بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است، در این میان گردشگری روستائی میتواند فرصتها و امکاناتی را بویژه برای اشتغال و درآمد روستائی فراهم سازد و نقش موثری در احیاء و نوسازی نواحی روستائی ایفا نماید. در حال حاضر روستاهای بخش ماهان شهرستان کرمان، همانند سایر روستاهای کشور با مشکلاتی از قبیل: آسیب پذیری شدید اقتصادی و بیثباتی منابع درآمدی در برابر نوسانات اقلیمی، افزایش فشار بر منابع پایه محیطی، محدودیت اشتغال و عدم وجود فرصتهای شغلی متنوع در مناطق روستایی، بیکاری آشکار و پنهان، افزایش فقر و... مواجه می باشند، در چارچوب الگوی توسعه پایدار روستایی یکی از راهبردهای برون رفت از این وضعیت، استفاده از قابلیتهای گردشگری در نواحی روستایی دارای قابلیت عنوان می شود.
هدف از انجام پژوهش حاضر فعال نمودن منبع درآمد دیگری در کنار صنعت و کشاورزی است، زیرا محدودیت های اکولوژیکی حاکم بر منطقه و روند فزاینده جمعیت، کمبود اشتغال و رکود اقتصاد روستایی و ... موجب تشدید مهاجرتهای بیرویه روستائیان منطقه گردیده است. روش تحقیق پژوهش، توصیفی- تحلیلی و جمع-آوری اطلاعات به صورت کتابخانهای و میدانی در قالب تکمیل پرسشنامه در دو گروه جامعه میزبان با 116 نفر و جامعه میهمان با 196 نفر در 6 روستای گردشگر پذیربخش ماهان می باشد. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که روستاهای بخش ماهان کرمان از قابلیت بالایی در زمینه جذب گردشگر برخوردارند و شکل گیری جریان گردشگری روستایی می تواند موجب ایجاد اشتغال و درآمد برای نیروی کار مازاد بخش کشاورزی گردد. همچنین تقویت ساختارهای مورد نیاز گردشگری در فعال نمودن گردشگری روستایی بخش ماهان ضروری است.
طرح مساله
گردشگری روستائی یکی از شاخه های صنعت گردشگری است، که با توجه به ظرفیت های طبیعی و فرهنگی موجود در روستاها، می تواند نقش مهمی در تجدید حیات سکونتگاههای روستایی، ایجاد اشتغال و درآمد برای روستائیان، حفاظت از میراث طبیعی، تاریخی و فرهنگی و در نهایت توسعه یکپارچه و پایدار روستائی داشته باشد. توسعه گردشگری زمانی امکانپذیر است که نگرش به صنعت گردشگری در قالب برنامه ریزی منطقه ای عمل کند، تا بتواند تخصیص عمودی سرمایه و امکانات را از بالا به پایین در زمینه گردشگری، به تخصیص افقی و پخش شده تبدیل نماید - جوان و سقایی، . - 111 :1383 بخش ماهان یکی از بخشهای 6 گانه شهرستان کرمان است.
با نگاهی گذرا به موقعیت نسبی بخش ماهان - مجاورت با شهر کرمان و قرار گیری در مسیر راههای اصلی کرمان - و تعدد جاذبه های پراکنده گردشگری در سطح این بخش، میتوان گردشگری را به عنوان یکی از گزینههای موثر در تنوع بخشی اقتصاد روستایی در مناطقی که قابلیت توسعه آن وجود دارد بکار گرفت. طی سالهای اخیر اقتصاد روستایی - کشاورزی و صنعت - در بخش ماهان با تنزل شدید اشتغال و درآمد مواجه بوده است. نظریه پردازان توسعه، در چارچوب الگوی توسعه پایدار روستایی یکی از راهبردهای برون رفت از این وضعیت را، استفاده از قابلیتهای گردشگری در نواحی روستایی دارای قابلیت عنوان می کنند.
به نظر می رسد با توجه به معضل بیکاری در نواحی روستایی کشور و به تبع آن بخش ماهان شهرستان کرمان، توسعه صنعت گردشگری در این زمینه می تواند راه گشا باشد، زیرا میزان اشتغال زایی گردشگری در برابر کشاورزی و صنعت رقم بسیار قابل توجهی است و هر نفر گردشگر می تواند بین 16-6 نفر را بطور مستقیم و غیرمستقیم مشغول به کار کند - غفاری و دیگران، 1376 ،. - 348 در حال حاضر گسترش گردشگری روستایی، یکی از گزینه های توسعه نواحی روستایی در ایران است به طوری که در سند برنامه پنجم توسعه کشور بر رونق آن در مناطق دارای قابلیت تاکید شده است.
اما بررسی بخش های مختلف اقتصادی در بخش ماهان بیانگر این مطلب است که هنوز فعالیت گردشگری از موقعیت مساعد و جایگاه مناسبی در اقتصاد این بخش برخوردار نیست، با توجه به حجم زیاد جمعیت جویای کار در این بخش، لزوم ایجاد فرصتهای شغلی غیرکشاورزی امری اجتناب ناپذیر است. در این زمینه گردشگری روستایی می تواند با ایجاد اشتغال برای نیروی کار مازاد بخش کشاورزی و افزایش درآمد خانوارهای روستایی، و ایجاد تقاضا برای محصولات کشاورزی و صنایع دستی زمینه پویایی اقتصادی نواحی روستایی بخش ماهان را فراهم و در نگهداشت جمعیت روستایی موثر واقع گردد. اما توسعه گردشگری در یک مکان نیازمند جاذبه های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و امکانات زیرساختی، تفریحی، ورزشی و ... است.
این موارد اساسی ترین پایه های گردشگری را تشکیل می دهند و برای رسیدن به گردشگری پایدار این گونه از پتانسیل ها و امکانات لازم و ضروری است. با نگاهی گذرا به موقعیت نسبی بخش ماهان - مجاورت با شهر کرمان و قراگیری در مسیر راههای اصلی کرمان - و جاذبه های پراکنده گردشگری در سطح این بخش، می توان »گردشگری« را به عنوان یکی از گزینه های مؤثر در تنوع بخشی اقتصاد روستایی در مناطقی که قابلیت توسعه آن وجود دارد، به کار گرفت. بر اساس مطالعات اکتشافی برخی از قابلیتهای گردشگری روستایی بخش ماهان عبارتند از:
✓ آثار تاریخی مهمی همچون باغ شاهزاده و مقبره شاه نعمت االله ولی که از مهمترین مراکز جذب گردشگر در استان کرمان به شمار می رود. باغ شاهزاده در فاصله 35 کیلومتری جنوب شرق شهر کرمان و در فاصله 6 کیلومتری شهر ماهان در مسیر جاده کرمان- بم قرار گرفته است، قرارگیری این باغ در مسیر جاده کهن ابریشم موجب تبدیل آن به یک باغ اشرافی- توریستی مناسب گردیده است.
✓ روستای ییلاقی و کوهپایه ای سکنج با اقلیم معتدل و کوهستانی که حدود 700 سال قدمت دارد از جاذبه های دیگر بخش ماهان به شمار می رود. این روستا از اطراف به وسیله کوهها و تپههای بلند محصور شده و چشمانداز کوهستانی، آب و هوای خوب و معتدل آن به ویژه در بهار و تابستان، محیطی جذاب برای گذران اوقات فراغت گردشگران فراهم آورده است. آرامگاه شیخ علی بابا که از مفاخر و عرفای روستای سهکنج است، زیارتگاه مورد احترام مردم روستا و نواحی اطراف است و از اماکن مذهبی آن به شمار میرود. لازم به ذکر است که در حال حاضر این روستا بیشترین گردشگر - سالیانه 40000 نفر - را در سطح بخش ماهان به خود اختصاص داده است.
✓ مسیر کرمان- ماهان- راین- بم که یکی از پر جاذبه ترین مسیرهای گردشگری استان کرمان می باشد و قابلیت جذب گردشگر بین المللی را دارد و در برگیرنده جاذبه هائی است که در شهرهای ماهان، کرمان، بم و راین قرار دارد این محور دارای 18 اثر تاریخی و باستانی است.
✓ همچنین ویژگی های فرهنگی و هنری خاص نظیر اعیاد عمومی، جشنها، عروسی، سوگواریها و عزاداریها و... بر قابلیت این بخش جهت جذب گردشگر می افزاید. لازم به ذکر است که عمده اهالی روستای لنگر 3500 - نفر - ، از فرقه شیخیه با مناسک خاص خود هستند که برای گردشگر فرهنگی جذابیت خاص خود را ایجاد می نماید. همچنین مقبره شیخ عبدالسلام در شمال روستای لنگر در 1.5 کیلومتری غرب شهر ماهان واقع شده این شخص از رهبران و بندگان فرقه شیخیه بوده و در دوره شاه نعمت االله ولی می زیسته است. در حال حاضر روستای لنگر سالیانه بیش از 20000 نفر گردشگر سالانه دارد.
✓ زیارتگاه بی بی گرامیه که در 9 کیلومتری جنوب غربی شهر ماهان قرار گرفته است. اهالی معتقدند که او از نوادگان حضرت امام موسی بن جعفر می باشد.
✓ صنایع دستی بخش ماهان عمدتاً قالی و قالیچه با طرح و نقش های درختی، شاه عباسی، بوته ای و کاشانی در اندازه های 2×3و3×4 بافته می شوند و نیز پته دوزی که در صورت رونق گردشگری مورد استقبال گردشگران قرار خواهد گرفت.
✓ غاریخ در قله جوپار، کوه گلچین در 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان در دهستان ماهان، باغ زیبای شاهزاده ماهان و ... از جمله جاذبه های اکوتوریستی بخش ماهان است. همان طور که گفته شد، گردشگری صنعتی کارطلب و اشتغال زا است که می تواند افراد دارای مهارت های گوناگون را به اشتغال درآورد و ضمن ایجاد یک سلسله فعالیت های جدید، موجب فعال شدن سایر بخش های اقتصادی- حمل و نقل، مواد غذایی، سوخت و انرژی، صنایع دستی، بخش ساختمان و ...-گردد. با توجه به اینکه روستاهای این بخش به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، دارای زمینه های مناسبی برای توسعه گردشگری روستایی می باشند، لازم است فرایند گردشگری روستایی در این منطقه مورد مطالعه قرار گیرد. با توجه به مسائل مطروحه بالا که مبتنی بر مطالعات اکتشافی تحقیق می باشد، می توان سئوالات تحقیق را بدین صورت مطرح کرد:
.1 آیا روستاهای بخش ماهان قابلیت جذب گردشگر را دارند؟
.2 آیا شکل گیری جریان گردشگری روستایی در بخش ماهان می تواند به ایجاد اشتغال و درآمد منجر شود؟ .3 چگونه می توان گردشگری روستایی را در بخش ماهان فعال نمود؟
با توجه به مباحث مطرح شده در طرح مساله می توان فرضیات زیر را برای این تحقیق برشمرد: فرضیه اول: به نظر می رسد روستاهای بخش ماهان قابلیت بالائی در زمینه جذب گردشگر دارند.
فرضیه دوم: شکل گیری جریان گردشگری روستائی موجب ایجاد اشتغال و درآمد خانوارهای روستائی بخش ماهان می شود. فرضیه سوم: تقویت زیرساختهای مورد نیاز گردشگری روستائی، موجب فعال شدن گردشگری در بخش ماهان می شود.
