بخشی از مقاله
چکیده :
امروزه گردشگري به عنوان یکی از ارکان اساسی در توسعه پایدار مناطق، به ویژه مناطق روستایی مطرح میباشد که با برنامهریزي دقیق و اصولی، و شناسایی قابلیتها و محدودیتهاي پیشروي آن، میتوان جایگاه آن را در سطح گوناگون توسعه و همچنین در سطح ملی ارتقاء داد. مقاله حاضر با تکیه بر پژوهش انجام شده با مدل سوات به بررسی عوامل پیشبرنده و بازدارنده گردشگري روستایی در روستاي حصار از توابع شهرستان تربتحیدریه در استان خراسان رضوي پرداخته است.
جامعه آماري تحقیق کلیه اهالی روستا بوده که با روش نمونهگیري هدفمند 48 نفر از مطلعین محلی و سکنه در فرآیند تحقیق مشارکت نمودند. پس از تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها، و اولویتبندي نهایی آنها راهبردهاي توسعه گردشگري در روستاي مذکور ارائه شده است. از تجزیه و تحلیل دادههاي به دست آمده چنین نتیجه میگیریم که روستاي مورد مطالعه نیازمند بازنگري و ارائه سیاستهاي مناسب در جهت رفع محدودیتها و استفاده از مزیتهاي نسبی موجود است.
مقدمه
برنامه ریزي و توسعه صنعت گردشگري و اکوتوریسم موضوع مهمی است که طرف هاي متفاوتی در آن وجود دارد . برقرار کردن تعادل بین نیازهاي هر طرف و برنامه ریزي توسعه اقتصادي پایدار براي گردشگري یک وظیفه بسیار مهم می باشد - عظیمی و همکاران ، . - 11 : 1387 در یک مقیاس کلی ، گردشگري تقریبا 6 درصد از تجارت جهانی را تشکیل می دهد و سالانه بیش از 700 میلیون سفر انجام می گیرد.
بر اساس سازمان گردشگري جهانی ت2وریسم و گردشگري سالیانه میلیاردها دلار درآمد به همراه دارد و به طور مستقیم و غیر مستقیم با ایجاد بیش از 200 میلیون شغل یا 10 درصد از مشاغل جهان و 11 درصد از تولید ناخالص کشورهاي جهان به بزرگترین صنعت جهان تبدیل شده است - Honey & rome , 2000 - و طبق پیش بینی هاي این سازمان در سال 2000 ، شمار گردشگران از رقم سالیانه 625 ملیون نفر در این سال ، به 6/1 ملیارد نفر و نیز درآمد صنعت گردشگري از 445 ملیارد دلار به بیش از بیش از 2 تریلیون دلار در سال 2020 خواهد رسید . در این میان اکوتوریسم به عنوان جزئی از مجموعه صنعت توریسم در کشورهایی که جمعیت روستایی بالایی دارند ، داراي اهمیت می باشد و براساس برآورد شوراي جهانی گردشگري و مسافرت ، اکوتوریسم به عنوان بزرگترین بخش صنعت توریسم در حال رشد کردن است .
ایجاد اشتغال و توسعه منطقه اي از آثار مهمی است که توسعه ي اکوتوریسم به همراه آورده است - شفیع زاده ، . - 42 : 1383 در این میان کشور ایران با داشتن طبیعت چهار فصل و با تمدن چند هزار ساله با بیش از 65 هزار روستا یکی از بی نظیر ترین کشورهاي جهان در حوزه هاي گردشگري به شمار می رود . بهره برداري از این موقعیت نیازمند ایجاد فضاي مساعدي است که در قالب برنامه ریزي جامع و فراگیر قابل بهره برداري است . یکی از راهکارهایی که براي گسترش صنعت فوق می تواند مفید واقع شود ، شناسایی هر چه بهتر توانمندي ها و قابلیت هاي نقاط مستعد و برنامه ریزي دقیق جهت امکان سنجی این مناطق به لحاظ توان جذب گردشگر می باشد .
لزوم ارائه ي راهبردهاي مناسب براي توسعه گردشگري روستاي حصار با توجه به شرایط و ویژگی هاي زیست محیطی و جاذبه هاي اکولوژیکی به طور فزاینده اي احساس می شود . با در نظر گرفتن موارد فوق و درك این مطلب که شناخت پتانسیل ها و محدودیت هاي توریستی روستاي مورد مطالعه می تواند تاثیر سازنده اي بر برنامه ریزي مناسب گردشگري در این منطقه روستایی و رفع مشکلات و مسائل آنها داشته باشد ، سعی شده به بررسی و تحلیل نقاط قوت ، ضعف ، فرصت ها و تهدیدها از دیدگاه مردم روستا و افراد ذینفع در جهت توسعه گردشگري روستایی پرداخته و در نهایت با توجه به این نظرات و دیدگاهها راهکارهاي مناسب به منظور بهره گیري بهینه و هدفمند از نقاط قوت و فرصت ها و تقویت آنها و یا از بین بردن ضعف و تهدیدها در جهت دستیابی به توسعه گردشگري و توسعه روستایی ارائه شود .
