بخشی از مقاله
ارزیابی و تحلیل نقش گردشگري روستایی در توسعه کارآفرینی زنان (مطالعه موردي: روستاي زیارت، شهرستان گرگان)
هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش گردشگري روستایی در توسعه کارآفرینی زنان در روستاي زیارت در شهرستان گرگان است. جامعه آماري مورد مطالعه در این پژوهش زنان ساکن روستاي زیارت میباشند که با استفاده از فرمول کوکران 70 نمونه انتخاب شدهاند و روش نمونهگیري به صورت تصادفی ساده میباشد. همچنین پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردي و روش توصیفی – تحلیلی و پیمایشی است که مولفههاي موردنظر، از طریق نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافتههاي حاصل از پرسشنامه نشان میدهد که فعالیت غالب در بین زنان روستاي زیارت ارائه خدمات، بویژه خدمات خرده فروشی به گردشگران است که 84/3 درصد پاسخگویان منبع اصلی کسب درآمد خود را از طریق عرضه خدمات خردهفروشی به گردشگران میدانند همچنین مولفههاي مربوط به اهداف و انگیزههاي شروع کسب و کار بین زنان روستایی بر پایه ضریب تغییرات اولویتبندي شدند که انگیزه غالب براي شروع کسب و کار در بین زنان روستایی در ناحیه مورد مطالعه، انگیزههاي اقتصادي و مالی بوده است.
کلید واژه ها- گردشگري روستایی، کارآفرینی، زنان، روستاي زیارت.
1. مقدمه
گسترش صنعت گردشگري به عنوان صنعتی که با حوزه هاي مختلف نظیر اقتصاد، کشاورزي، فرهنگ، محیط زیست و خدمات در تعامل است، داراي اهمیت فراوانی است و تجربیات مناطق مختلف نشان داده است که توسعه آن در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادي – اجتماعی آن ناحیه گردیده است، بنابریان می توان به عنوان یکی از ابزارهاي اصلی توسعه در هر ناحیه مورد توجه قرار گیرد به گونهجاي که بررسیها نشان می دهد که صنعت گردشگري در دنیا، اکنون سومین صنعت پردرآمد پس از نفت و خودرو است. بر اساس آمارهاي ارائه شده سالانه 3/5
میلیارد سفر انجام می شود که 700 میلیون آن بین کشوري و دو میلیارد و 800 میلیون مسافرت داخلی است از مجموع این سفرهاي بین کشوري، سهم ایران یک میلیون و پانصد هزار سفر؛ یعنی حدود 0/2 از سهم جهانی استکه طبق آمار نزدیک به نیمی از گردشگران به مناطق روستایی بکر مسافرت می کنند بنابراین، از گردشگري به عنوان کاتالیزوري کارآمد براي بازسازي و توسعه اقتصادي و اجتماعی نواحی روستایی یاد شده و به طوري که طی سالهاي اخیر در سراسر اروپا براي رفع چالش هاي اقتصادي و اجتماعی نواحی روستایی حاشیه اي و یا روستاهایی که با کاهش فعالیت هاي کشاورزي سنتی روبه رو شده اند، گردشگري در کانون توجه قرار گرفته است.[3] آنچه مسلم است این است که از نظر موافقان و مخالفان توسعه، گردشگري روستایی به طور فزاینده اي به صورت یک نوشدارو، افزایشدهنده توان اقتصادي، بالابرنده قابلیت زیست در نواحی دورافتاده، محرك تجدید حیات سکونتگاهها و نیز بهبود دهنده شرایط زندگی جوامع روستایی به حساب میآید. این موضوع در بسیاري از کشورها با سیاستهاي کشاورزي در ارتباط است و غالبا وسیلهاي در جهت حمایت از محیط زیست و فرهنگ روستایی میباشد، بنابراین میتواند نقش اساسی در توسعه و حفظ روستا داشته باشد .[9]
با این وجود، اگر گردشگري روستایی به نحوي مناسب برنامهریزي و مدیریت شود، میتواند خالق یا محرك یک فرایند توسعهیافته براي حصول به پایداري توسعه در نواحی روستایی و نیز پایداري جوامع محلی در کلیه زیرشاخههاي اقتصادي، اجتماعی فرهنگی و همچنین خود صنعت گردشگري باشد. که ایجاد کسب و کارهاي کوچک و کارآفرینی یکی از فرایندهایی است که از طریق ترویج صنعت گردشگري در روستا ایجاد می-شود.
