بخشی از مقاله
چکیده
بررسی و شناخت وضعیت شهرستان ها، قابلیتها و تنگناهای آن در برنامهریزی ناحیهای از اهمیت بسزایی برخوردار است. امروزه آگاهی از نقاط ضعف و قوت نواحی، نوعی ضرورت جهت ارایه طرح ها و برنامهها محسوب میشود. به طوری که استفاده از شاخصهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و غیره میتواند معیار مناسبی برای تعیین جایگاه آن نواحی و همچنین عاملی در جهت رفع مشکلات و نارساییهای مبتلا به خود برای نیل به رفاه اقتصادی و سلامت اجتماعی جهت رسیدن به توسعه باشد. دراین پروژه استانهای کشور بر اساس معیار فناوری اطلاعات و ارتباطات که خود به 4 زیرشاخه اصلی تقسیم بندی شدند. با استفاده از تکنیک تاپسیس که روشی چندمتغیره محسوب می شود، با استفاده از امار در 1390 رتبه بندی شدند. در نتیجه آن از جمع 30 استان کشور درسال 1390، استانهای یزد و سمنان در رده اول و دوم قرارگرفتند و استان سیستان و بلوچستان در رده آخر قرار گرفت. در این پژوهش مشخص شده است که کلان شهرهای بزرگی چون اذربایجان شرقی و خراسان رضوی از نظر بعد فناوری اطلاعات توسعه یافتگی قابل قبولی تدارند.
کلید واژه ها : سطوح توسعه یافتگی، فناوری اطلاعات ،تاپسیس
1 -مقدمه
توسعه به عنوان پروژه جهانی - سرور، - 60 :1391 فرایندی تدریجی در پیشرفت موقعیت بشر، شامل انجام فعالیت برای رسیدن به رشد مادی و تکامل اجتماعی در طول زمان است - ریدل، - 12 : 2004 هدف اصلی توسعه حذف نابرابریهاست، بهترین مفهوم توسعه، رشد همراه با عدالت اجتماعی است - قرخلو و حبیبی، - 60 :1385 مهم ترین نکاتی که در تعریف توسعه باید مد نظر داشت عبارتند از این که، اولاً باید توسعه را یک مقوله ارزشی به شمار بیاوریم، ثانیاً باید آن را جریانی چند بعدی وپیچیده بدانیم، و، ثالثاً، باید به ارتباط و نزدیکی آن با مفهوم بهبود توجه داشته باشیم - ازکیا، - 24 :1384 در افکار صاحب نظران توسعه، تعابیر مختلفی از واژه توسعه وجود دارد که از آن جمله میتوان به افزایش تولید، افزایش بازدهی، ارتقاء سطح کمی و کیفی زندگی، ارتقا سطح خدمات بهداشتی و درمانی برطرف کردن مشکلات بی کاری و تورم، تامین نیازھای اقتصادی – اجتماعی، برخورداری از آموزش فرهنگ و مشارکت فعال در عرصههای مختلف اشاره کرد - تودارو، - 23 :1387
در ایران و در بین استانهای آن از لحاظ میزان برخورداری از شاخصهای مختلف توسعه، عدم تعادل و تفاوت زیادی وجود دارد. مهمترین دلیل افزایش این نابرابریها عدم شناسایی ابعاد مختلف نابرابریها وسیاستهای اجرایی نا متناسب برای رسیدن به اهداف مذکور است.پیشرفتها و پدیدههای نوین، در زمینه علم و دانش بهطور عام و در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات بهطور خاص، تحولات اجتماعی عظیمی را در زندگی بشر بهوجود آوردهاند. فناوری اطلاعات و ارتباطات، علاوهبر ایجاد شرایط نوین زندگی، فرصتهای جدیدی را هم از دیدگاه توانمندسازی و هم از دیدگاه پیشرانی در رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی پیش رو قرار داده است تا کشورهای کمتر توسعهیافته بتوانند فاصله عمیق خود را با کشورهای پیشرفتهتر بهلحاظ اقتصادی جبران کنند.
