند. این افراد هیجان و تحرک را دوست دارند و بر آن هستند که به موفقیت در آینده امیدوار باشند. مقیاس برون گرایی نشان دهنده علاقه افراد به توسعه صنعت و کار خود است. - 3 انعطافپذیری - گشودگی نسبت به تجربه - ؛ عناصر تشکیل دهنده گشودگی نسبت به تجربه، تصورات فعال، حساسیت به زیبایی، توجه به تجربههای عاطفی درونی و داوری مستقل میباشد.
افراد باز، انسانهایی هستند که در باروری تجربههای درونی و دنیای پیرامون کنجکاو بوده و زندگی آن ها سرشار از تجربه است. این افراد طالب لذت بردن از نظریههای جدید و ارزشهای غیرمتعارف هستند و در مقایسه با افراد بسته، احساسات مثبت و منفی بیشتری دارند. - 4 توافق - سازگاری - : همانند برون گرایی، شاخص توافق - سازگاری - ، بر گرایشهای ارتباط بین فردی تأکید دارد. فرد موافق اساساً نوع دوست است، با دیگران همدردی میکند و مشتاق است به آن ها کمک نماید. او اعتقاددارد که دیگران نیز با وی همین رابطه را دارند. در مقایسه، شخص ناموافق خود محور بوده و به قصد و نیت دیگران مظنون است و بیشتر اهل رقابت است تا همکاری. - 5 با وجدان بودن - وظیفه شناسی - ؛ کنترل خویشتن به فرآیند فعال طراحی، سازماندهی و اجرای وظایف گفته میشود و تفاوتهای فردی در این زمینه، مبنای شاخص وجدانی بودن است . 12
بی تردید، یکی از اهداف اصلی هر سازمان، دستیابی به عملکرد است. با این حال، موفقیت های چشمگیر دهه اخیر سازمان هایی با حداقل امکانات و شکست سازمان هایی با بهترین توانایی های مادی، بیانگر نقش قابل توجه عوامل غیرمادی و معنوی در موفقیت آن ها بوده است که در این میان، متغیرهایی نظیر خلاقیت و نوآوری به عنوان عوامل مؤثر در عملکرد سازمان تلقی می شوند . 11 امروزه، توان سازگاری و اداره کردن تغییرات، عنصر اصلی موفقیت و بقای هر سازمان است و کسب این توانایی ها، مستلزم توجه سازمان به خلاقیت و نوآوری است. در واقع، سازمان های امروزی به خصوص آموزشی و پژوهشی نظیر آموزش و پرورش، برای ادامه حیات، بایستی پویا بوده و مدیران و کارکنان آن ها، افرادی خلاق و نوآور باشند تا بتوانند سازمان را با این تحولات منطبق ساخته و جواب گوی نیازهای جامعه باشند . 1
خلاقیت، یکی از شگفت انگیزترین ویژگی های انسانی است که نه تنها برای افراد با استعداد بلکه برای همه افراد می تواند مورد استفاده قرار گیرد. خلاقیت به کارگیری تواناییهای ذهنی به منظور دستیابی به یک اندیشه نو و تفکر جدید در هر زمینهای، که این امر خود پایه و اساس رسیدن به نوآوری در آن زمینه میباشد، است . 5 خلاقیت را شاید بتوان برترین سطح یادگیری بشر، بالاترین توانمندی تفکر و محصول نهایی ذهن و اندیشه انسان دانست. بر این اساس، خلاقیت از دیدگاه روان شناسی یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است . 2 از همین رو، معلمان به عنوان موثرترین و کارسازترین مولفه نظام تعلیم و تربیت در فرآیند یاددهی و یادگیری و ایجاد تفکر خلاق در دانش آموزان دارای نقش اساسی هستند.
