بخشی از مقاله
چکیده
امروزه انعطاف پذیری از مهمترین ضرورتهای مورد نیاز در طراحی معماری و شهر است که نمونه های بی بدیل آن نیز در عالم هستی و طبیعت آفریده پروردگار در راستای بیشترین سازگاری با قوانین معماری لازم بنظر میرسد. در این راستا، در این پژوهش مفهوم انعطاف پذیری و قوانین حاکم بر آن مورد تبیین و پیمایش قرار گرفته و اصول حاکم بر آن در معماری و مسکن انطاف پذیر مورد بازبینی قرار گرفته است. همچنین اساس این تحقیق پرداختن به چالشهای برنامهریزی مسکن انعطافپذیر در شهرسازی و معماری است. این تحقیق از نوع کاربردی و روش تحقیق آن به صورت کیفی است. جمع آوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات اسنادی، مرور متون، منابع و تجارب و تحلیل آنها بوده و برای تبیین موضوع از روش استدلال منطقی بهره گیری شده است. در پایان نیز به ارائه راهبردهای طراحی انعطاف پذیر پرداخته شده و نکاتی نغز در این رابطه مورد اشاره قرار گرفته است.
مقدمه
ایده طراحی انعطافپذیر واحدهای مسکونی از ابتدای قرن 20 به عنوان بخشی از جنبش مدرن به وسیله معمارانی مانند لوکوربوزیه، میس وندرروهه و سپس »هابراکن« و »هرتس برگر« مطرح گردید. این ایده ناشی از تحولات رخدادها در فنآوری بود که جداسازی ساختارهای ثابت بنا را از عناصر آن ممکن می ساخت. با رایج شدن روشها و راهکارهای مختلفی مانند مبلمان تاشو، پارتیشن های متحرک امکان همپوشانی کارکردی فضاها در ترکیب بندی داخلی بنا نیز فراهم شد - اقبالی، . - 1391 از سوی دیگر، با نگاهی گذرا به عالم هستی و قوانین حاکم بر آن، آنچه بیش از هرچیز جلوه میکند، پیوند تنگاتنگ عالم طبیعتباسَیَلان و تغییراست و هماهنگی با این تغییرات به یک عامل تعیینکننده برای ادامه حیات انسا نها تبدیل شده است. شیوه معقول در مواجهه با این تغییرات گسترده، دستیابی به چارچوبی حساب شده در جهت بهره گیری کامل از قوانین تغییر و تحول در جهان هستی است. از اینرو، محیط دنیای امروز نیز بایدافراد را در جهت کشف قلمروهایجدیدِجهانِ در حالشدنِ پیرامون خود سوق دهد و با سرعت تغییرات و پیشرفت دنیای تکنولوژی همگام نماید. از آنجایی که استقبال از تغییرات به عنوان بخش ضروری عامل انعطافپذیری آورده شده است، هدف نوشتار حاضر تبیین این عامل به عنوان عامل اساسی در طراحی محیط های مسکونی است،
به گونهای که از یکسو زمینه را برای برانگیخته نمودن تکانه خلاق و حمایت از فرایند اکتشاف فراهم دارد، و از سویدیگر شرایط را برای هماهنگی با تغییرات مداوم سیستمهای زندگی و نیازهای در حال تغییر آن مهیا نماید. همچنین، بناهای انعطاف پذیر در صدد پاسخ به شرایط متغیر دوره استفاده، عملکرد یا مکان هستند. ساختمان ها دوره زندگی طولانی و پیچیده ای دارند و در طی آن پارامترهای کاربردشان تغییر گستردهای پیدا می کند. اغلب در سایتهای دائمی ساخته می شوند ولی به همان صورت که سایر ساختمانها گسترش مییابند یا جایگزین میشوند، محیط پیرامونی آنها نیز به صورت مداوم تغییر می یابد. نیاز به انعطاف پذیری و سازگاری با شرایط جدید، نهتنها از شرایط مطلوب و امکان، بلکه از اقتصاد و نیاز نیز نشأت میگیرد - اولیا و همکاران، 1389، ص . - 6 سیستم انعطاف پذیر با هدف به دست آوردن روشهای مناسب برای ایجاد نوعی هماهنگی ابعادی بین اجزای تشکیل دهنده ساختمان، تعریف شده است. بهرهگیری از ابعاد مدول شده و هماهنگ در طراحی و اجرا، امکان تولید ساختمانها به روش صنعتی و پیش سازی شده و به صورت انبوه در یک نظام باز را فراهم می سازد. این امر موجب تسریع ساختمانسازی شده و مانع از اتلاف بیهوده زمان، سرمایه، مصالح و نیرو میگردد - نیکروان مفرد، . - 1374 سیستم انطافپذیر نقش مهمی در طراحی، ساخت و نصب ساختمان ایفا میکند و بر دو عامل اساسی، یعنی ابعاد و موقعیت تاثیر میگذارد و ضایعات مواد و مصالح مصرف شده را بههنگام تولید و ایجاد تغییرات در قطعات کاهش میدهد. این مورد حایز اهمیت بسیاری است؛ زیرا بهویژه در تولید به روش صنعتی و به صورت انبوه، موجب میگردد که از مواد و مصالح به طور صحیح بهره گیری و از اتلاف بیهوده آنها جلوگیری شود - نیک روان مفرد، . - 1374 سیستم انعطاف پذیردر برابر تغییر، پاسخگو می باشد، سیستمهای ساختمانی نوین در طراحی، انعطافپذیری معینی را ممکن می سازند و امکان بهبود را به وجود می آورند، در حالی که سیستمهای ساختمانی متداول برای تغییر طراحی نشدهاند و هر تغییر شکلی در بنا با تخریب بخش و یا گاه تمامی آن همراه خواهد بود. برای افزایش ظرفیت تغییر شکل ساختمانها، ساخت بناها باید بر بهرهوری ساختمان و روشهای ساخت نوآورانه تمرکز بیشتری پیدا کند تا سازههای انعطافپذیرتری حاصل آمده و اجزای این سازه ها به راحتی قابل جایگزینی، استفاده مجدد یا بازیافت باشند. همچنین روشهای گذشته و کنونی انبوهسازی فاقد تعادل مناسب میان جنبه های عملکردی، زیبایی شناسی و ظرفیت شخصی سازی برای ساکنان بوده است و انبوه سازی مسکن با اعمال رویکردهای طراحی صنعتی میتواند ارتقا یابد.
پیشینه تحقیق
در مورد بررسیهای انعطافپذیری در این پژوهش میتوان آثار جرمی تا و تاتجانا اشنایدر با عنوان مسکن انعطافپذیر - 2007 - که آخرین مطالعات در مورد انعطاف پذیری در زمینه مسکن و نشاندهنده یک تحقیق جامع در اوایل قرن بیستم است، که تعریف و بحث در مورد اصطلاح انعطاف پذیری در مسکن انعطاف پذیر را با ارائه نقد در وضعیت کنونی مسکن بریتانیا، نشان می دهند و سودمندی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را به عنوان منافع مسکن قابل انعطاف معرفی میکنند و دو مقاله با عنوان » مسکن انعطاف پذیر: به معنی پایان - 2005 - « و »مسکن انعطاف پذیر: فرصت ها و محدودیتها - 2005 - « و مقاله جان هابراکن با عنوان »طراحی برای انعطاف پذیری - 2008 - « و در ایران نیز به این مقوله پرداخته شده است. ایده طراحی انعطافپذیر واحدهای مسکونی از ابتدای قرن 20 به عنوان بخشی از جنبش مدرن به وسیله معمارانی مانند لوکوربوزیه، میس وندرروهه و سپس هابراکن و هرتس برگر مطرح گردید؛ این ایده ناشی از تحولات رخدادها در فن آوری بود که جداسازی ساختارهای ثابت بنا را از عناصر آن ممکن می ساخت، با رایج شدن روش ها و راهکارهای مختلفی مانند مبلمان تاشو، پارتیشن های متحرک و غیره، امکان همپوشانی کارکردی فضاها در ترکیب بندی داخلی بنا نیز فراهم شد.
مبانی نظری
انعطافپذیری در اصطلاح عام، قابلیت خمشدن، تغییر پذیری، حساس نبودن به اصلاح یا تغییر، آمادگی و ظرفیت داشتن برای سازگاری بهمقاصد یا شرایط مختلف و آزادی از خشکی یا سفتی تعریف میگردد. یکی از اصول اساسی طراحی انعطاف پذیر، جلوگیری از عدم انعطاف است Schneider & Till - ،. - 2005:287 در میان علل و مبادی شکل گیری تولید انعطافپذیر یکی از مهمترین عوامل، قطعاً پیشرفتهای تکنولوژیک و امکان عملی آن است - پیربابایی و امرایی، . - 1388 به عبارت دیگر در طراحی قطعات یک ساختمان در دستیابی به انعطاف پذیری، نقش حیاتی را در نظر گرفتن معایب انعطاف ناپذیری بازی میکند. در این قسمت باید دوجنبه مورد توجه قرار گیرد : تعداد فضاها و اماکن مناسب برای رشد فرهنگی و اجتماعی و میزان پاسخگویی آنها به نیازهای مربوطه است. از این رو ابتدا باید کمیت فضاهایی که میتوانند نیازهای مربوط به رشد معنوی و اجتماعی را برآورده کنند بررسی شود - حبیبی و همکاران، 1382، ص . - 67 با بررسی طرح مسکن انعطاف پذیر و دوران گذار آن در قرن بیستم در می یابیم که طرح ها در این عصر بر پایه پیش ساختگی و مدولار حرکت می کنند و این صنعت به خاطر مزایای بالا در حال گسترش سریع می باشد.
انعطاف پذیری
بناهای انعطافپذیر در صدد پاسخ به شرایط متغیر دوره استفاده، عملکرد یا مکان هستند. ساختمانها دوره زندگی طولانی و پیچیده ای دارند و در طی آن پارامترهای کاربردشان تغییر گستردهای پیدا میکند. اغلب در سایت های دائمی ساخته می شوند ولی به همان صورت که سایر ساختمان ها گسترش می یابند یا جایگزین میشوند، محیط پیرامونی آنها نیز به صورت مداوم تغییر می یابد. نیاز به انعطاف پذیری و سازگاری با شرایط جدید، نه تنها از شرایط مطلوب و امکان، بلکه از اقتصاد و نیاز نیز نشأت می گیرد - اولیا و همکاران، 1389، ص . - 6 از راه حل های درک رابطه میان نیازهای مورد انتظار و نیازهای متعارف، استفاده
