بخشی از مقاله
چکیده
بازگشت به طبیعت و همراه شدن با آن اجتناب ناپذیر است. به دلیل گرایش ذاتی و فطری انسان ها در تعامل با طبیعت و تاثیرات قابل توجه ارتباط با طبیعت در روح و جسم آدمی، بشر همواره به دنبال ایجاد یک رابطه ی منطقی و مناسب میان فضای درون و طبیعت بیرون بوده است. طبیعت مظهر احساسات، شور، شوق و زیباییهاست به همین دلیل انسان همواره میکوشد تا با آن همراه باشد. در راستای تحقیقات صورت گرفته در رابطه با تاثیرات طبیعت بر بهبود روند آموزشی و نقش آرام بخش ارتباط با طبیعت بر جسم و روان آدمی، بررسی کیفیت تعامل با طبیعت در مکان های اموزشی ضروری به نظر می رسد.
کتابخانه نیز به عنوان یک مرکز یادگیری باید به نیازهای اطلاعاتی و هم به نیازهای روحی وروانی کاربران - شوق، شادی، لذت و... - توجه کند. ارضای این نیازها از طریق پیوند با طبیعت قابل حصول است. از این رو هدف از پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی ارائه بازشناسی مفهمومی در نوع همراهی و همزیستی با طبیعت معماری پایدار در فضاهای مطالعاتی کتابخانه به عنوان یک مرکز فرهنگی، آموزشی و اجتماعی که می بایست دارای فضاهایی کارا و مناسب جهت تامین نیازهای مطالعاتی، فرهنگی و روانی کاربران باشد. بی گمان ارضای این نوع از نیازها از طریقت پیوند معماری با طبیعت و تعریف فضاهای سبز قابل حصول می باشد.
مقدمه
انسان همواره با طبیعت در ارتباط است و طبیعت را به عنوان یک عنصر مهم در طرح هایش مورد استفاده قرار داده است و با دستکاری در طبیعت سعی داشته به گونهای بهینه طبیعت را در خدمت خود درآورد. این نوع همزیستی به خوبی در طول تاریخ بشر دیده میشود. به عبارتی دیگر بشر از زمانی که سرپناه، مسکن، محیط زیست و... ساخت ومورد بهره برداری قرار داد همیشه به عوامل موجود در طبیعت توجه داشته است و طبیعت را به عنوان یک طرف مهم واساسی در نقشهها و طرحهایش مورد استفاده قرار داده است - کیانی، 1380؛ نصر، . - 1380 "بازگشت به طبیعت و همراه شدن با آن اجتناب ناپذیر است." - خاک زند، احمدی، . - 1386همزیستی میان انسان و طبیعت در تمدن اسلامی نیز به صورت آشکاری وجود داشته است.
ساختههای موجود در جهان اسلام همچون در تمدنهای سنتی دیگر با طبیعت همسو و هماهنگ بودهاند. به عنوان نمونه استفاده از بادگیرها در شهرهای مرکزی ایران از جمله یزد، کاشان، کرمان نشان دهنده دانش آدمی برای بهره برداری هر چه بیشتر از عوامل طبیعی موجود در فرهنگ اسلامی است که در عین زیبایی و کارآمدی نه تنها با محیط طبیعی سر ناسازگاری و جنگ ندارد بلکه با آن کمال هماهنگی و موازنه را دارد - نصر، . - 1380 اهمیت این همزیستی علاوه بر دستاوردهای مادی، نه تنها سبب آشنایی انسان با طبیعت میگردد، بلکه رابطه فرد را با محیط اطرافش تداوم میبخشد وباعث حداکثراستفاده بهینه از عوامل طبیعی موجود از قبیل انرژی نور و آب و باد و جلوگیری ازمصرف صرف انرژیهای خارجی میشود. اما امروزه یکی از مشکلات گریبان گیر تمدن معاصر فراموش کردن این بعد از معماری است.
در نتیجه درحال حاضر بسیار سخن از آن میرود که معماری را به صورتی در آورند که چشم اندازهای بشری با طبیعت همسو باشد زیرا تجربه ثابت کرده است این همسویی در شکلگیری شخصیت، رفتار و نظام عملکردی انسان موثر است. پرداختن به معماری پایدار و اسباب شکل گیری چنین رویکردی در طراحی های معماری، لازمه شناخت عمیقتری از اهداف و توصیه های پایداری می باشد . از سویی حل مشکلات محیطی، فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی، و پیوستگی شدید این موضوعات، ما را به سوی معماری بومی و رویکرد پایداری در مقایسه و سنجش با یکدیگر قرار می دهد تا آموزه های آن برای طراحی معماری امروز، استخراج گردد.
فرایند جهانی پیشرفت تکنولوژی در زمینه های اطلاعات و ارتباطات، منجر به افزایش میز ان مصرف، شهرسازی مداوم و رشد بین المللی شدن سرمایه ها و تجارت در سراسر جهان گردیده است و باعث شده فرهنگ عمیق، به الگوهای جدید نژادی و رابطه های ، فرهنگی به امر غیر منتظره فرهنگ های ترکیبی1 تبدیل شود . در همان زمان، رشد سریع تکنولوژی، در افزایش مشکلات محیطی در مقیاس جهانی مشارکت می کند، که می توان نتیجه آن را در بلایای اکولوژیکی که نمونه آن از بین رفتن سریع منابع و گونه های طبیعی و مصرف بالا و افزایش مقادیر اتلاف انرژی می باشد، دید . بدین ترتیب اینگونه درکدمی شود که محیط مصنوع به عنوان یک شاخه فرهنگی برجسته و مصرف کننده اصلی انرژی و منابع، به طور جدی در هر دو فرآیند دلالت می کند.
کیفیت محیط های طبیعی نه تنها به سلامتی و تندرستی افراد محدود نمی شود، بلکه تأمین کننده نیازهای روحی و روانی آنها، زمینه ساز تکامل و پیشرفت، شکل گیری هویت و استخراج تجارب گوناگون محیطی همچون تفریح و سرگرمی،شادابی و سرزندگی، ترمیم و بازیابی ذهن نیز میشود. در مقابل نبود آن نگرانی، عصبانیت، اضطراب، ناتوانی، ترس، وحشت و بدبینی را به همراه خواهد داشت. نوع بشر در راستای سلامت روانی خود، یک نیاز خاص به بودن در نزدیکی طبیعت و ارتباط با آن در فرم های مختلف دارد. اثرات احیاگر و مثبت طبیعت بر روح و جسم آدمی، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده و مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته است.
در این راستا فضاهای آموزشی به عنوان بستر تأثیرگذار بر ذهن و روان دانش آموزان، باید زمینه آرامش روانی و ذهنی آنها را در ارتباط با محیط پیرامون خود به منظور بهبود فرآیند اموزشی فراهم کند. در حال حاضر بسیار سخن از آن می رود که معماری را به صورتی درآورند که چشم انداز های بشری با طبیعت همسو باشد زیرا تجربه ثابت کرده است این همسویی در شکل گیری شخصیت، رفتار و نظام عملکردی انسان موثر است.
پیشینه تحقیق
در حال حاضر کتاب ها، مقالات و دستورالعمل های متفاوتی در رابطه با معماری پایدار، توسعه پایدار و اهمیت نقش طبیعت در پایدار سازی بناها ارائه شده است، همچنین چندین مورد در راستای تاثیر طبیعت بر آموزش و پایدار سازی بناهای اموزشی تدوین شده است که در طول این پژوهش سعی بر آن شده تا خلاصه ای از مفاهیم کاربردی آن ها، متنسب با موضوع مقاله پیش رو مورد استفاده قرار گیرد. در ذیل به صورت خلاصه به تعدادی از ان ها اشاره شده است.
مهدی اصغری و جلال سالک در مقاله ای تحت عنوان "ارتباط با طبیعت در طراحی پایدار کتابخانه ها" خاطر نشان کرده اند که بررسی ها نشان می دهد که در طراحی کتابخانه های امروزی کمتر مورد توجه قرار گرفته است بحث استفاده از عوامل طبیعی در طراحی پایدار کتابخانه ها است. به عبارت دیگر سازگاری دست ساخته های بشری با شرایط اقلیمی و نیازهای ذاتی انسان. به گونه ای که باعث ایجاد فضایی مناسب به لحاظ روان شناختی در طراحی کتابخانه شود تا بتواند در رشته کتابخوانی کاربران موثر باشد دیده نمی شود. در نتیجه علی رغم اینکه در معماری قدیم شاهد ساختمانهایی در کمال سادگی و خلوص در هماهنگی و همخوانی با طبیعت هستیم، در عصر حاضر ساختمان کتابخانه ها در پیوند با طبیعت قرار نگرفته است هر چند تعدادی معدودی رگه از این نوع معماری در آنها مشاهده می شود.
حسین مومنی شهرکی در مقاله ای تحت عنوان "تاثیرات روانی پیوند با طبیعت در معماری فضاهای مطالعاتی کتابخانه ها" اشاره کرده اند که در معماری کتابخانه های امروزی کمتر مورد توجه قرار گرفته است بحث بکارگیری عوامل طبیعی در معماری کتابخانه ها است. به عبارت دیگری سازگاری دست ساخته های بشری با شرایط اقلیمی و نیازهای ذاتی انسان ، به گونه ای که باعث ایجاد فضایی مناسب به لحاظ روانشناختی و زیبایی شناسی در طراحی کتابخانه شود تا بتواند در رشد کتابخوانی کاربران موثر باشد دیده نمیشود. کتابخانه سبز در چنین راهبردی میتواند: فضاهای طبیعی ، کتابخانه سبز باعث بوجود آمدن فضای واسط و متنوعی که در آن ارزشهای اجتماعی و تبادل نظر و ارتباطات بصری افزایش میابند.
رضا کیانی زاده در مقاله ای با عنوان "راهکارهای معماری پایدار در طراحی کتابخانه ها" به این نتیجه رسیده اند که با توجه به گستردگی مسئله ی پایداری و جوانب پیچیده ی آن، معماری پایدار نیاز دارد که در رابطه با فرایند معماری و در نتیجه درک طبیعت و ارتباط با آن دیده شود. همچنین مطابقت محصول معماری با انسان به عنوان استفاده کننده ضروری می نماید.اصول معماری پایدار در رابطه با حفاظت از منابع ، تطابق با طبیعت و انسان تعریف می شود و براساس استراتژی ها و با توجه به نوع محصول نهایی، راهکارهای متفاوتی را عرضه می دارد. کتابخانه ها عرضه کننده ی فضایی الهام بخش و آرام هستند که موجب بهره وری علمی استفاده کنندگان می شوند و در صورت بکارگیری اصول معماری پایدار ، علاوه بر کاهش آلودگی ها و مصرف بهینه ی منابع، فضایی متناسب با انسان و در خدمت او قابل دسترس خواهد بود.
