بخشی از مقاله
چکیده:
هدف اصلی در این تحقیق تحلیل سلسله مراتب خدمات شهری جهت مشخص نمودن میزان توسعه یافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی بوده است. بر این اساس 18متغیر به منظور مقایسه ی میزان برخورداری از رفاه عمومی و خدمات ارائه شده در هر شهرستان ، انتخاب شده و بااستفاده از روش آنالیز تاکسونومی عددی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.مطالعه و شناخت در برقراری تعادل و توازن در نظام شبکه شهری هر استان از جمله راهبردهای موثر در ساماندهی فضایی و تسهیل در برقراری تعادل بین همه شهرهای استان و فرآیند نیل به توسعه پایدار می باشد. باتوجه به محاسبات انجام شده و با استفاده از روش تاکسونومی عددی، شهر تبریز در وضعیت توسعه یافته، شهرستانهای مراغه، مرند، شبستر و میانه در حد نسبتاً توسعه یافته و بقیه شهرستانهای استان آذربایجان شرقی، پایینتر از حد توسعه و عقب مانده محسوب میشوند.
واژههای کلیدی: استان آذربایجانشرقی، سلسله مراتب، درجه توسعه یافتگی، شاخصهای توسعه،استاندارد
مقدمه:
هدف اصلی توسعه ،باید ایجاد یک الگوی مطلوب رشد در آمد همگانی، که تمامی اقشار جامعه را پوشش دهد باشد.البته باتاکیدی خاص بر تسریع رشد و در آمد گروههای بسیار فقیر.چنین هدفی مستلزم استراتژی است بسیار متفاوت از استراتژی به حداکثر رساندن نرخ رشد تولید ناخالص ملی،صرف نظر از نتایج توزیعی آن - تودارو،. - 235:1364توسعه علاوه بر بهبود در میزان تولید و در آمد ، شامل دگرگونی هایی در ساختار سیاسی، نهادی ، اجتماعی ، اداری و اصلاح آنها و همچنین وجه نظر های عمومی مردم را در بر می گیرد. - هیلهورست، - 63:1370 در اندیشه صاحب نظران توسعه، از توسعه تعاریف و تعابیر متفاوتی ارائه کردهاند که از آن جمله میتوان به افزایش تولید، افزایش بازدهی، ارتقاء سطحی کمّی، کیفی زندگی، ارتقاء سطح خدمات بهداشتی و درمانی، برطرف کردن مشکلات بیکاری و تورم، تأمین نیازهای اقتصادی- اجتماعی، برخورداری از آموزش و فرهنگ و مشارکت فعال درعرصههای مختلف اشاره کرد - تودارو،. - 1378:23
علت اینکه تعابیر و تعاریف مختلفی در مورد توسعه وجود دارد این است که دانشمندان مختلف هر کدام از دیدگاه خود توسعه را تعریف کردهاند، مثلا اقتصاددانان از دیدگاه خود توسعه را تعریف کرده و افزایش تولید را توسعه معرفی کرده است و دانشمندان دیگر نیز به همین ترتیب از دیدگاه خود توسعه را معرفی نمودهاند. تمرکز نامعقول و نامتناسب جمعیت در عرصههای زیستی، توسعه اقتصادی- اجتماعی نابرابر یهای نواحی جغرافیایی را در پی خواهد داشت. موضوعی که بازتاب آنرا در چشمانداز جغرافیایی شهرها و رشد ناهمگون آنها نیز میتوان یافت. - فرید، - 1375:433 به هر جهت در شهرهای ایران توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی با چالشهای متعدد روبرو بوده و هست. به طوری که اینک شاهد فقر گسترده و عدم تعادل فزاینده ،رشد بیکاری و بهره وری پایین در نواحی مختلف کشور هستیم. البته ریشه این امر را باید در عملکرد ناکارآمد نهادهای اجتماعی، اقتصادی و سیاست های تبعیض آمیز توسعه نواحی و شهرها جستجو کرد و برای آن راه حل های اساسی پیدا نمود. - معمارزاده،. - 51 :1382
استان آذربایجان شرقی به لحاظ بسیاری از شاخصهای توسعه در میان سایر استانهای کشور در سطوح پایینتری قرار گرفته است، اغلب شهرهای استان عمدتا فاقد امکانات و تجهیزات شهری میباشند. مطالعه و بررسی روند تحولات شبکه شهری استان نشان می-دهد که این استان از یک طرف با افزایش تعداد شهرها و جمعیت شهرنشین مواجه بوده است، و از سوی دیگر شهرها از یک نظام سلسله مراتبی منظم برخوردار نبودهاند و عدم تعادل در توزیع خدمات و تجهیزات شهری به خوبی نمایان است. بنابراین با مطالعه و بررسی دقیق نظام سلسله مراتب شهری استان، نقاط ضعف و عوامل تأثیرگذار در ایجاد عدم تعادل سلسله مراتب شناخته شده و با ارائه تدابیر و چارهاندیشی مناسب در راه متعادلتر شاختن آن گامی موثر برداشت - کلانتری،. - 182 :1377