هیسریچ و همکاران [1] فرایند کارآفرینی را خلق چیزي نو میدانند که توآم با صرف وقت و تلاش بسیار و پذیرش خطرات مالی، روحی و اجتماعی براي به دست آوردن منابع مالی، رضایت شخصی و استقلال است؛ نتیجه این فرایند از فعالیتهاي منظمی حاصل میشود که خلاقیت و نوآوري را با نیازمندیها و فرصت هاي بازار پیوند میدهد .[8] بدین ترتیب تقریبا در تمامی تعاریف کارآفرینی سه مقولهي تفکر خلاقانه، بهرهگیري سازمان-یافته از منابع و توانایی پذیرش ریسک یا خطر وجود دارد. .[7]
.2 مبانی نظري
اقتصاددانان نخستین کسانی بودند که در نظریههاي اقتصادي خود به تشریح کارآفرین و کارآفرینی پرداختند. ژوزف شومپــیتر کارآفرین را نیــروي محرکــه اصلی در توسعه اقتصادي میداند و میگوید: نقش کارآفرین نوآوري است. از دیدگاه وي ارائه کالایی جدید، ارائه روشی جدید در فرآیند تولید، گشایش بازاري تازه، یافتن منابع جدید و ایجاد هرگونه تشکیلات جدید در صنعت و ... از فعالیتهاي کارآفرینان است. کـرزنر نیز کـه از استــادان اقتصاد دانشگاه نیویورك میباشد کارآفرینی را این گونه تشریح میکند؛ کارآفرینی یعنی ایجاد سازگاري و هماهنگی متقابل بیشتر در عملیات بازارها. یکی از این بازارها که اخیرا و در طول چند دهه اخیر رواج فراگیر یافته است، بازار گردشگري در جوامع روستایی میباشد .
فرصتها و منابع محیطی فراوانی هم در درون جوامع روستایی و هم در بیرون این جوامع جهت کسب کآرافرینی بیشتر در روستاها و وجود دارد (شکل شماره.(1
صنعت گردشگري از صنایع فرهنگی محسوب میشود که زمینه رشد فوقالعادهاي در مناطق روستایی دارد. طبیعت زیباي مناطق روستایی همراه با جاذبههاي سنتی روستانشینان، زمینه مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی محسوب میشود. توسعه این صنعت که با هزینه قابل توجهی همراه نیست، در حاشیه خود باعث توسعه کسب و کارهاي کوچک و کارآفرینی فراوانی در مناطق روستایی خواهد شد.
کارآفرینی روستایی اساساّ تفاوتی با کارآفرینی در شهر ندارد جز اینکه باید آنرا در فضاي روستا تصور نمود. پترین (1994) کارآفرینی روستایی را مجموع سه گذاره ذیل تعریف میکند (شکل شماره :(2
زنان روستایی در کشور ما با وجود موقعیت نامناسب اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی، نقش قابلتوجهی در جامعه روستایی بازي مینمایند و میزان نقش و مشارکت آنها در بسیاري از فعالیتهاي اقتصادي، تولیدي و خدماتی در سطح بالایی است و با اینکه حدود نیمی از جمعیت کشور و بخش قابل توجهی از جمعیت فعال اقتصادي را زنان به خود اختصاص داده نسبت آنان در جامعه تحصیلکرده همچنان رو به تزاید است، اما هنوز سهم شایسته اي در اقتصاد ملی به دست نیاورده اند. زنان روستایی وضعیتی به مراتب اسف بارتر از همنوعان غیر روستایی خود دارند و به همین دلیل اندیشمندان و سیاست گذاران تمامی کشورهاي دنیا توجه خاصی را به توسعه روستایی و رفع مشکلات معضلات آنها معطوف نموده اند .[11] با این حال، زنان کارآفرین در مسیر کارآفرینی خود توانسته اند موفقیت هایی را به دست آورند که می تواند تأثیر شگرفی در عرصه هاي اقتصادي، اجتماعی و سیاسی کشور بر جاي گذارد .[4]
یکی از زمینههاي مطلوب براي ارتقاء کارآفرینی زنان روستایی، توجه به گردشگري و صنعت توریسم در مناطق روستایی میباشد. زنان روستایی با صرف کمترین هزینه، کمترین ریسک و با آگاهی کامل از استعدادهاي قوي درون خویش میتوانند به اشتغال در زمینههاي محلی و گردشگري دست یابند.
