بخشی از مقاله
چکیده
انتقال تعهد در زمانی پدید میآید که تعهد موجود، با صورتی که دارد به یک یا چند شخص منتقل گردد و سپس موجب قائم مقامی در شخص موضوع تعهد میشود. به بیانی دیگر شخصی که پس از انتقال، مالک موضوع تعهد میگردد، میتواند از تمامی اوصاف آن تعهد استفاده کند.
انتقال تعهد یا در قالب انتقال طلب متبلور میگردد که جنبه مثبت تعهد است یا در قالب دین.تبدیل تعهد یک عمل حقوقی و یک عقد است که به موجب آن طرفین - متعهد و متعهدٌ له - با هم توافق میکنند تعهدی را ساقط و تعهد دیگری را جایگزین آنکنند. تبدیل تعهدْ زمانی محقق میشود که یکی از ارکان تعهد تغییر کند. در این مقاله سعی بر آن است تا در کوتاه سخن راجع به مسائل حقوقی تبدیل تعهد و انتقال آن بحث گردد. در چند مورد نیز با حقوق کشورهایی مثل آمریکا، انگلیس و آلمان مقایسه شده است.
مقدمه
تعهد - obligation - رابطهی حقوقی یا اعتباری بین دو شخص است که بر مبنای آن یک طرف رابطه به عنوان متعهد باید مالی را بدهد یا کاری را انجام دهد یا انجام ندهد. به تعبیر دیگر رابطهای حقوقی است که بر مبنای آن یک طرف به عنوان متعهدٌ له میتواند از طرف دیگر - متعهد - مالی را بخواهد یا اینکه از او بخواهد کاری را انجام دهد یا انجام ندهد.
تعهد به اعتبار متعهد یک تکلیف و یک دین است و به اعتبار متعهدٌ له یک حق و یک طلب است که از آن به حق دینی تعبیر میشود. از این رو بعضی منابع حقوقی تعهد را به تکلیف قانونی یک شخص به دادن مال یا انجام یا خودداری از انجام کاری تعریف نمودهاند.
به هر حال هر تعهدی چهار رکن دارد:متعهد، متعهدٌ له، موضوعِ تعهد و سبب تعهد. موضوع تعهد ممکن است دادن مال اعم از تسلیم مال و انتقال حقوقی یا انجام کار یا خودداری از انجام کار یا فعلی باشد. فعل موضوع تعهد ممکن است عمل حقوقی یا مادی باشد.
تبدیل تعهد یک عمل حقوقی و یک عقد است که به موجب آن طرفین - متعهد و متعهدٌ له - با هم توافق میکنند تعهدی را ساقط و تعهد دیگری را جایگزین آن کنند. تبدیل تعهدْ زمانی محقق میشود که یکی از ارکان تعهد تغییر کند. در ماده ی 292 قانون مدنی ایران آمده است: تبدیل تعهد در موارد ذیل حاصل میشود:
1 وقتی که متعهد و متعهدٌ له به تبدیل تعهد اصلی به تعهد جدیدی که قائم مقام آن میشود به سببی از اسباب تراضی نمایند. در این صورت، متعهد نسبت به تعهد اصلی بریء میشود.
2وقتی که شخص ثالثی با رضایت متعهدٌ له قبول کند که دین متعهد را ادا نماید.
3وقتی که متعهدٌ له مافی الذمه متعهد را به کسی دیگر منتقل نماید.
قانونگذار ایران در این ماده تأسیس تبدیل تعهد را با تأسیس انتقال طلب خلط کرده است. تبدیل تعهد یک تأسیس حقوقی در نظام رومی ژرمنی است و هدف قانونگذار در ماده ی 292 ق.م بومی کردن آن با استفاده از تأسیس انتقال طلب بوده است. تفاوت عمده ی تبدیل تعهد و انتقال طلب این است که در تبدیل تعهد اصولاً این متعهد و متعهدٌ له هستند که باید با هم توافق کنند، اما در انتقال طلب باید متعهدٌ له و ثالث - گیرندهی طلب - با هم توافق کنند. به عبارت دیگر در تبدیل تعهّد، قصد و رضای متعهد ضرورت دارد، در حالی که در انتقال طلب رضایت متعهد و مدیون شرط نیست.
در ماده 292 قانون مدنی اصطلاح جدید تبدیل تعهد به رسمیت شناخته شده و بلافاصله در ماده 293 تصریح شده است که در تبدیل تعهد تضمینات دین سابق به دین لاحق سرایت نمیکند. از آنجا که قانونگذار مدنی در نگارش دو ماده فوق به مواد 1271 و 1272 قانون مدنی فرانسه نظر داشته و در حقوق فرانسه نیز با تبدیل تعهد، تعهد موجود از بین رفته و ایجاد تعهد جدید میگردد؛ طبیعی است که تضمینات تعهد سابق به واسطه تبدیل آن از بین برود ولی اگر دقت داشته باشیم در مییابیم که بندهای 2 و 3 ماده 292 قانون مدنی ایران دلالت بر تبدیل تعهد واقعی ندارد بلکه ضمان و حواله را معرفی میکنند که مؤید انتقال تعهد میباشد نه تبدیل آن، از سوی دیگر قول مشهور فقهای امامیه که قانون مدنی ما میراثدار این فقه مقدس میباشد، سقوط تضمینات دین به واسطه ضمان و حواله را پذیرفته است.
به نظر ما قانونگذار در نگارش ماده 292 قانون مدنی با علم و اطلاع صورت را از حقوق فرانسه گرفته و به جای نهاد ناآشنای تبدیل تعهد به اعتبار مدیون و تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دائن، عقد ضمان و عقد حواله را قرار داده که در عمل نیز بسیار مورد استفاده قرار میگیرد.
در حقوق کشورهای مختلف معمولاً دو نهاد حقوقی تبدیل تعهد و انتقال آن به صورت مجزا و منفک از هم شناخته شده و دارای آثار خاص خود هستند ولی در حقوق ایران انتقال دین و تبدیل تعهد دارای یک مفهوم و آثار مشابه میباشد.
اثر تبدیل تعهد آن است که براثر سقوط تعهد سابق و بهوجود آمدن تعهد جدید، تعهد اخیر سرنوشت و حیات جداگانهای خواهد داشت و شرایط واحکام تعهد سابق در آنجاری نخواهد شد. به طور مثال اگر تعهد سابق دارای وثیقه عینی مثل رهن باشد به محض تحقق تبدیل، وثیقه منتفی میشود
