مقاله تاثیر گردشگری در توانمند سازی اقتصاد روستائی ( مطالعه موردی روستاهای بخش ماهان ) .

بخشی از مقاله

چکیده:

گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال حاضر در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است. در این میان گردشگری روستائی میتواند فرصت ها و امکاناتی را بویژه برای اشتغال و درآمد روستائی فراهم سازد و نقش موثری در احیاء و نوسازی نواحی روستائی ایفا کند. از اینرو با توجه به اینکه روستاهای ما، بخصوص روستاهای بخش ماهان، با مشکلاتی از قبیل: آسیب پذیری شدید اقتصادی و بیثباتی منابع درآمدی در برابر نوسانات اقلیمی، افزایش فشار بر منابع پایه محیطی، محدودیت اشتغال و عدم وجود فرصتهای شغلی متنوع در مناطق روستائی، بیکاری آشکار و پنهان، افزایش فقر و...مواجه میباشیم

از اینرو نظریه پردازان توسعه، در چهارچوب الگوی توسعه پایدار روستائی یکی از راهبردهای برون رفت از این وضعیت را استفاده از قابلیتهای گردشگری در نواحی روستائی دارای قابلیت عنوان میکند. هدف از انجام این پژوهش این است که گردشگری با همه مضامین علمی و فلسفی ای که در آن نهفته است یک عمل اقتصادی است و پیش بینی میشود یکی از بزرگترین محرکههای اقتصادی قرن حاضر باشد و میتواند بهنوعی از مهاجرتهای بیرویه روستائیان جلوگیری کند.

روش تحقیق پژوهش توصیفی-تحلیلی و روش جمعآوری اطلاعات کتابخانهای و میدانی است . در این خصوص نمونهگیری از طریق فرمول کوکران صورت گرفت که حجم گردشگران - جامعه میهمان - 118 نفر و جامعه میزبان 116 نفر تعیین گردید.

با نگاهی گذرا به موقعیت نسبی بخش ماهان - مجاورت با شهر کرمان و قرار گیری در مسیر راههای اصلی کرمان - و جاذبههای پراکنده گردشگری در سطح این بخش، میتوان گردشگری را بهعنوان یکی از گزینههای موثر در تنوع بخشی اقتصاد روستائی در مناطقی که قابلیت توسعه آن وجود دارد بکار گرفت. اما نتایج حاصله نشان میدهد که متاسفانه گردشگری روستائی در این بخش علیرغم وجود جاذبههای متعدد و جذب سالیانه حدود 70000 نفر گردشگرتا حدودی توانسته است نقش قابل توجهی در اقتصاد این نواحی ایفا نماید .

مقدمه:

تضمین بررسی ساختار اقتصادی نواحی روستایی کشور و به تبع آن شهرستان کرمان و بخش ماهان گویای این مطلب است که: کشاورزی محور اساسی تأمین معیشت به شمار آمده و متأسفانه در اغلب برنامه های توسعه نیز، مهمترین و تنها رکن اقتصادی روستاها را شامل می شود به طوری که در سال 1389، %70 کل جمعیت بخش ماهان در بخش کشاورزی شاغل بوده اند.

هر چند چنین ساختاری در گذشته با توجه به اقتصاد بسته و ویژگی های روستا و روستائیان قابلیت دوام داشت ولی با گسترش بازار و تأثیر انکارناپذیر آن بر فضاهای روستایی و ناپایداری های موجود در ابعاد مختلف؛ طبیعی، اقتصادی و اجتماعی مشکل بتواند پ ایداری سکونت و اشتغال را در نواحی روستایی این بخش نماید. چنین ساختاری در نواحی روستایی بخش ماهان مشکلات خاصی به دنبال داشته است.

