مقاله تحلیل اشعار فریدون مشیری از منظر نقد ادبی

بخشی از مقاله

چکیده

»نقد« از اصولی است که در دو دهه اخیر تلاش های ارزنده ای در زمینه ی اصول، مبانی و روش های آن شده است. حاصل این تلاش ها ترجمه و معرفی منابعی در ارتباط با شیوه های مطرح نقد و اساسی ترین مباحث مربوط به واکاوی و تحلیل متن بوده است. نقد در آثار ادبی، استعاره ای بود که اکنون کاربردی حقیقی یافته است. از اینکه در گذشته و حتی امروز، مفهوم نقد با خرده گیری و عیب جویی همراه است می توان فهمید که کاربرد این واژه ریشه در اقتصاد کهن دارد از این لحاظ یکی از کارکردهای نقد، سنجش خلوص طلا و نقره و فلزات بوده است یعنی تشخیص و جدا کردن دینار و درهم سره - اصل - از ناسره - قَلب - و شناختن و جدا کردن چیزی خالص از ناخالص.

این جستار با عنوان » بررسی انواع نقد با نگاهی به فریدون مشیری« بر آن است ضمن معرفی مشیری و آثارش اشعار این شاعر ارزشمند معاصر و اجتماعی را از دیدگاه انواع نقد همراه با شواهد شعری بازگو نمائید.

روش تحقیق

الف - روش اجرای تحقیق

نوع روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی، توصیفی بوده، پس از گرد آوری منابع و مأخذ لازم و مطالعه و فیش برداری، با حذف اضافات، موضوعات با هم هماهنگ و ارتباط داده شده است، شایان ذکر است که بیشتر از منابع اصلی استفاده شده است.

ب - جامعه پژوهش

جامعه پژوهش در این تحقیق دیوان فریدون مشیری می باشد.

مقدمه

واژه ی نقد در زبان فارسی معانی متعددی دارد و از آن جمله است : پول رایج، پول نقد - در مقابل نسیه - ، سره گزینی - انتخاب نیکو و ناب از هر چیز - ، ارزیابی و سنجیدن، به محک زدن، خوب و بد چیزی را نشان دادن، و بهین و بهترین را انتخاب کردن است. واژه ی نقد گاه مترادف با انتقاد به کار می رود ولی در عرف و کاربرد متداول زبان، تفاوت محسوسی میان نقد و انتقاد به چشم می خورد، یعنی انتقاد را غالبا در مفهوم بیان کاستی های یک چیز و خرده گیری از کاری یا کسی می آورند د رحالی که نقد را در چنین مفهومی به کار نمی گیرند و آن را برای ارزیابی امور و آثار ذهنی، فکری، هنری و فرهنگی مورد استفاده قرار می دهند.

ادبیات نشان دهنده ی شکل ویژه زندگی و فرهنگ هر جامعه است. »هر اثر ادبی اگر چه فرآورده و آفریده ی ذهن یک فرد است، از آن جهت که هر ذهن فردی از یک متن جمعی فرهنگی و تاریخی برمی خیزد و به آن تکیه دارد و محدود به آن است، فراورده ی یک زندگانی تاریخی و فرهنگی نیز هست. در عرف جامعه امروز ما از واژه ی نقد، اغلب عیب جویی و گاه عیب تراشی فهمیده می شود البته گونه ای از عیب که در نگاه نخست به چشم نیاید و تنها کارشناسان و افراد نکته سنج می توانند آن را بفهمند. اما این واژه در لغت به معنی جداکردن دینار و درهم سره از ناسره و تمیز دادن خوب از بد و بهین چیزی برگزیدن است در اصطلاح ادب، تشخیص محاسن و معایب سخن و نشان دادن بد و خوب اثر ادبی نقد ادبی بررسی همه جانبه و کامل یک اثر ادبی است.

گروهی از شاعران معاصر در میان خوانندگان محبوبیت خاصی دارند گرایش به خواندن شعر این شاعران از دلایل کنجکاوی و توجه به مضمون شعر آنها می شود آنچه اینجا مطرح است این است که دلایل موفقیت برخی از این شاعران معاصر در بیان افکار و اندیشه هاشان چیست چه عواملی در شعر آنان به چشم می خورد که باعث تمایل به شعر آنان می گردد. فریدون مشیری از آن دسته شاعرانی است که این محبوبیت را در میان جوانان پیدا نموده است. نقد و تحلیل کلام مشیری می تواند ما را در شناخت شعر او هدایت نماید. در این جستار برآنیم اشعار او را در غالب انواع نقد مورد بررسی قرار دهیم.