زنان نقش کلیدي و مهم در توسعه صنعت گردشگري ایفا می کنند و حتی برخی از بزرگترین هتل هاي جهان با مدیریت زنان اداره می شود. نمونه بارز این اثرگذاري در کشور ما، در شهرهاي
3
شمالی مشهود است. نقش زنان در توسعه اقتصادي صنعت توریسم قابل توجه است. علاوه بر این، در اکثر نواحی روستایی کشور، زنان به کارهاي دستی چون گلیم بافی، حصیربافی، سوزن دوزي یا صنایع دستی بومی هر منطقه می پردازند که فروش آنها درآمدي قابل توجه براي جامعه میزبان به ارمغان می آورد.
اشتغال در بخش گردشگري، میتواند منافعی را براي افراد یا حتی گروه هایی از زنان در جوامع خاص داشته باشد. اشتغال در بخش گردشگري، فرصتهاي متفاوتی را نیز پدید می آورد و می تواند روابط جنسیتی درون جوامع را تغییر دهد. این کار مستلزم فراهم شدن زمینههاي لازم است، در حالی که هنوز زمینههاي لازم در برابرسازي این فرصتها فراهم نشده است .[5]
گردشگري قادر است به عنوان یک گزیدار در توانمندسازي زنان روستایی از طریق کارآفرینی و کسب و کارهاي کوچک نقش مهمی را ایفا کند و از این رو دفتر بینالمللی گردشگري در مارس 2008 با ارئه برنامهاي عملی، سازمان جهانی گردشگري را در خصوص ایفاي نقشی راهبردي در توانمندسازي اقتصادي زنان وانمود نمود. برنامه اي که اساس آن بر کاهش فقر و تقویت هویت زنان و توجه به نقش آن ها در فعالیت هاي مرتبط با گردشگري گذاشته شده است محل کار مورد توجه قرار بگیرد [10]
رویکردها و رهیافت هاي زیادي براي توسعه و بهبود زندگی روستایی از طریق کارآفرینی براي این جوامع مطرح شده است. در این رویکردها، بر تسري منافع توسعه به فقیرترین افراد روستایی تأکید می شود [6] که این رویکردها عبارت اند از: رویکرد توسعه همه جانبه، توسعه یکپارچه و در نهایت توسعه پایدار گردشگري. آنچه که در همه این رویکردها تا حد قابل توجهی مغفول مانده بود، توجه به وضعیت هاي درون – روستایی، به ویژه جایگاه و وضعیت زنان در محیط هاي روستایی بود. بنابراین، اقشار و گروه هایی از جامعه روستایی، به ویژه زنان روستایی، از دایره شمول برنامه هاي مرتبط با این رویکردها خارج ماندند. آنچه که این گونه نارسایی ها را تشدید می کرد، عرصه هاي تنگ آداب سنتی، کنترل اجتماعی و نگاه مرد سالارانه در جوامع روستایی بود. به طور کلی موانع کارآفرینی بین زنان را می توان در قالب شکل زیر نشان داد (شکل شماره
.(3