اگر چه ماهان در بخش صنعت به دلیل استقرار در مجاورت مرکز ثقل صنعتی استان کرمان1، از موقعیت مناسبی به لحاظ فعالیتهای صنعتی برخوردار است، اما این پتانسیل بالا نقش چندانی در ایجاد اشتغال و درآمد برای ساکنین روستایی ندارد، واحدهای صنعتی مستقر در بخش اگرچه ماهیت روستایی دارند - به دلیل استقرار در نواحی روستایی و گاهاً استفاده از منابع وابسته به بخش کشاورزی و ... - اما به دلیل استفاده از ا نواع ماشین آلات تمام اتوماتیک و تجهیزات مدرن و عدم تخصص و مهارت روستائیان توانایی مؤثری در جذب نیروی کار روستاییان نداشته و اکثر شاغلین این بخش افراد متخصصی هستند که روزانه از شهر کرمان و ماهان و ... در کارخانه های صنعتی مستقر در بخش ماهان فعالیت می کنند.

بنابراین با توجه به عدم هماهنگی صنایع موجود با تخصص و مهارت روستائیان در حال حاضر بخش صنعت نیز توانایی لازم جهت ایجاد اشتغال و درآمد برای روستائیان را ندارد بررسی بخش های مختلف اقتصادی در بخش ماهان بیانگر این مطلب است که هنوز فعالیت گردشگری از موقعیت مساعد و جایگاه مناسبی در اقتصاد این بخش برخوردار نیست، با توجه به حجم زیاد جمعیت جویای کار در این بخش، لزوم ایجاد فرصتهای شغلی غیر کشاورزی امری اجتناب ناپذیر است.

در این زمینه گردشگری روستایی می تواند با ایجاد اشتغال برای نیروی کار مازاد بخش کشاورزی و افزایش درآمد خانوارهای روستایی، و ایجاد تقاضا برای محصولات کشاورزی و صنایع دستی زمینه پویایی اقتصادی نواحی روستایی بخش ماهان را فراهم و در نگهداشت جمعیت موثر واقع گردد. اما توسعه گردشگری در یک مکان نیازمند جاذبه های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و امکانات زیرساختی، تفریحی، ورزشی و ... است. این موارد اساسی ترین پایه های گردشگری را تشکیل می دهند و برای رسیدن به گردشگری پایدار این گونه از پتانسیل ها و امکانات لازم و ضروری است.

مبانی نظری و سوابق تحقیق:

گردشگری روستائی پدیده ای بسیار قدیمی است . در این زمینه ترنرمعتقد است که گردشگری روستائی به عنوان یک فعالیت تفریحی –  اجتماعی، ابتدا در نیمه دوم سده هجدهم در بریتانیا و سپس کل اروپا ظاهر شد.قبل از آن مناطق روستائی برای فعالیتهای تفریحی استفاده می شد اما شرکت در فعالیتهای تفریحی مربوط به اقشار برتر جامعه بود . تا اوایل نیمه دوم سده هجدهم یعنی تا انقلاب صنعتی، افراد به نسبت کمی امکانات و یا حتی میل و تصمیم به سفر و گردشگری داشتند ، مسافرت بسیار کند، سخت و اغلب خطرناک بود و مسافرت به روستاها یک مسئله دشوار بوده است.

انقلاب صنعتی اگرچه سبب ایجاد برخی مسائل و مشکلات برای جوامع شهری وروستائی شد، ولی موجب گسترش راهها و جاده ها، وسایل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین المللی شد، که این خود موجب افزایش مسافرتها و تفریحات به نقاط مختلف جهان از جمله نواحی روستائی شد. در این زمینه تحقیقات زیادی در قالب طرح پژوهشی، رساله کارشناسی ارشد و دکتری، مقاله انجام شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:

.1 در حال حاضر بخش ماهان فاقد هر گونه صنایع سنگین می باشد و صنایع مستقر در این بخش عمدتا کارگاهی و کارخانه ای می باشد. لاستیک بارز، نوشابه زمزم و روغن نباتی.

•    Baoren su,a در مقاله خود تحت عنوانTourism Management در چین - - 2009 به این نتیجه رسیده است که توسعه گردشگر ی روستائی نه تنها درآمد اضافی و فرصتهای شغلی ایجاد می کند بلکه صنایع دستی روستا را نیز زنده میسازد.

•    Srikanth Beldonaدر مقاله خود تحت عنوان an exploratory evalution of rural tourism websites در هنگ کنگ - 2002 - به این نتیجه رسیده است که ویژگی روستائی در همه جا یکسان است و تنها ویژگی مهم محل است و جمعیت روستائی برتر می تواند منابع سرمایه های روستا را جمع کند تا گردشگری را رشد دهد.

•    Line,B&Bramwell,B در مقاله خود بنامWhate is rural Tourismدر ایرلند در سال 1994 به این نتیجه رسیده است که اصول گردشگری،اصول مهمی برای گردشگری روستائی حتمی در آینده هستند بدین منظور تفاوتهائی بین آگری توریسم و گردشگری روستائی، ارتباطات ویژه بین گردشگری در ییلاقات حومه شهر وجود دارد به همین جهت باید تدابیر مناسب جهت توسعه اتخاذ گردد.

•    رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و قادری، اسماعیل، نقش گردشگردی روستائی در توسعه روستائی - نقد و تحلیل چارچوبهای نظریه ای - ، دانشگاه تربیت مدرس - : - 1381 این مقاله هدف از توسعه گردشگری روستایی را در دو بعد مورد توجه قرار داده است: الف- پاسخگویی به تقاضای روز افزون جمعیت شهری برای گذران اوقات فراغت و تفریحات در سکونتگاههای روستایی ب- توسعه سکونتگاههای روستایی. باید توجه نمود که همه روستاهای کشور ظرفیت پذیرش و تحمل یازدیدکنندگانی که از خارج به آن جامعه وارد شوند را ندارند و با توجه به تعصبات فرهنگی، اعتقادات، سطح توسعه یافتگی، میزان آموزش و رابطه روستا/شهری پاسخ های متفاوتی به پذیرش گردشگر روستایی نشان می دهند.

•    رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و مهدوی، داود، راهکارهای توسعه گردشگری با استفاده از مدلswot :دهستان لواسان کوچک، دانشگاه تربیت مدرس، : - 1384 - سطح آسیب پذیری اغلب نواحی به لحاظ توسعه گردشگری بسیار بالااست، همچنین مزیت های مناطق روستایی به طور عمده محدود است و نیازمندیهای این نواحی با توجه به محدود بودن فرصتها و تهدیدها به طور عمده محدود است.

•    مافی، عزت االله و سقائی، مهدی، تحلیلی بر گردشگری روستائی پیرامون کلانشهرها - مطالعه موردی کلان شهر مشهد - ، دانشگاه فردوسی مشهد، : - 1387 - مفهوم محصول گردشگری روستایی نمی تواند در یک بعد شکل گیرد، بلکه نیازمند ابعاد مختلفی است که فراهم آورنده زمینه های شکل دهنده گردشگری روستایی هستند.

•    گلاب زاده، محمد علی، کرمان در آینه گردشگری، انتشارات میراث فرهنگی،1388
•    جهانشاهی، محمد، ظرفیت های اکوتوریستی استان کرمان، انتشارات میراث فرهنگی،1389

•    نادری نسب، اشرف، افضلی، معین، راهنمای سفر به کرمان - فیروزه کویر - ، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، چاپ پنجم،.1390
معرفی منطقه مورد مطالعه:

منطقه مورد مطالعه به مساحت تقریبی 198 کیلومتر مربع در استان کرمان و در جنوب و جنوب شرق شهرستان کرمان واقع شده است .این منطقه از نظر موقعیت جغرافیائی بین طول های 4 تا 57 16 و عرض شمالی 30 1 تا 30 17 قرار گرفته است حوضه کرمان که جز دشت کرمان-باغین در جهت غرب – شرق دشت ،دشت کرمان – زرند در جهت جنوب شرق –شمال غرب می باشد ،از جهت شمال به کوه های بندر ،از شمال تا شمال غرب به ارتفاعات بادامو ،از جنوب به کوه های جوپار از جنوب شرق به کوه های پلوار و از شرق به رشته ارتفاعات رفیع که در میان کویر لوت و کرمان حائل است محدود می شود.