تعریف واژه ها و اصطلاحات

شعر: شعر به کسر شین کلمه ای است عربی به معنای دریافتن و دانستن که معانی علم و فهم و درک نیز از آن مستفاد می شود. صاحب کتاب »المعجم فی معاییر اشعار العجم« در باب شعر می نویسد: »بدان که شعر در اصل لغت دانش است و ادراک معنی به حدس صائب و اندیشه و استدلال راست، و از این روی اصطلاح، سخنی است اندیشیده، مرتب، معنوی، موزون، مکرر، متساوی، حروف آخرین آن به یکدیگر ماننده«

شعر کلامی است که دارای وزن و قافیه که غالباٌ صورتهای زیبا و جالب خیال را بیان می کند و در برانگیختن عواطف و تصویر احوال روح خدا خلاصه می شود و گاهی هم بوسیله ی شعر حقایق ثابت می شود بی آنکه خیال در آن دخالت داشته باشد. بیان دانشی است که در آن از چگونگی باز گفت و باز نمود اندیشه ای به شیوه های گوناگون سخن می رود

سخن ادبی: مقصود اصلی از سخن، تفهیم معانی مختلف و تقریر حالات متفاوت است و در صورتی آن را کلام و سخن ادبی، و گوینده را ادیب سخن سنج و سخن پرداز می گویند که مقصود خود را به بهترین وجه بفهماند، و در روح شنونده موثر باشد چندان که موجب انقباض یا انبساط او گردد و خاطر او را برانگیزد، تا حالتی را که منظور اوست از غم و شادی و مهر و کین و رحم و عطوفت و انتقام و کینه جویی و خشم و عتاب و عفو و اغماض و امثال آن معانی، در وی ایجاد کند

سخن ادبی کلامی است که موجب تهییج و تسکین درونی، شادی و غم در شنونده می شود، یعنی در حقیقت گوینده با مهارت و استادی سخن را طوری بیان می کند که شنونده را به کاری وا می دارد یا از کاری باز می دارد. این قوه ی تأثیر ناشی از روح فصاحت و بلاغت، یا به گفته ی حافظ»آنی« است که در سخن دمیده می شود؛ می گریاند و می خنداند

نقد : نقد در نزد قدما با آن چه امروز از آن استنباط می شود متفاوت است. در نزدقدما مراد از نقد معمولاٌ این بوده است که معایب اثری را بیان کنند و مثلاٌ در این که الفاظ آن چه وضعی دارند با معنی آن برگرفته از اثر دیگری است و به طور کلی از فراز و فرود لفظ و معنی سخن می گفتند و این معنی از خود لغت نقد فهمیده می شود زیرا نقد جدا کردن سره از ناسره است. نقد در لغت به معنی جداکردن دینار و درهم سره از ناسره و تمیز دادن خوب از بد و بهین چیزی برگزیدن است در اصطلاح ادب، تشخیص محاسن و معایب سخن و نشان دادن بد و خوب اثر ادبی نقد ادبی بررسی همه جانبه و کامل یک اثر ادبی است.

-1  نقد تاریخی

-2  نقد اخلاقی

-3  نقد روان شناختی

-4  نقد سورئالیستی

-5  نقد فرمالیستی

بررسی انواع نقد با نگاهی به اشعار فریدون مشیری

نقد تاریخی:

اگر منتقدی برای تحلیل یک اثر ادبی، حوادث یا امور مربوط به تاریخ را مورد بررسی قرار دهد و به بحث درباره ی حیات شاعر و معاصران او و یا روابط او با هم عصران و یا گاهی به تحقیق درباره ی اسناد و مدارک و چند و چونی صحت و سقم نسخه یا نسخ کتاب و چگونگی وجود تحریف و تصحیف و تصحیح اثر و جست و جوی اشارات و حوادث تاریخی و بحث هایی از این قبیل بپردازد به نقد تاریخی پرداخته است.

در هر حال نقد تاریخی در مورد یک اثر ادبی وقتی می تواند به درستی انجام شود که گذشته ی آن و نیز عصری که پدید آورنده آن است، به خوبی شناخته شود و آرمان ها و آرزوهایی که در آن روزگار تجلی داشته است، احساس گردد. حتی کافی نیست که برای شناخت نویسنده، تنها عواملی را که در او تأثیر داشته است مورد مطالعه قرار داد بلکه باید تأثیر خود او را در آیندگانش نیز بررسی کرد، زیرا چه بسا آنچه آیندگان در اثر نویسنده ای می یابند از اطلاعاتی که امروز به طور مستقیم به وسیله اثر خود نویسنده به دست می آید، بیشتر است

نقد اخلاقی

اخلاقیات به کلیه اشعاری گفته می شود که شاعر بدون توجه به احساسات و منافع خصوصی خود را از روی کمال حسن نیت و به سائقه ی بشر دوستی در مسائل گوناگون که بنا به اعتقاد او اصلاح اخلاق عمومی و سعادتمندی و خوشبختی افراد بسته به آنهاست سروده است. از این جنس سخن که قسمت عمده آن بی شبهه عالیترین و جاودانه ترین اقسام شعر است خوشبختانه سرمایه کافی در ادبیات فارسی موجود می باشد.عشق به بشریت و نیکوکاری و نوع پروری و نوع دوستی بیش از هر چیز در آثار شاعران معاصر ما پرتو افکن است