بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مقاله تحلیل تربیت فرهنگی از منظر قران و سپس بررسی دلالت هاي ان براي برنامه ریزان برنامه درسی است و استفاده از رویکرد هاي موجود در ارتباط با کاربرد الگوي مناسب براي تربیت فرهنگی و سرانجام رهیافت هاي حاصل از تحلیل و بحث هاي مذکور به منظور استفاده برنامه ریزان در برنامه درسی و فضاي اموزشی در جامعه ایران است
روش تحقیق در این مقاله توصیفی و اسنادي است و شیوه جمع اوري اطلاعات و داده هاي مورد نیاز به صورت کتابخانه اي و غور در منابع و ماخذ مربوطه و ارجاع مستقیم به قران کریم و نگاره هاي الکترونیکی موجود صورت گرفته است و نتایج به دست امده مبین ان است که در قران کریم بر مسائلی مانند احترام به پدر و مادر،احترام به معلم،نماز،دعا،روزه،ازدواج،طلاق،حجاب،رعایت حقوق دیگران و .... تاکید به سزایی شده است.
مقدمه:
از انجا که برنامه درسی یک برنامه امیخته با فرهنگ و ضرورت ها و اقتضائات فکري ،اعتقادي و ارزشی است و در ان مبناي فلسفی و اجتماعی در کنار مبناي روان شناختی قرار دارد بر اساس ان برنامه ریزي درسی داراي هدف و جهت گیري مشخص است که این اهداف و جهت گیري ها باید با توجه به شرایط و ویژگی هاي فرهنگی و بومی طرح ریزي گردد بنابراین برنامه درسی زمانی موفق است که با توجه به این ویژگی ها طرح ریزي شود.
برنامه درسی براي ایجاد تغییر و تحول در افکار،نگرش،توانش افراد به کار گرفته می شود.هیچ نظام تربیتی را نمی توان یافت که براي تربیت افراد تلاش کند اما جهت گیري مشخص نداشته باشد به همین دلیل تعلیم و تربیت افراد نسبت به دیگر امور از حساسیت و اهمیت خاصی برخوردار است.
دستیابی به اهداف تربیتی از نگرانیهاي اصلی هر نظام آموزشی است .در نظام آموزش و پرورش کشور ما ایران به سبب ان که کشوري اسلامی است، اهداف کلی و عمومی ان بر اساس دین مبین اسلام طرح ریزي شده است واهداف تربیت دینی از جایگاهی ویژه اي در نظام اموزشی ما برخوردار است .
در هر یک از دو بخش آموزش و پرورش همانطور که در هدف گذاري دقت می شود، باید شاخص هاي مناسبی نیز با توجه به اهداف انتخاب شود تا رسیدن به ان اهداف را تسهیل بخشد .بویژه در بخش پرورش ،چون پرورش تمام ابعاد رشد یادگیرنده را در نظر می گیرد از انجا که هدف هاي غایی اموزشی ازمتن دین گرفته شده است شاخص هایی که جهت رسیدن به اهداف در نظر گرفته می شود باید با هدفها تناسب کامل داشته باشد.
از انجا که فیلسوفان و صاحب نظران دیدگاه هاي خاص خود را نسبت به ماهیت انسان و تعلیم و تربیت دارند ادیان الاهی نیز بر اساس اموزه هاي وحیانی خود تفسیر خاص از انسان و تعلیم و تربیت دارند.در میان ادیان دین مبین اسلام از ماهیت انسان و تعلیم و تربیت ان تفسیري متفاوت نسبت به تفاسیر غیر الاهی دارد.
تعلیم و تربیت، به هر شکل که تعریف شود و هدف آن هر چه باشد، مستلزم ایجاد ویژگی ها و خصوصیاتی است که در یادگیرنده به عنوان یک انسان صورت می گیرد.