بهطور مسلم در تمامی کشورها چنین رویکرد و نگرش از کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، در صورتی مؤثر واقع خواهد شد که بسترهای لازم برای کاربرد و تقاضای فناوری اطلاعات و ارتباطات فراهم باشد. چنین بسترهایی از جنبههای مختلفی میتوانند مطرح شوند که مهمترین آنها بسترهای زیرساختی و دسترسی، بستر توانمندی و کاربری هستند. در شکلگیری چنین بسترهایی، عوامل مختلفی چون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دخالت دارند. اهمیت این بسترها آنچنان مهم هستند که امروزه ادعا میشود فراهم بودن این بسترها، به مفهوم عرضه و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مهمترین عامل در تقاضای فناوری اطلاعات و ارتباطات در راستای اهداف کلان اقتصادی هر کشوری است - نظام جامع فناوری اطلاعات کشور، - 1386 در طول دو دهه گذشته، فن آوری های ارتباطی و اطلاعات - فناوری اطلاعات و ارتباطات - به طور چشمگیری در دگرگونی جوامع،فرهنگ و اقتصاد نقش داشته است .
تغییرات در جهان ناشی از پیشرفت سریع فن آوری در اکوسیستم فناوری اطلاعات و ارتباطات است و ارمغان آن مانند رسانه های اجتماعی، داده های بزرگ و اینترنت است. در حال حاضر فن آوری تلفن همراه و اتصال باند پهن، در کشورهای توسعه یافته فراگیراست. این فناوری ها به سرعت در کشورهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور مستقر شده اند.در واقع، تعجب آور نیست که تا سال 2030 دستور کار برای توسعه پایدار گسترش ICT و ارتباطی جهانی به عنوان داشتن پتانسیل عظیمی برای سرعت بخشیدن به پیشرفت بشر،به پر کردن شکاف دیجیتالی و توسعه جوامع دانش در آغوش دارد. دولت های سراسر جهان اکنون با آگاهی از قدرت فناوری اطلاعات و ارتباطات و دولت الکترونیک برای پیشرفت و تحول در جوامع خود بهره میگیریند. - مدیریت توسعه و مدیریت عمومی سازمان ملل متحد، - 2010 شکی نیست که فناوری اطلاعات عامل مهم تغییر است و این پدیده نو ظهور، روند توسعه را تندتر کرده است.
در غرب، توسعه وفناوری همگام با هم رشد یافته اند. به همین دلیل، مشکلاتی که دامن گیر کشورهای جهان سوم است، برای آنها وجود ندارد. - فصل نامه ره اورد نو؛ - 1383 بر همین اساس مطالعه پیش رو به بررسی این موضوع پرداخته است که در ایران توسعه یافتگی استان های کشور بر اساس شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات به چه صورت میباشد؟ بهطور مسلم آگاهی از چنین ارتباطی و لحاظ آن در برنامهریزی و سیاستگذاریهای مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، بهکارگیری جریان فناوری اطلاعات و ارتباطات را در راستای اهداف کلان کشوری تسهیل و تسریع خواهد کرد.. هدف از این پژوهش این است تا با استفاده از 4 شاخص مختلف میزان توسعه یافتگی در زمینه فناوری اطلاعات استانهای ایران را مورد سنجش و بررسی قرار دهد.
موضوع توسعه یافتکی از این نظر حائز اهمیت هست که برای بیان مفهوم توسعه یافتگی ویا توسعه نیافتگی اقتصاد دانان و جامعه-شناسان تعاریف و راه های متفاوتی را ارائه نموده اند : عده ای از آنان به ضوابط کمی روی آورده اند وبا مقایسه آماری داده هایی ، نظیر: تولیدملی ، درآمد سرانه ، سطح آموزش و بهداشت و درمان ، چگونگی توزیع درآمد، میزان سرمایهگذاری و... کشورهارا دردوگروه توسعهیافته وتوسعهنیافته تقسیمبندی کرده اند. عده ای دیگر از اقتصاددانان تبیین علایم و نشانههای توسعهنیافتگی را وجه مطالعه خویش قرار داده و علایمی از قبیل: کثرت مرگ و میر ، نرخ بالای زاد و ولد کمبود مصرف پروتئین ، کمبود مصرف سرانه انرژی و... را ازمشخصههای عقبماندگی قلمداد کردهاند.
