بخشی از مقاله
چکیده
به منظور سنجش وتحلیل توسعه یافتگی مناطق، شاخص های مختلفی وجود دارند که با توجه به نوع هدف و روش مطالعه مورد استفاده قرار می گیرند. تحقیق حاضر با استفاده از 53شاخص در 7 بعد به دنبال سنجش سطح توسعه یافتگی دهستان های شهرستان قوچان و تعیین سطوح برخورداری آنها می باشد. روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی بوده است و داده های تحقیق به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها و تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستان ها از روش تاپسیس و موریس استفاده شده است.
نتایج به دست آمده در دو روش موریس و تاپسیس تا حدودی شبیه به هم شده است، به طوری که در مدل تاپسیس دهستان شیرین دره توسعه یافته، دهستانهای سودلانه و قوچان عتیق در حال توسعه و دهستانهای دوغایی و دولتخانه توسعه نیافته هستند. و در مدل موریس دهستانهای شیرین دره، سودلانه و قوچان عتیق توسعه یافته و دهستانهای دوغایی و دولتخانه توسعه نیافته هستند.
مقدمه
به طور کلی هر کشوری در راه توسعه تلاش میکند، بنابراین توسعه هدفی است که اکثر مردم آن را ضروری میدانند در حالی که پیشرفت اقتصادی یکی از عوامل مهم توسعه است ولی تنها عامل نیست و دلیل آن این است که توسعه صرفاپدیدهای اقتصادی نیست. بنابراین هدف اصلی توسعه باید ایجاد یک الگوی مطلوب رشد درآمد همگانی که تمام اقشار جامعه را پوشش دهد باشد. البته با تاکیدی خاص بر تسریع رشد و درامد گروههای بسیار فقیر.[1]امروز آگاهی از از نقاط قوت و ضعف نواحی نوعی ضرورت جهت ارائه طرحها و برنامه ها محسوب میشود.
به طوری که استفاده از شاخصهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و بهداشتی و... میتواند معیاری مناسب جهت رفع مشکلات و نارساییهای مبتلا به خود برای نیل به رفاه اقتصادی و سلامتی اجتماعی جهت رسیدن به توسعه باشد. به هر جهت در روستاهای ایران توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی با چالشهای متعددی روبه رو بوده و هست . به طوری که اینک شاهد فقر گسترده و عدم تعادل فزاینده، رشد بیکاری و بهرهوری پایین در نواحی کشوری هستیم.البته ریشه این امر را باید در عملکرد ناکارامد نهادهای اجتماعی، اقتصادی و سیاستهای تبعیض آمیز روستاها جستجو کرد و برای آن راه حلهای اساسی پیدا کرد .[2]
برای تبیین مفهوم توسعهیافتگی ابتدا باید ابعاد و جنبههای آن مشخص شود. در این تحقیق مفهوم توسعهیافتگی تغییرات اساسی در ساختار اقتصادی و اجتماعی، کاهش نابرابریهای ناحیهای، توزیع بهینه امکانات، برقراری عدالت و در نهایت رسیدن به انواع تعادلها میباشد. در این تحقیق سعی شده است که سطح توسعه یافتگی دهستانهای شهرستان قوچان مشخص شوند و نتایج این تحقیق میتواند به برنامه ریزان روستایی کمک نماید و زمینههای مناسب رشد و توسعه مطلوب دهستانهای شهرستان قوچان را فراهم و ضمن بررسی علل محرومیت، راهکارها وسیاستهایی اصولی و متناسبی را ارائه و اتخاذ نمایند. شهرستان قوچان از لحاظ موقعیت جغرافیایی در استان خراسان رضوی و در فاصله 130 کیلومتری شهر مشهد واقع شده است. این شهرستان دارای مساحتی حدود 3713/4کیلومتر، دارای جمعیتی حدود 174495 نفر و جزء چهار شهر میانی استان خراسان رضوی است.[ 3]
پیشینه تحقیق
طبق تحقیقات صورت گرفته در رابطه با تعیین سطوح توسعه یافتگی مناطق بر اساس شاخصهای مختلف توسعه، در کشور پژوهشهای مختلفی صورت گرفته است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم. مسعود تقوایی و محمد صبوری در سال 1390 در مقاله ای با عنوان تحلیل تطبیقی سطح توسعه یافتگی اجتماعی شهرستان های استان هرمزگان به این نتیجه رسیده اند که پراکنش سطوح توسعه نامتعادل بوده و بین شهرستان های استان هرمزگان از نظر توسعه یافتگی ناهماهنگی دیده می شود.[ 4]کرامت االله زیاری و سیدمحمود زنجیر چی در سال 1387 در مقاله ای با عنوان بررسی و رتبه بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خراسان رضوی، با استفاده از تکنیک تابسیس به این نتیجه رسیده اند که در سال 1385 شهر مشهد دارای رتبه نخست به لحاظ میزان توسعه یافتگی بوده است.
[5] محمد عمرانی و حبیب پیری در سال 1389 در تحقیقی با عنوان سنجش توسعه یافتگی در مناطق روستایی استان سیستان و بلوچستان به این نتیجه رسیده اند که شهرستان های سرباز و کنارک به عنوان مناطق توسعه نیافته استان ارزیابی شدند و لازم است به گونه ی ویژه به آن ها توجه شود. هم چنین، مناطق روستایی شهرستان های زابل، خاش و زهک دارای بالاترین سطح توسعه یافتگی در سطح استان هستند.[6] براتعلی خاکپور و علیرضا باوان پوری در سال 1388 در مقاله ای با عنوان بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد به این نتیجه رسیدندکه 25 درصد از مناطق شهر خیلی برخوردار و 16/7 درصد از مناطق نیز خیلی محروم بوده اند.
معرفی متغیرها
.[7]مهدی مومنی و الهه صابر در سال 1389 در مقاله ای با عنوان تعیین توسعه یافتگی شهر نایین در استان اصفهان به این نتیجه رسیده اند که شهر نایین با وجود ایجاد کارخانجات مختلف و واگذاری بودجه های عمرانی در حال توسعه باقی مانده است. و تمرکز امکانات و خدمات در مرکز استان است و اکثریت شهرهای استان در حال توسعه هستند .[8]براتعلی خاکپور در سال 1385 در مقاله ای با عنوان سنجش میزان توسعه یافتگی دهستانهای شهرستان شیروان به منظور برنامه ریزی ناحیه ای به این نتیجه رسید که دهستان حومه توسعه یافته ترین و دهستان زیارت به عنوان توسعه نیافته ترین دهستان شهرستان به شمار می روند.[9]
روش تحقیق
با توجه به اهداف مورد نظر در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. در زمینه جمعآوری اطلاعات نیز از روش کتابخانهای استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق کل دهستانهای شهرستان قوچان میباشد. بر این مبنا با استفاده از روش کتابخانهای، به بررسی مبانی نظری مرتبط با موضوع پرداخته و با توجه به اهمیت شاخصها و همچنین محدودیت دسترسی به آنها، در این پژوهش 53 شاخص در 7 بعد تنظیم گردیده که شامل بعد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی،ارتباطی،آموزشی-فرهنگی، بهداشتی وخدماتی میباشد برای تعیین سطوح توسعه یافتگی از مدل تاپسیس و موریس و برای تعیین نوع ارتباط بین ابعاد مورد نظر و ضریب نهایی توسعه یک سکونتگاه از ضریب همبستگی استفاده شده است. همچنین در مدل تاپسیس برای سنجش اهمیت شاخصها نسبت به یکدیگر از ×روش وزن دهی تخصیص نقطه ای استفاده شده است.
