بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری یکی از رشد یافته ترین صنایع نیمه دوم قرن بیستم که بسیاری از کشورها منافع اقتصادی و اجتماعی شان را ازطریق گردشگری دریافت می کنند. یکی از بهترین راه ها برای نجات روستا از فقر، مهاجرت، مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز توسعه گردشگری در مناطق مستعد گردشگری روستایی است و دست یابی به این هدف نیازمند طراحی، تدوین و بهکارگیری برنامهها و الگوهای مناسب از سوی برنامهریزان این حوزه میباشد. در همین راستا یکی از مدلهایی که میتوان از طریق آن و با مشارکت تمامی عوامل مؤثر در گردشگری اعم از مردم محلی، گردشگران و سازمانهای مسئول، بهترین برنامه و مدیریت را به کار گرفت؛ مدل BSC میباشد.لذا هدف اصلی این مقاله استفاده از این مدل، برای پاسخگویی به نیاز های تمامی ذینفعان گردشگری است که با در نظر گرفتن شرایط گذشته و حال، به صورت گام به گام راهکارهای اجرایی شدن برنامه توسعه گردشگری روستای مجمیر را مطرح می سازد.
مقاله حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی با راهبرد پیمایشی بوده که برای جمعآوری دادهها مورد نیاز از دو شیوه مطالعات کتابخانهای و مطالعات میدانی استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق را اهالی روستای مجمیر به عنوان میزبان، جامعه گردشگران وارد شده و مسئولان تشکیل تشکیل داده اند. بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه انتخابشده برای مردم روستای مجمیر 85 نفر انتخابشده و 150 نفر نیز از بین گردشگران واردشده و از بین مسئولان نیز از هر سازمان سه نفر انتخاب گردید؛ و در نهایت از روی اطلاعات به دست آمده، با استفاده از مدل 4BSC که عملکرد را در چهار منظر مالی، مشتری، فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری اندازهگیری میکند استراتژی های لازم برای برنامه ریزی گردشگری در محدوده مورد نظر تدوین گردید.
واژگان کلیدی: گردشگری روستایی، برنامه ریزی، توسعه گردشگری، مدل BSC، روستای مجمیر
-1 مقدمه
امروزه صنعت گردشگری بعنوا ن صنعتی پویا بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه را به خود اختصاص می دهد - ذبیحی و همکاران،205،. - 1393 به همین دلیل، این صنعت در رأس برنامه های توسعه اقتصادی اکثر کشورها قرار گرفته است. وجود منابع طبیعی فراوان در روستاها و فعالیت های معیشتی روستاییان در دل طبیعت، باعث اهمیت قابل توجه صنعت گردشگری در این مناطق شده است، به طوریکه گردشگری در این مناطق به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی مطرح شده و برای رفع چالش های اقتصادی، اجتماعی نواحی روستایی حاشیه ای و یا روستاهایی که با کاهش فعالیت های کشاورزی روبرو شده اند گردشگری در کانون توجه قرار گرفته است - علیقلی زاده و همکاران،3،. - 1386
در همین راستا تا به امروز جهت بهرهبرداری هر چه بیشتر از ظرفیت های گردشگری موجود در عرصه های سرزمینی از روشها و مدلهای مختلفی جهت برنامهریزی گردشگری استفاده شده است که هر کدام از آنها دارای معایب و مزایای خاص خود بوده است. اگرچه رویکردهایی همچون رویکرد برنامه ریزی استراتژیک با بکارگیری تکنیک خلاقانه و مشارکت محور SWOT توانسته تا مشارکت جامعه محلی را در تصمیم گیری ها دخالت دهد اما واقعیت آنست که در حوزه گردشگری علاوه بر ذینفعان محلی، توجه به بازارهای گردشگری، سرمایه گذاری ها و جذب سرمایه ها، زیرساختها و مانند آن مستلزم چیزی فراتر از یک مدل صرفا مشارکت بنا است.