گروه سوم از متفکرین و اقتصاددانان برای بیان توسعهنیافتگی راه سومی را در پیش گرفته و به ساختار جمعیت، ساختار تولید، ساختار صادرات و... به نظر این گروه ازاندیشمندان وجود ساختار دوگانه و نبود یا کمبود پیوستگی بین بخش های مختلف اقتصادی کنونی، نارسائی جریان درآمد و سرمایه را موجب میشود و هر یک از بخش های اقتصادی در یک حالت دورافتادگی و ناپیوستگی و عزلت قرار میگیرد و به طور منفک و مستقل تحول مییابد و توسعه اتفاق نمیافتد وضعیتی که درکشورهای درحال توسعه دیده میشود.به طور کلی هدف ما از این پژوهش کمک به برنامه ریزی منطقه ای و همچنین توسعه اقتصادی، برقراری عدالت اجتماعی و توزیع رفاه و ثروت در بین افراد جامعه می باشد. برای دستیابی به اهداف فوق در هر جامعه ای نیاز به تهیه و تدوین ودر نهایت اجرای برنامه های متنوع ومتعدد است.
زیرا یکی از مهمترین خصایص یک اقتصاد پویا، فعال و سالم، توزیع مناسب و عادلانه امکانات و ثمرات توسعه در میان اکثریت جمعیت یک ناحیه، منطقه یا کشور است. از این رو برنامه ریزان از طریق تهیه برنامه های محرومیت زدایی سعی در کاهش شکاف ها و نابرابری ها دارند.در این تحقیق سعی بر آن شده کهبا تعریف شاخص هایی در بًعد جمعیتی و صنعتی ، استانهای کشور را از نظر این بعد رتبه بندی کرده تا سیاستگذران و برنامهریزان توسعه قادر به شناخت میزان توسعه یافتگی میزان توسعه یافتگی استان های کشور بر اساس شاخص مذکور شوند. بتوانند با توزیع عادلانه بودجه امکان رشد و توسعه مناطق کمتر توسعه یافته را به صورت هدفمند و با برنامه فراهم سازند. در این پژوهش ما با استفاده از 4 شاخص مختلف میزان توسعه یافتگی در زمینه فناوری اطلاعات استانهای ایران را مورد سنجش و بررسی قرار دهد.
در زمینه توسعه یافتگی و نیز استفاده از تکنیک های چند معیاره پژوهش های زیادی انجام شده که در اینجا به تعدادی از انها اشاره میشود0 در سال 1389، رخساره اسدی به بررسی و تعیین درجه توسعهیافتگی شهرستانهای استان کرمان پرداخته است. در این پژوهش 42نوع متغیر مهم مورد بررسی قرار گرفت و از تکنیکهای تحلیل عاملی، ماتریس همبستگی و Z-score استفاده شده است. - اسدی، - 1389 در سال 1390 علی موحد و همکاران درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان خوزستان را مورد مطالعه قرار دادند. در این مطالعه25 شاخص توسعه شهری نرم سازی، انتخاب و با استفاده از روش تحلیل عاملی به تجزیه و تحلیل شاخص ها پرداخته و انها را در 5 عامل معنی دار دسته بندی کرده است و رتبه بندی شهرستان ها برمبنای این 5 عامل انجام شده است. همچنین با استفاده از روش تحلیل خوشه ای 3 سطح مشخص گردید که شهرستانهای همگن، در یک سطح و در کنار یکدیگر قرار گرفتند. - موحدی و همکاران، - 1390
در سال 1391 فرزام پوراصغر سنگاچین ؛ اسماعیل صالحی ؛ مرتضی دیناروندی به سنجش سطح توسعهیافتگی استانهای کشورایران با رویکرد تحلیل عاملی پرداختند. در این پژوهش به منظور تعیین سطح توسعه یافتگی استانهای کشور ایران و رتبه بندی آنها براساس میزان توسعه یافتگی، برای هدایت برنامهریزان وسیاستمداران در تعیین اولویت سرمایهگذاری در استانها انجام گرفت. بدین منظور، ابتدا 13 شاخص از حوزههای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی شناسایی و دادههای متناظر با آنها برای 28 استان کشور ایران گردآوری شد. برای تهیه شاخص ترکیبی از روش تحلیل عاملی استفاده شده و شاخصهای ترکیبی برای استانها محاسبه و سطح بندی شدند. - پور اصغر سنگاچین و همکاران، - 1391 در سال 1391 سعید امانپور و همکاران به تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان از نظر شاخص آموزشیپرداختند. در این مطالعه با استفاده از 8 متغیر آموزشی به تعیین درجه توسعه یافتگی در سطح شهرستان های استان خوزستان در
