بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تعیین چگونگی رابطهي اشکال تعهد کاري با یکدیگر - شامل دلبستگی به کار ، دلبستگی شغلی از کانونگو - 1982 - ، تعهد همانندسازي و مبادلهاي از بالفور و وکسلر - 1996 - بر اساس الگوي مارو - 1993 - انجام گرفته است. نمونه پژوهش حاضر، شامل 272 نفر از کارکنان پالایشگاه استان اصفهان بوده که به شیوهي تصادفی ساده انتخاب شده و به پرسشنامههاي فوق پاسخ دادند. نتایج نشان داد که دلبستگی به کار بر دلبستگی شغلی و تعهد مبادلهاي اثر دارد . همچنین تعهد مبادلهاي بر تعهد همانند سازي و آن نیز بر دلبستگی شغلی اثر دارد. این نتایج نشانگر این مسئله است که مدیران با انتخاب درست کارکنانی که دلبستگی به کار بالایی دارند و ارتقاء تعهد مبادلهاي و تعهد همانندسازي آنها میتوانند به سطح بالایی از دلبستگی شغلی کارکنان دست یابند.
کلید واژهها: دلبستگی به کار؛ دلبستگی شغلی؛ تعهد همانندسازي؛ تعهد مبادلهاي؛ مدل مارو
مقدمه
موضوع تعهد کاري - work commitment - ، انواع آن و نحوهي رابطه این اشکال همواره مورد توجه پژوهشهاي زیادي قرار داشته است - مانند کوهن، . - 2000 تعهد کاري شامل پایبندي و دلبستگی روانی کارکنان به موضوعات و قسمتهاي مختلف سازمانی است - استینبرگ والمرز، - 2009 که هرچند شامل اشکال متمایزي است ولی این اشکال با یکدیگر ارتباط دارند - کوهن، . - 1999 از جملهي این اشکال میتوان به دلبستگی شغلی - Job involvement - ، دلبستگی به کار - Work involvement - - کارملی، الیزور و یانیو، - 2007، تعهد همانند سازي - Identification commitment - و تعهد مبادلهاي - Exchange commitment - - بالفور و وکسلر، - 1996 اشاره کرد که در اینپژوهش به آنها پرداخته میشود.
بررسی نحوهي تعامل این اشکال - با توجه به متمایز بودن آنها و ادراك سطوحی متفاوتی از آنها توسط کارکنان در یک زمان - داراي نقش مهمی در راهنمایی مدیران و مسئولان در جهت ارتقاء این اشکال تعهد است. علاوه بر مورد فوق، مطالعات اندکی در ایران بر روي این موضوع انجام شده است که به غیر از یک مورد، پژوهشگران، مقالهاي را یافت نکردند که تعهد سازمانی را از دید بالفور و وکسلر - 1996 - - که براي سنجش تعهد در سازمانهاي دولتی است - در ارتباط با دیگر انواع تعهد مورد سنجش قرار داده باشند. با توجه به مطالب فوق، هدف این پژوهش بررسی رابطهي 4 شکل تعهد کاري که شامل دلبستگی کاري، دلبستگی شغلی، تعهد همانندسازي و تعهد پیوستگی - ابعاد تعهد سازمانی در سازمانهاي دولتی برطبق نظر بالفور و وکسلر - 1996 - بر اساس مدل مارو - 1993 - است.
در زمینهي نحوهي ارتباط اشکالتعهد کاري نظریههاي گوناگونی وجود دارد که یکی از این نظریهها، نظریهي مارو است که زیر بناي این پژوهش قرار دارد. او 5 شکل، دلبستگی شغلی، تعهد حرفهاي - Career commitment - ، اخلاق کاري پروتستانی، تعهد عاطفی به سازمان - Affective commitment to - the organization و تعهد مستمر به سازمان - Continuance Commitment to the Organization - را اشکال اصلی تعهد کاري دانست. او در جهت تسهیل درك رابطه ي میان این پنج شکل تعهد، آنها را به شکل پنج دایرهي هم مرکز فرض کرد. در مدل او دایره میانی شامل اخلاق کار پروتستانی است، دایره بعدي تعهد حرفهاي و بعد از آن تعهد سازمانی مستمر، تعهد سازمانی عاطفی و در آخر دلبستگی شغلی قرار دارد. دوایر درونی بر دوایر بیرونی اثر میگذارد و این تأثیر تا دو لایه بعد هم ادمه دارد - کوهن، . - 2000
با توجه به اینکه در این پژوهش، سنجش این مدل، در یک شرکت دولتی صورت گرفته است، به جاي سنجش تعهد سازمانی مستمر و تعهد سازمانی عاطفی از مقیاس آلن و میر - که مناسب سازمانهاي خصوصی است - به ترتیب از تعهد سازمانی مبادلهاي و تعهد سازمانی همانندسازي از مقیاس بالفور و وکسلر استفاده شد که داري تعاریف مشابهی هستند. تعهد همانندسازي به معناي دنبال کردن اهداف و مأموریتهاي سازمان است که در کارکنان احساس افتخار ایجاد میکند و تعهد مبادلهاي به محاسبهي منافع و عایداتی نظیر حقوق، مزایا و ترفیعات توسط کارکنان اشاره دارد که در صورت ترك سازمان آن را از دست میدهد - بالفور و وکسلر، . - 1996
همچنین در این مطالعه با توجه به اینکه اخلاق کار پروتستانی یک ساختار چند بعدي است و منجر به پیچیدگی بیش از حد مدل میشود و همچنین شباهت زیاد این متغیر با دلبستگی به کار - هر دو مربوط به ارزش قائل شدن براي کار است - ، دلبستگی به کار مورد سنجش قرار گرفت - کوهن، . - 2000 دلبستگی شغلی متغیر وابسته این مدل بوده و به معناي تأیین هویت روانی فرد با شغل فعلیش و اعتقاد وي به این که شغلش تا چه اندازه قادر به ارضاي نیازهاي فعلیش است، می باشد - کارملی، الیزور و یانیو، . - 2007 با توجه به توضیحات فوق ، مدل اولیهي پژوهش به شکل زیر ترسیم شده است.در رابطه با مدل مارو پژوهشهایی انجام شده است که از جملهي آن میتوان به پژوهش هاي کوهن 2000 - ، - 1999، فروند و کارملی - 2003 - و کارملی و گفن - 2005 - اشاره کرد. نتایج تمامی این پژوهش ها نشان داده است که مدل مارو نیاز به کار و تجدید نظر بیشتري دارد که این نتایج نیز تأکید دیگري بر اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش در یک سازمان ایرانی است.