روش تحقیق در این مقاله توصیفی موردی یا ژرفانگر است. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات، با استفاده از روشهای کتابخانهای و استفاده از جداول آمارنامهها و نشریههای رسمی کشوری میباشد. با روشهای تجزیه فاکتورها - factor analysis - به طبقهبندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات مذکور میپردازیم که برای این کار از نرمافزار پایهای Excel استفاده شده است. در زمینه تعیین سطح توسعه مناطق و توسعه یافتگی و بررسی نابرابریهای بین آنها تحقیقاتی انجام شده است. در مطالعات خارجی میتوان به مطالعات که سازمان ملل متحد در گزارشی با استفاده از سه شاخص امید به زندگی، در صد باسوادی و در آمد سرانه درجه توسعه یافتگی کشور ها را مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که بسیاری از کشورهای آفریقایی، آمریکای جنوبی و مرکزی و آسیایی از لحاظ توسعه در سطح پایینی قرار داشته و نیازمند رشد اقتصادی به منظورپیشرفت می باشند - 230؛1997:011، . - UNDP
در سال 1994 نلسون آرتور و همکارانش با بررسی عوامل اجتماعی، اقتصادی و تاریخی و نقش دولت هادر توسعه ناحیه ای شهرهای آتلانتا و پورتلند در دوره 30ساله - 1960-1990 - نتیجه گرفتندبا وجودی که بیشترین میزان سرمایه گذاری های اقتصادی در منطقه آتلانتاصورت گرفته است،شهر پورتلند نسبت به دو شهر دیگر رونق اقتصادی بیشتری برخوردار شده و آنچه باعث تجدید حیات شهری این ناحیه نسبت به دو ناحیه دیگر شده مسئله مدیریت و هماهنگی در برنامه ریزی توسعه ناحیه ای این شهر نسبت به دو شهر دیگر است - 396:1994، . - Arthur باهیتا و رای 2004 - ، - Bhatia & Raiبا استفاده از 23شاخص به کمک روش های تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی به تعیین سطح توسعه 380بلوک در 32 منطقه از هند در سال 2001پرداخته و 56 بلوک را توسعه یافته ، 156بلوک را نسبتاً توسعه یافته ،116بلوک را کمتر توسعه یافته و 52 بلوک را توسعه نیافته معرفی کردند.در مطالعات داخلی منصوی ثالث 1359 - - شهرستانهای استان تهران، وجیبی و دیگران - 1378 - شهرستانهای استان قزوین را با استفاده از این روش به لحاظ سطح توسعه، رتبه بندی و نابرابریهای بین آنها بررسی کردهاند.
آهنگری و الوند - 1384 - در یک تحقیق، سطح توسعه شهرستانهای استان لرستان را در حالت کلی در مقاطع زمانی 1373 و 1382 تعیین نموده و شهرستانهای این استان را از لحاظ درجه توسعه رتبه بندی نمودهاند. دهقان در بررسی درجه توسعه یافتگی شهرستانهای آذربایجان در دوره 55-65 معتقد است بهبود توسعه یافتگی در نقاط شهری بیشتر از منطق روستایی است و شکاف توسعه بین شهرهای این استان بسیار بالاست، بطوریکه نابرابری بین شهرستانهای استان بیشتر از نابرابریهای استانهای کشور است. - دهقان، - 166 :1373 تحقیق حاضر نیز به الگوی سرمشق توسعه شهرستانهای استان آذربایجان شرقی در بخشهای مختلف به لحاظ توسعه و نابرابریهای موجود میپردازد.
بررسی وضعیت سلسله مراتبی شهرستانهای استان و همچنین مقایسه وضعیت خدمات و شاخصهای توسعه در استان و ارائه راهکارهایی جهت متعادل سازی در نظام شهری استان. مفهوم عدالت از منظرهای مختلف قابل بررسی است و مفاهیمی چون عدالت اجتماعی، عدالت فضایی، عدالت جغرافیایی و عدالت محیطی نیز متاثر از چند بعدی این مفهوم است. اما آنچه حایز اهمیت است این است که اساس هرگونه تغییر در سازمان فضایی در روابط اقتصادی و اجتماعی و توزیعی درآمد در جامعه اثر مستقیم میگذارد. - مرصومی؛ - 1383:91 ماهیت عدالت اجتماعی را میتوان در قالب سه معیار زیر عنوان نمود:
