بخشی از مقاله
چکیده
یکی از سرچشمه های میراث تمدن بشری قرآن کریم میباشد. این کلام گرانبها از آغاز نزولش تاکنون مورد توجه اندیشمندان و پژوهش گران قرار گرفته است و در این میان، علمای نحوی و بلاغی بدان توجه و اهتمام ویژه ای ورزیدهاند؛ زیرا قرآن مقوﱢم نحو و منبع بی بدیل بلاغت به حساب می آید و از هیچ انسان ذکی پوشیده نیست؛ نقش مهمی که امروزه زبان و ادبیات عربی در دنیا دارد بخاطر این اثر جاودان میباشد، پس اهتمام ویژهی ادبای عربی بدان، امری بدیهی است.
بیان ادیبانه و هنرمندانه عبارات و مفاهیم والا مرتبهی آن، هر ذوق سلیمی را به خواندن و تدبر در آیات مبارکش وامی دارد. زیبایی قرآن چه از نظر مفاهیم و چه از نظر ظاهر و ساختار سوره ها و آیاتش، شگفت انگیز و محیّر العقول است و وجود صنایع ادبی و بلاغی به قرآن جلوه و طراوتی منحصر به فرد بخشیده است.
علم بلاغت را می توان زاییده قرآن دانست، پس نکات و مطالب بلاغی در جای جایِ قرآن به وفور به چشم می خورد. علم معانی نیزاز شاخه های علم بلاغت می باشد که یکی از مهمترین مباحث آن بررسی احوال مسندالیه است.
در این جستار تلاش شده که با روش توصیفی و شیوه ی تحلیل محتوا به بررسی احوال مسندالیه در قلب قرآن؛ یعنی، سوره ی »یس« پرداخته شود تا برخی از زیبایی ها و ظرافت های ادبی این سوره به تصویر کشیده شود.
-1 مقدمه و بیان مسأله
قرآن کریم مخزن معارف و معدن اسرار و شفای دل ها و هدایتی برای تمامی مخلوقات می باشد. قرن هاست که دانشمندان و پژوهش گران در مورد آن به قلم فرسایی می پردازند، کتابی که سبب به وجود آمدن علوم مختلف مانند: فقه، اصول فقه، تفسیر، بلاغت، علوم قرآن و... گردیده است. این کلام مبین الهی از همان ابتدای نزول با آیاتی از جانب حق تعالی، سخن سرایان و اعراب جاهلی را که گوی فصاحت و بلاغت را ربوده بودند، به تحدی و آوردن حتی آیه ای مثل آن فراخواند. همین برای فصاحت و بلاغت قرآن کافی است که منکرانی که دارای فصاحتی بالا بودند از آن زمان تا به امروز همگان در مقابل بلاغت قرآن زانو زده اند؛
قرآنی که دارای 114 سوره می باشد ودر همه ی سوره ها بلاغت و زیبایی های ادبی به چشم می خورد تا جایی که مخالفان نیز به بلاغت قرآن اعتراف کرده اند. ولید بنمغیره که در بلاغت و سخنسرایی زبانزد خاص و عام گشته بود، هنگامی که این سخن والا را از زبان مبارک حضرت ختمی مرتبت شنید، گفت:
اعجاز بلاغی قرآن از زیبایی هایآشکار قرآن است و تا معجزه قرآن باقی است از آن تفکیک نخواهد شد و از همان ابتدای نزول قرآن، ویژگی بارز آن بوده است
بخاطر همین جنبه ی اعجازی قرآن است که مسلمانان و غیر مسلمانان به پژوهش درباره بلاغت قرآن پرداخته اند. یکی از پژوهشگران معاصر می گوید: کتاب مقدس منبعی اساسی است که اروپاییان، شخصیت ها و موضوع های خود را از آن وام می گیرند؛ چون تعداد زیادی از آن ها از منابع اسلامی به ویژه از قرآن استفاده کرده اند. به گونهای که بسیاری از موضوع ها و شخصیت هایی که محور کارهای ادبیشان به حساب میآید را از آن گرفتهاند
پس چون این حال غیرمسلمانان باشد، مسلمانان باید چه حالی نسبت به پژوهش در قرآن داشتهباشند؟
یکی از زیباترین سوره های قرآن سوره مبارکه »یس«است که توسط پیامبر قلب قرآن نامیده شده است. این سوره از زیبایی های فراوان ادبی و بلاغی برخوردار است، جوانبی بلاغی که در این مقال کوتاه قابل بیان نیست. ضمنا این نگاشته ها تنها در حد و توان عقل بشری است و حق ادای اعجاز این سوره فقط در توان صاحب کلام میباشد.
-2پیشینه
در مورد جنبه های بلاغی این سوره تا جایی که پژوهش گران اطلاع دارند، مقاله یا رسالهای به خصوص نگاشته نشده است، ولی به صورت پراکنده در کتابهای بلاغی و تفسیری قرآن به برخی از وجوه بلاغی این سوره اشارت رفته است، از جمله تفسیرأنوارالتنزیل و أسرار التأویل بیضاوی، » الکشاف« نوشته جاراالله زمخشری، »تفسیر کبیر امام فخرالدین رازی«، »الإبداع البیانی فی القرآن الکریم« نوشته دکتر محمدعلی صابونی و نیز رساله ای تحت عنوان »بلاغه التقدیم و التأخیر فی القرآن الکریم« نوشته علی ابوالقاسم عون در سه مجلد که در آن انواع تقدیم و تأخیرها را در قرآن و فلسفه آن ها رابه صورت مفصل بیان و شرح داده است و همچنین مقاله ای تحت عنوان »تقدیم و تأخیر جار و مجرور در قرآن کریم« نوشته قادر قادری که از انواع تقدیم و تأخیرِ جار و مجرور در قرآن و آوردن دلایل آن پرده برداشته است.
شمیسا نیز در مقاله ی» احوال مسند إلیه در کتاب راحه السرور و آیه الصدور« مسند إلیه و زیبایی های بلاغی آن را تحریر نموده است.
-3 اهداف و سوالات
آرایهها و جوانب بلاغی قرآن به ویژه در این سوره و پر اهمیت نشان دادن آن که از فرموده پیامبر به دست میآید و همچنین اطلاع یافتن بربخشی از بلاغت این سوره و فهمیدن و کمک به فهم سوره یس به دانش جویان، پژوهش گران و افرادی که تمایل به کشف اسرار بلاغی قرآن هستند و همچنین نشان دادن اعجاز این سوره، از جمله اهداف پژوهش گران و دلایل اصلی انتخاب سوره مذکور برای موضوع این پژوهش می باشد، اما از میان این وجوه بلاغی فقط مسندالیه و بررسی احوال مختلف آن از منظر و دید بلاغی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و این بررسی احوال مسندالیه پرسشهایی را در ذهن پژوهشگران به ترتیب زیر به وجود میآورد:
1 مسندالیه در این سوره به چند شیوه وارد شده است؟
2 تقدیم و تأخیر مسندالیه در این سوره بر چه اساسی صورت گرفته است؟
3 اضافه وحذف و تعریف مسندالیه با چه اهدافی صورت گرفته است؟
جواب این سوالها در طول تحقیق بر اساس تفاسیر متعدد و کتب بلاغی مشخص خواهد شد. إن شاء االله.
1-4 سیمای سوره »یس
سوره مبارکه »یس « به ترتیب مصحف سی و ششمین سوره قرآن و دارای هشتاد و سه آیه و هفتصد و بیست و نه کلمه و سه هزار حرف میباشد و به ترتیب نزول بعد از سوره جن نازل شده است
به اتفاق آرای اکثر مفسرین این سوره مکی می باشد اما در تفسیر »البحرالمحیط« آمده است که گروهی بر این باورند که آیه دوازدهم سوره »یس«در مورد طایفه ی بنی سلمه از انصار است زمانیکه خواستند منازلشان را به قصد نزدیکی مسجدالنبی ترک کنند نازل و مدنی میباشد ، ولی همانگونه که اشارت رفت مفسران بر آن هستند که این آیه نیز مکی میباشد
»یس« یکی از سوره هایی است که با حروف مقطعه آغاز گردیده که مفهوم آن را بسیاری از مفسرین به علم خدا واگذار کرده اند هرچند برخی از مفسرین، تفاسیری را برای آن ها عنوان داشتهاند. این سوره چون مکی می باشد، موضوع آن مسایلی مربوط به عقیده اسلامی به ویژه سه موضوع: ایمان به قیامت، داستان »أهل قریه« و برهان و ادله وجود خداوند می باشد این سوره را بهخاطر شروع با کلمه یس، »یس« نامیده اند. به خاطر اهمیتی که این سوره دارد از لحاظ معنی و ظاهر این سوره از طرف پیامبر قلب قرآن نامیده شده است، پیامبر فرموده اند: یس...
همین فرمایش طلایی پیامبر پژوهش گران را به این جانب سوق داد که جنبه بلاغی احوال مسندالیه این سوره را تا حد توان بررسی کنند. امیداست که مورد رضایت حق قرار گیرد.
5 فصاحت و بلاغت قرآن
قرآن از جهات مختلفی معجزه است یکی از موارد اعجاز قرآن جنبه ی فصاحت و بلاغت آن است؛ زیرا قرآن زمانی نازل شد که عرب در باب فصاحت و بلاغت به کمال خود رسیده بودند، در چنین فضایی بود که آیات قرآن بر حضرت ختمی مرتبت نازل شد و مردم عرب را با وجود توانایی والایی که در سخنسرایی داشتند به تحدی دعوت کرد