روش
شرکتکنندگان و طرح پژوهش
جامعه آماري این پژوهش شامل کلیهي کارکنان مرد و زن با هر پایه شخصی و سازمانی با سنین مختلف و سابقههاي کاري متفاوت از شرکت پالایش نفت اصفهان میباشد. نمونه پژوهش شامل 272 نفر از بین جامع آماري فوق الذکر است. با توجه به عدم وجود پیش فرضی مبنی بر تفاوت نتایج بر حسب قسمتهاي کاري متفاوت، سنین مختلف و دیگر خصوصیات جمعیت شناختی جامعه، روش نمونهگیري، تصادفی ساده - SRS - انتخاب شده و چهارچوب نمونهگیري، فهرست کارکنان شاغل بر اساس اطلاعات نظام جامع نیروي انسانی است و واحد نمونهگیري هر فرد شاغل در جامعه آماري میباشد. این اطلاعات بر اساس نظام جامع نیروي انسانی شرکت ملی پالایش و پخش محاسبه گردید و شرکت کنندگان با استفاده از انتخاب تصادفی و به کمک نرمافزار SPSS15 با شانس برابر انتخاب شدند.
از بین افراد نمونه 97/1 درصد مرد و 1/1 در صد زن، 14/3 درصد زیر 30سال سن،30/1 در صد بین 30تا40 سال،25 درصد بین40 تا50 سال و 30/1 بالاي 50 سال سن داشتند.در رابطه با تحصیلات 2/6 درصد زیر دیپلم،51/1 درصد دیپلم،18 درصد فوق دیپلم،24/6 درصد لیسانس و 2/9 در صد در مقطع فوق لیسانی و دکتري قرار داشتند. در مورد سابقهي کار نیز، 15/8 درصد زیر 5 سال، 13/2 در صد بین 5 تا 10 سال، 8/5 در صد 10تا 15 سال، 17/6 در صد 15 تا 20سال ، 10/7 در صد 20 تا 25 سال و 32/4 در صد 25 سال به بالا سابقه کار داشتند. این پژوهش از نوع رابطهاي بوده و براي تحلیل دادهها از مدل سازي معادلهي ساختاري - Amos - استفاده شد.
ابزار
براي سنجش متغیرهاي پژوهش از پرسشنامههاي دلبستگی به کار و دلبستگی شغلی کانونگو - 1982 - ، تعهد همانند سازي و تعهد پیوستگی بالفور و وکسلر - 1996 - استفاده شد. نمره گذاري تمامی پرسشنامههاي فوق براساس طیف 5 درجهاي لیکرت میباشد.پرسشنامه دلبستگی به کار شامل 6 سؤال است و یک سؤال نیز به صورت معکوس نمره گذاري میشود.پرسشنامه دلبستگی شغلی شامل 10 سؤال بوده و دو سؤال آن به صورت معکوس نمره گذاري میشود.پرسشنامه تعهد همانند سازي و تعهد مبادله اي نیز هر کدام داراي سه سؤال بوده که سؤال آخر هر کدام به صورت معکوس نمره گذاري میشود. در جدول 1، اعتبار، روایی، انحراف استاندارد و میانگین هر کدام از ابزارها و متغیرها، ذکر شده است.
شیوه اجرا
پس از اخذ مجوز لازم از سازمان براي اجراي پرسشنامهها، جلسات توجیهی در واحدهاي مختلف، توسط سازمان برقرار شد. در این جلسات توضیحات لازم در مورد طرح، طریقهي اجرا و مزایاي آن به افراد داده شد. پس از ایجاد جو مناسب در جهت همکاري کارکنان با طرح، سالنی در بخش روابط عمومی در نظر گرفته شد تا شرکتکنندگان در پژوهش براي پر کردن پرسشنامه به آنجا مراجعه کنند. با مراجعه افراد به سالن مورد نظر، به صورت فرد به فرد، توضیحات لازم در مورد محتواي سؤالات، نحوهي پر کردن آنها و محرمانه بودن پاسخها به افراد داده شد. در جهت کاهش ریزش پرسشنامهها و نمونه تمهیداتی اندیشیده شد، از جمله: تأکید بر عدم نوشتن نام و محرمانه بودن پاسخها، کنترل پرسشنامهها هنگام تحویل گرفتن آن توسط اجرا کنندگان، ارائه بستههایی توسط سازمان به شرکتکنندگان به منظور تشکر از مشارکت آنها در پژوهش و تماس مکرر مسؤولین با واحدهاي مختلف در جهت فرستادن کارکنانی که در لیست نمونه مورد نظر قرار داشتند.