بی شک با تغییرات روز افزون جوامع و رشد و توسعه سریع تکنولوژي و نیز پیشرفت روز افزون دانش بشري در عصر حاضر بیش از پیش نیاز به تغییر در نوع نگرش به فرهنگ و نیز الگو سازي صحیح فرهنگی در جوامع مختلف احساس می شود.
اما براي اینکه یادگیرندگان امروز که شهروندان اینده را می سازند را پرورش دهیم باید برنامه درسی متناسب با فرهنگ ها و نیز ارزش هاي جامعه طرح ریزي کنیم.
اگر به دنبال ساختن آینده اي روشن در جهت توسعه فرهنگ غنی اسلامی هستیم بی تردید این آینده روشن حاصل نخواهد شد مگر با برنامه ریزي و ارائه الگوي صحیح بر مبناي ارزش ها؛ اما براي اینکه بتوانیم همین فرهنگ صحیح که متناسب با معیار ها و ارزش هاي جامعه باشد را پایه گذاري کنیم باید درون مایه آن مانند یک بذر یا نهال در آموزش و پرورش نهادینه شود و رشد کند مطمئناًو چنین بذري اگرشرایطی مهیا قرار گیرد بی شک روز به روز پویا تر خواهد بود، همانگونه که خداوند در سوره ابراهیم آیه 24 میفرمایند : -آیا ندیدي خدا چگونه مثل زده است؟ گفتار و اعتقاد پاکیزه مانند درختی پاك است که ریشهاش استوار و شاخهاش در آسمان است "و این مهم جز به دست تواناي معلمان و مربیان دلسوز و متعهد در کشور محقق نخواهد شد .
- امام خمینی ره - می فرمایند ": همه◌ٔ سعادت-ها و همه◌ٔ شقاوت-ها، انگیزه-اش از مدرسه-هاست و کلیدش دست معلمین است .معلم است که انسان-ها را مهذب و پاك و متعهد بار می آورد و یا وابسته "؛ اما با چنین تعابیري این مساله به ذهن متبادر می شود که در چنین جامعه اي باید معلمی آگاه و بصیر در مسیر تغییر و تحولات گام بردارد و بتواند با تشخیص درست و آگاهانه به قضاوت به موقع و آگاهی بخشی به نسلی که پرورش می دهد گام بردارد.
محققانی از جمله دکتر گوستاو لوبن فرانسوي د رخصوص آثار اعجاز آمیز قرآن گفته است:
»هر نوع سیستم تربیتی جدید براي بشر سه دوره لازم دارد تا به تدریج از آن بهرهمند شود و در پایان امر براي نسل سوم ثمر بخش شود ولی قرآن آنچنان کتابی است که آثار تربیتی اش را د رهمان نسل اول به حد کمال نشان داد و امتی را تربیت کرد که د رکمتر از یک قرن بر سه قاره آسیا ، آفریقا ، و اروپا - اسپانیا - حکومت نمود.«
.براي تحقق این هدف بزرگ باید اصولی که مبناي تفکر اسلامی است را شناسایی و با استفاده از روش هاي علمی و دلالت هاي مشخص ان ها را در حوزه تربیتی مورد استفاده قرار داد.
اما ابتدا به تعریف تربیت از منظر قران می پردازیم:
»تربیت « در لغت از دو ریشه »ربو« و »ربب« اشتقاق یافته است؛ از ریشه»ربو« بیشتر ناظر به پرورش جسمی و به معناي »افزودن « و» پروراندن «، و از ریشه رب بیشتر ناظر به پرورش روحی و معنوي و به معناي »سرپرستی کردن« ، »رهبري کردن « و به اعتدال رساندن است.
ربیت از نظر دانشمندان تربیتی، فعالیتی منظم و تدریجی براي کشف استعدادها و از قوه به فعلیت رساندن آنهاست
فرهنگ را ادوارد تایلور - - 1832-1917، مجموعه پیچیدهاي از دانشها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هرچه که فرد به عنوان عضوي از جامعه از جامعه◌ٔ خویش فرامیگیرد تعریف میکند.
موضوع تربیت فرهنگی از نظر قران ، نفس انسان است که افعال زیبا و زشت به طور ارادي از او صادر میشود.هدف تربیت فرهنگی، پرورش استعدادهاي درونی انسان براي ایجاد و رشد صفات و رفتارهاي پسندیدة اخلاقی است.
از این روي، براي شناسایی مبانی تربیت فرهنگی از منظر قرآن، باید ساحتهاي گوناگون انسانشناسی از نظر قرآن بررسی شود .فرهنگ به وسیله◌ٔ آموزش، به نسل بعدي منتقل میشود و در این راستا، به محدودیتها، استعدادها و ضرورتهاي حیات انسانی توجه شود .
موارد زیر را از مهمترین مبانی تربیت فرهنگی در قرآن کریم است:
الف - توحید:
خداشناسی داراي اهمیت ویژه اي است ان هم به دلیل تاثیر به سزایی که در زندگی فردي و اجتماعی انسان می گذارد .اعتقاد انسان به خدا و برداشتی که از اوصاف الهی دارد، در شئون مختلف زندگی او، انگیزهها،نیتها، داوريها و اعمال او مؤثر است و شخصیت ویژهاي براي فرد میسازد و روش او را تغییر میدهد.براي قران کریم تاکید بسزایی بر پرستش خداي یکتا می نماید براي مثال دربقره آیات 117 و 116 به یگانگی و مالکیت حقیقی،ایات 5 و 6 سوره آلعمران به خالقیت خدا،سوره رعد آیه 2 به تدبیر و اراده اراده الهی ،سوره حشر آیات 24-22 و......
ب - فطرت:
دومین مبناي قرآن در تربیت اخلاقی، پذیرش فطریات در انسان است .فطرت در لغت به معنی »خلق«، »ایجاد و سرشت« و» طبیعت« آمده است .فطرت مخصوص انسان و غیر تقلیدي است .فطرت نیازمند تمرین، و تکرار نبوده، در همه زمانها، مکانها و براي همه ثابت میباشد؛ داراي نقاط قوت و ضعف است و منشا تمام فضایل انسانی است.
انسان داراي برخی از ویژگی ها می باشد که دیگر موجودات از ان بهره اي نبرده اند از این میان می توان به امیال و نیازهاي معنوي است.
این میل ها به انسان امکان را میدهد که فعالیتهایش را ازمادیات توسعه دهد و تا افق عالی معنویات بکشاند .برخی از گرایش هاي فطري انسان که در قران مورد تاکید است عبارت اند از :میل به حقیقتجویی و کمالیابی خداجوي و حاکم مطلق بودن خدا، میل به کرامت نفس و احترام، میل به آرامش، زیبایی دوستی زیبایی گل ،کوهسار،دریا وهنر، - حب ذات و صیانت از نفس - جلب منفعت و دفع ضرر - میل به خیر و فضیلت - ،نیکی و احسان به دیگران،راستگویی، تقدیس و پرستش موجود برتر،نماز،دعا، شکر و سپاس منعم که نوعی منفعت از او شامل انسان میشود
قرآن کریم در این باره میفرماید : »سوگند به نفس آدمی وآنکه آن را منظم ساخت سپس خیر و شر را به او الهام کردیم . « استاد مرتضی مطهري در این زمینه میگوید: »اگر انسان داراي یک سلسله فطریات باشد،قطعاً تربیت او باید با در نظر گرفتن همان فطریات صورت گیرد
ج - هدفدار بودن انسان:
هدفدار بودن انسان به معنی رسیدن به سعادت و کمال است. کمال یعنی شکوفایی استعدادهاي درونی انسان، و سعادت به لذت پایداري گفته میشود که از جهت کمی و کیفی داراي برتري و دوام نسبت به سایر لذت هاست