پیشینه تحقیق
مطالعات بسیاري در ارتباط با موضوع گردشگري صورت پذیرفته که در این مقاله می توان به مواردي چند اشاره کرد : مدهوشی و ناصر پور - 1382 - در زمینه ارزیابی موانع توسعه صنعت گردشگري در استان لرستان تحقیق کمی انجام داده اند، که به این نتیجه رسیدند که بین تعداد مراکز تصمیم گیري و توسعه نیافتگی صنعت گردشگري استان و همچنین ضعف امکانات زیر بنایی و خدمات گردشگري و نیز ضعف بازار یابی و در انتها فقدان فرهنگ پذیرش گردشگر با توسعه نیافتگی صنعت گردشگري استان لرستان یک رابطه مستقیم وجود دارد. - 25 : 1382 .تقوي - 1385 - ، در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد به بررسی توریسم در کهکیلویه و نقش آن درتوسعه با استفاده از مدل سوات پرداخته و در مجموع 8 عامل نقاط قوت و 7 عامل نقاط ضعف ، 4 عامل فرصت خارجی و 5 عامل تهدید خارجی پیش روي این منطقه را شناسایی کرده است و در مجموع نتیجه می گیرد ،
- سطح آسیب پذیري اغلب نواحی منطقه مورد مطالعه به لحاظ گردشگري بالا است،
- برتري ها و مزیت هاي منطقه عمدتا محدود است،
- نیازمندي این منطقه ، با توجه به میزان تهدیدها و محدود بودن فرصت ها ، بسیار بالا است،
- توزیع و تخصیص منابع در سطح منطقه مورد مطالعه ، با توجه به محدود بودن فرصت ها و بالا بودن نقاط ضعف امري الزامی است - تقوي ، . - 191-192 : 1385 فاضل نیا - - 1386، در تحقیقی که در استان سمنان انجام داده ، الگوي بهینه نظام برنامه ریزي ترویج تعاون در مناطق روستایی استان سمنان را با استفاده از روش تحلیل سوات بررسی کرده و نتیجه گرفته که میانگین کل امتیاز تهدیدها و ضعف ها از میانگین کل امتیاز فرصت ها و قوت ها کمتر و راهبرد پیشنهادي براي الگوي بهینه نظام برنامه ریزي ترویج تعاون ، متناسب با مناطق روستایی را راهبرد تهاجمی دانسته است.
نشان می دهد که ایران یکی از کشورهاي مستعد گردشگري در سطح جهان است ؛ فولکلور یا فرهنگ بومی یکی از چند محور مهم برنامه ریزي گردشگري در ایران به شمار می رود و ضرورت دارد این زمینه مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گیرد - کروبی ، - 39 : 1387 .در همین زمینه مقصودي و همکاران - 1388 - می گویند توسعه گردشگري و توریسم داخلی ، موجب همبستگی ملی به عنوان یکی از مهمترین لوازم تداوم حیات اجتماعات ملی در عصر کنونی است .
_ به لحاظ پیوند خاصی که بین دولت و ملت از یک سو و گروهاي اجتماعی فرهنگی در درون جامعه ملی از سوي دیگر ایجاد شده است ، برقراري همبستگی ملی از چنان اهمیتی در جوامع کنونی برخوردار است که دولت ها براي نیل به آن تمامی تدابیر و روش ها را به کار می گیرند - مقصودي و همکاران ، . - 100 : 1388 در اروپا بیش از 95 درصد از فعالین اقتصادي در صنعت گردشگري در واحدهاي کوچک اقتصادي ي3ك تا 9 نفره شاغلند . بنابراین می توان امیدوار بود که با گسترش گردشگري خرد در سطح روستاها زمینه مناسبی را براي اشتغال زایی و افزایش درآمد روستاهاي مستعد گردشگري در ایران فراهم کرده و مانع از مهاجرت آنها به شهرها ، استفاده بیش از حد از زمین هاي کشاورزي و جنگل ها و مراتع و جلوگیري از نابودي این سرمایه هاي ملی و از سوي دیگر کاهش مشکلات فرهنگی و اجتماعی و اقتصادي در شهرها شد .
منطقه مورد مطالعه
روستاي حصار یکی از روستاهاي با سابقه تاریخی و طبیعی شهرستان تربت حیدریه می باشد، که بر اساس تقسیمات سیاسی و اداري کشور، در دهستان بایک از بخش بایک شهرستان تربت حیدریه در استان خراسان رضوي واقع شده است - شکل شماره . - 1 این روستا حد واسط روستاي رود معجن از توابع بخش بایک و روستاي نامق از توابع بخش کوهسرخ شهرستان کاشمر قرار دارد .