مدل BSC، بعنوان مدلی که در آن به نیازهای تمامی ذینفعان گردشگری توجه شده می تواند با حذف کاستی مدل های سابق، در برنامه ریزی توسعه گردشگری مورد توجه مدیران و مسئولان قرار گیرد. لذا هدف این مقاله ضمن معرفی این مدل ، استفاده از آن در برنامه ریزی توسعه گردشگری روستای مجمیر می باشد. روستای مجمیر در شهرستان نیر استان اردبیل با برخورداری از ظرفیت های گردشگری فرآوان در حوزه های روستایی، از جمله مناطقی است که در صورت به فعلیت درآمدن فعالیت ها و فرآیندهای گردشگری، از توان لازم برای ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و ریشه کن کردن فقر برخوردار است. به همین روی تاکید این مقاله امکان سنجی کاربرد مدل BSC در برنامه ریزی گردشگری روستایی در محدوده مورداشاره است.
-2مبانی نظری
اوقات فراغت بعنوان یکی از نیازهای اساسی جوامع معاصر شناخته شده و در راستای این امر، گردشگری نیز بعنوان یکی از شیوه های گذران اوقات فراغت گسترش و توسعه یافته است - پاپلی یزدی و سقایی،38،. - 1382 گردشگری بعنوان فعالیتی تعریف می شود که مردم به خاطر تفریح و استراحت و نظایر آن، از محل زندگی خود به سایر مکان ها مسافرت می کنند - احمدی و همکارن،104،. - 1390 گردشگری روستایی یکی از انواع گردشگری است که شامل تمام مظاهر و نم ودهایی می باشد که در نواحی روستایی شایسته و در خور اوقات فراغت می باشد. کنفرانس جهانی گردشگری، گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی فراهم می آورد - رضوانی،1387، - 32
دپارتمان ملی گردشگری استرالیا نیز گردشگری روستایی را چنین تعریف میکند: »گردشگری روستایی فعالیتی پیچیده و چندبعدی است که در محیطهای خارج از نواحی شهری رخ میدهد و به بازدید از پدیدههایی که ماهیت زندگی در حومهها را به نمایش میگذارند مربوط میشودschweinsberg - .«،. - 2 :2009 در واقع در فرایند جهانی شدن اقتصاد که با شتاب بسیاری در حال انجام است و اقتصاد تمامی کشورهای جهان را تحت تأثیر خود قرار داده، برای رهایی از اقتصاد تک محصولی و رسیدن به توسعه پایدار و با دوام، گردشگری روستایی، یکی از مهم ترین محورهای رشد و توسعه اقتصادی کشورها است، زیرا افزون بر افزایش درآمدهای ارزی، اشتغال مولد و متنوع در روستاها ایجاد می کند و با فراهم کردن فرصت های شغلی مانع از مهاجرت های روستایی می شود؛ همچنین سبب حفظ توان تولیدی روستا و گسترش کشاورزی در تمامی شاخه های آن می شود - بورقانی و همکاران،42، - 1392
هرچند در زمینه برنامه ریزی توسعه گردشگری یا استفاده از مدلBSC - توجه به منظرهای مختلف گردشگر،جامعه میزبان و مسئولان به صورت یکجا - تحقیقات نادر بوده و در بیشتر تحقیقات از یک منظر به این مقوله توجه شده ولی تحقیقات بسیاری در رابطه با گردشگری و توسعه آن و همچنین نگرش جامعه محلی به گردشگری صورت گرفته که در جدول شماره 1 به اختصار به برخی از آن ها اشاره شده است:
۳-روش شناسی تحقیق
مقاله حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی با راهبرد پیمایشی بوده که برای جمعآوری دادهها مورد نیاز از دو شیوه مطالعات کتابخانهای و مطالعات میدانی استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق را اهالی روستای مجمیر به عنوان میزبان، جامعه گردشگران وارد شده و مسئولان تشکیل داده اند. بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه انتخابشده برای مردم روستای مجمیر 85 نفر انتخابشده و 150 نفر نیز از بین گردشگران واردشده و از بین مسئولان نیز از هر سازمان سه نفر انتخاب گردید؛ و در نهایت از روی اطلاعات به دست آمده، با استفاده از مدل 5BSC که عملکرد را در چهار منظر مالی، مشتری، فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری اندازهگیری میکند استراتژی های لازم برای برنامه ریزی گردشگری در محدوده مورد نظر تدوین گردید.
