بخشی از مقاله
چکیده:
در اسلام به منظور حفظ استحکام خانواده، تکالیف و حقوقی متوجه طرفین عقد نکاح می باشد. یکی از این حقوق، حق نفقه زن است که مرد مکلف به پرداخت آن است. فقها در اصل وجوب نفقه اختلافی ندارند اما در شروط وجوب نفقه اختلاف دارند.این نوشتار به واکاوی تطبیقی آرای فقهای امامیه و شافعی و حنفی می پردازد و در پی پاسخ گویی به این سؤال است که شروط وجوب نفقه در آرای مختلف فقها چیست و چه دلایلی را برای قول خود بیان کرده اند؟وجوب نفقه زوجه بر دو شرط مترتب می باشد، شرط اول دائمی بودن عقد است که در این زمینه هیچ اختلافی میان فقها وجود ندارد و اما در شرطیت تمکین میان فقها اختلاف نظر وجود دارد و در این زمینه دو قول است قول مشهور و مخالف مشهور بنابراین سعی شده است که به بیان اقول مختلف و نظرات و دلایل کامل هر گروه ونقد آن هاو بیان قول برتر ونقد دو رأی وحدت رویه در این زمینه پرداخته شود .
کلمات کلیدی: نفقه، شرط وجوب، تمکین، نشوز
مقدمه:
انجام وظایف ادای حقوق متقابل طرفین عقد نکاح موجب استحکام کانون خانواده می شود و نظام حقوقی اسلام در احکام فقهی خود به این حقوق توجه خاص کرده است. یکی از این حقوق، حق نفقه زوجه می باشد.در مقابل مرد هم ریاست خانواده را بر عهده دارد اما این به معنی تبعیض یا برتری جنسی نیست بلکه با توجه به تفاوتهای روحی و جسمی و عاطفی زن و مرد به هر یک در خانواده تکالیف و حقوقی سپرده شده است و همان طور که هر اجتماعی باید رئیسی داشته باشد خانواده نیز به عنوان یک جامعه کوچک از آن مستثنی نمی باشد تا در صورت بروز اختلاف با اعلام نظر نهایی مانع فرو ریزی پایه های زندگی زناشویی شود.
بنابر این ریاست شوهر نوعی تکلیف و مسئولیت زوج برای حمایت و مراقبت از همسر تلقی می شود و در مقابل این حق برای مردان، تکلیف پرداخت نفقه بر دوش آنان قرار دارد.مبحث مربوط به "نفقه " که در زمره حقوق مالی زوجه می باشد، به طور قابل ملاحظه ای در اسلام لحاظ شده است .طبق اصل دوازده قانون اساسی مذاهب مختلف دارای احترام کامل هستند ومطابق با فقه خودشان در فقه واحوال شخصیه آزادند. نکاح وبه تبع آن نفقه، زیر مجموعه احوال شخصیه محسوب می شود و مذاهب مختلف از قبیل امامی وشافعی وحنفی احکام مختص خود را در زمینه وجوب نفقه با اندکی تفاوت بیان کرده اندوآرای هر یک در این زمینه محترم است .در این مقاله سعی شده است که با توجه به مذاهب امامیه، شافعی و حنفی مطالب محوری در زمینه شروط وجوب نفقه مورد بررسی قرار گیرد.
نفقه در لغت:
نفقه با فتح نون و فاء و قاف اسم است از باب افعال - انفاق - و جمع آن انفاق و نفقات است و درلغت به معنی صرف و خرج و کسر آنچه از دراهم کم و فانی شود. - راغب اصفهانی ،بی تا ، - 52نفقه از ریشه نفق به معنی خروج وتمام شدن است و" نفقه چیزی است که خرج و مصرف می شود . - قرشی ،1412ه ق، - 1/7
نفقه در اصطلاح:
فقهای امامیه کمتر به تعریف و بیشتر به مصادیق ان پرداخته اند. ودر بیان مصادیق آن هم با هم اختلاف دارنددر جواهر الکلام بیان شده":مایحتاج زنان از جمله غذا، البسه، مسکن،خادم و وسایل اشپزی که به طور متعارف با وضعیت زن در آن شهر متناسب باشد." - ،نجفی ،1404ه ق ، - 333/31همچنین محقق حلی بدون بیان مصادیق به تعریف آن می پردازد و نفقه را هر آنچه که یک زن برای زندگی به آن نیازمند است ومطابق با شأن وی باشد. - حلی،1420ه ق، - 47/2هر چند که در بیان معنای لغوی آن هم همانند فقهای امامیه گفته اند"ما ینفقه الانسان علی اعیاله "هر انکه انسان برای عیالش خرج می کند. ولی این دو قول آنها در خصوص معنای نفقه در لغت و در شرع منافاتی با هم ندارند. - .همان، - 5
به طور کلی با استنباط از متون فقهی امامیه و عامه نفقه در اصطلاح شرع عبارت است از" از چیزی که زن برای معیشت به آن نیازمنداست مانند طعام ، لباس، مسکن و انچه میان مردم متعارف می باشد." - موسوی بجنوردی، 1389، - 215ماده ، 113 قانون مدنی در تعریف نفقه زوجه می گوید":نفقه عبارت است از مسکن، البسه، غذا،و اثاث که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم و احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان اعضا"مطابق ظاهر این ماده نفقه مختص موارد مذکور است ولی قبول این نظر بر خلاف مصلحت خانواده و اجتماع است که با ذوق سلیم و عرف هم سازگار نیست .
گروهی از فقها ی امامیه این نظر را پذیرفته اند .چنان چه مطابق با نظرشهید ثانی پرداخت هر آن چه زن به آن نیاز دارد از سوی مرد واجب است و طبق نظر وی نفقه عبارت است"غذا، البسه، خادم و وسایل آشپزی و وسایل آرایش از جمله شانه، کرم، صابون،هزینه حمام در صورت نیاز که به طورمتعارف با وضعیت زن در آن شهر متناسب باشد." - شهید ثانی،1418ه ق، - 461/5امام خمینی - ره - نیز با قید غیر ذالک در انتهای مطلب خود به غیر محصور بودن مصادیق نفقه اشاره می کند ومعتقد است" نفقه از نظر شرعی مقدار خاصی ندارد ،بلکه ملاک برآورده کردن کلیه مایحتاج زن است از قبیل خوراک ،پوشاک ،فرش ،پتو ،مسکن ،خادم ووسایلی که برای نوشیدن وخوردن ونظافت وغیر آن است". - امام خمینی ، بی تا، - 316/2
اقسام نفقه:
فقهای مذاهب خمسه اتفاق نظر دارند که نفقه با یکی از اسباب زوجیت قرابت و ملک ثابت می شود. - میدانی ،بی تا 91/3، جزیری،1419ه ق 657 /4و خویی ،1410ه ق،287/2 و بصری بحرانی،1416ه ق، - 150/7
-1زوجیت: دائم با عقد ازدواج نفقه زن بر شوهر واجب می شود
-2قرابت :نفقه خویشاوندان نیز واجب می باشد و در بین اقارب تنها اولاد و اباء واجب نفقه هستندو نفقه بقیه خویشاوندان مستحب است -3تملیک :نفقه ای که مالک باید صرف مملوک خود کند مثل مخارجی که مالک صرف حیوان خود میکند.
البته به این نکته باید دقت کرد که نفقه خود شخص مقدم بر نفقه زوجه است زیرا حب ذات که یک حس طبیعی است مانع خواهد بود که بود که بتوان شخص را وادار نمود که دیگری را مقدم بر رفع احتیاج خود داردو مننظور از نفقه شخص که مقدم بر نفقه زوجه است غذای یک روز و یک شب و وضعیت سکنی ورختخواب و وسایل زندگانی است که شایسته با وضعیت اجتماعی او باشد وچناچه بیشتر از آن بماند بابت نفقه زوجه داده خواهد شد وهمچنین نفقه زوجه مقدم بر نفقه اقارب است. - امامی ، بی تا ، - 23/5
شرایط وجوب نفقه زوجه :