شخصیت و خلاقیت خود معلم و نگرش وی نسبت به موضوع، شیوه تدریس، سبک اداره کلاس، در پرورش تفکر خلاق و انتقادی در دانش آموزان بسیار مهم است. متاسفانه هنوز نظام آموزش و پرورش کشورمان تا حدود زیادی معلم محور است. در چنین روشی، دانش آموز مصرف کننده علم و دانش است تا تولید کننده آن، در حقیقت، اندیشه ورزی جایگزین اندیشه آفرینی است . 10در خصوص ارتباط بین ویژگی های شخصیتی و خلاقیت پژوهش های متعددی در جوامع آماری مختلف انجام شده است. در بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیتی و میزان خلاقیت معلمان دوره ابتدایی یافته ها نشان داد که بین ویژگی های شخصیتی و میزان خلاقیت معلمان دوره ابتدایی رابطه معنی داری وجود دارد . 6
در پژوهش دیگری با عنوان بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیت با خلاقیت در دانشجویان، یافته ها نشان داد ارتباط معنی داری بین ویژگی های شخصیتی با خلاقیت وجود دارد به طوری که از میان خرده مقیاس های صفات شخصیت، خرده مقیاس های برون گرایی و انعطاف پذیری با خلاقیت رابطه مثبت معنی داری دارند و خرده مقیاس های روان رنجوری، با وجدان بودن و دلپذیر بودن با خلاقیت، رابطه معنی داری ندارند . 7 پژوهش دیگری نیز با عنوان رابطه ویژگی های شخصیت با خلاقیت هیجانی و شناختی، نتایج نشان داد که عوامل گشودگی در تجربه و برون گرایی پیش بینی کننده مثبت و معنی دار خلاقیت هیجانی و خلاقیت شناختی، عامل توافق پذیری پیش بینی کننده مثبت و روان نژندی پیش بینی کننده منفی خلاقیت شناختی بودند . 3 هم چنین، در پژوهش دیگری تحت عنوان ارتباط بین ویژگی های شخصیتی و خصوصیات رفتاری مرتبط با خلاقیت در دانش آموزان تیزهوش، یافته ها نشان داد که رابطه معنی داری بین برون گرایی، منبع کنترل و گوشه گیری با خلاقیت وجود دارد . 14
با عنایت به موارد مطرح شده، از آن جا که ضعف و یا عدم وجود فرآیندها و ساز و کارهای ابداع و نوآوری در هر مجموعه و سازمان امروزی، سبب محو آن از صحنه در طول زمان می شود. از این رو، سازمان ها، پیوسته در جستجوی راه هایی هستند تا خلاقیت و نوآوری را در همه سطوح سازمان - فردی و یا سازمانی - تقویت نموده و موانع آن را برطرف نمایند، زیرا، اقدام برای افزایش نوآوری در سازمان ها می تواند به ارتقای کمیت و کیفیت خدمات، کاهش هزینه ها، جلوگیری از اتلاف منابع، افزایش رقابت و در نتیجه ایجاد انگیزش و رضایت شغلی در کارکنان، افزایش تعهد و عملکرد آنان، افزایش کارایی و بهره وری سازمان منجر شود. در واقع می توان گفت که در محیط متغیر و دانش محور کنونی، تنها سازمان ها و شرکت های نوآور می توانند موجودیت خود را حفظ کرده و به نیازهای مشتریان و ذی نفعان، در اسرع وقت، پاسخ دهند که آموزش و پرورش نیز از این دسته از سازمان ها به شمار می رود.
از طرفی، نقش ویژگی های شخصیتی معلمان در مدارس به عنوان پیشگامان اصلی رشد و شکوفایی خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان و کسب تخصص در آنان غیر قابل کتمان است و وجود معلمان خلاق و حامی خلاقیت و نوآوری می تواند به توسعه روز افزون ایده ها، نظر ها، دستاورد ها و غیره در دانش آموزان بیانجامد و با توجه به این که توسعه و رشد کشور ها بیشتر از هر چیز به نیروی انسانی ماهر و توانمند نیاز دارد، نسلی که بتواند دانش فنی منطبق با زمان و مکان را ابداع کند، نسلی که توانمندی کار فکری و بدنی را داشته باشد و بتواند به عنوان یک نیروی سالم و ماهر از مزرعه، معدن و کارخانه گرفته تا حضور در صحنه های علمی و دانشگاهی، به فعالیت بپردازد و این امر میسر نخواهد شد مگر با توجه به رشد همه جانبه کودکان امروز و آینده سازان فردا، از این رو، بر اساس نقش برجسته معلمان در پرورش خلاقیت دانش آموزان به خصوص در مدارس متوسطه دوم که دغدغه دانش آموزان به جهت مسائل مرتبط با کنکور و انتخاب رشته دانشگاهی متناسب با توانمندی ها و علائق خود و نیاز بازار کار برای اشتغال یا کارآفرینی بیشتر است، مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه ویژگی های شخصیتی و خلاقیت معلمان مدارس دخترانه مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان ساری، انجام شد.
.2 مواد و روش ها
پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی؛ از نظر گرد آوری داده ها از نوع پژوهش های توصیفی و از نظر روش تحقیق، همبستگی است. جامعه آماری عبارت است از کلیه معلمان زن مدارس دخترانه مقطع متوسطه دوم در ناحیه 1 آموزش و پرورش شهرستان ساری در سال تحصیلی 1394-95 به تعداد 234 نفر که با مراجعه به جدول کرجسی و مورگان تعداد 146 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار اندازه گیری عبارت بود از:
