بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت بهنژادی مشارکتی در افزایش تنوع ژنتیکی گیاهان، خصوصاً ارقام بومی امروزه این رویکرد در مزارع کشاورزان گسترش چشمگیری یافته است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهبرد اصلی توسعه بهنژادی مشارکتی در استان کرمانشاه انجام شد. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش شامل کلیه کشاورزان و کارشناسان اجرا کننده این طرح در استان کرمانشاه و همچنین کارشناسان طرح توسعه بهنژادی مشارکتی در تهران و سمنان بودند که نمونههای مورد مطالعه به روش هدفمند انتخاب شدند.
در پژوهش کیفی- کمی حاضر، مبتنی بر دو روش SWOT و تحلیل سلسله مراتبی بود که نتایج حاصل از تحلیلSWOTمنجر به ارائه چهار راهبرد گردید که عبارت از - 1 استفاده از کشاورزان پیشرو در اجرای طرح و سازماندهی آن در قالب طرحهای نهادینه شده در منطقه؛ - 2 استفاده از پتانسیلهای بومی و محلی در افزایش و توسعه مزارع نمایشی؛ - 3 آموزش کشاورزان در زمینههای خودیاری و همیاری و افزایش اعتماد بخشهای دولتی به نتایج ارزنده این طرح؛ - 4 بهرهگیری از مکانیزم-های مالی و حمایتی در جلب و جذب همه گروههای کشاورزان در طرح و تحت پوشش قرار دادن مناطق هدف بیشتر با مشارکت مراکز تحقیقاتی میباشند.
تحلیل سلسله مراتبی راهبردهای فوق نشان داد که راهبرد استفاده از کشاورزان پیشرو در اجرای طرح و سازماندهی آن در قالب طرحهای نهادینه شده در منطقه، نسبت به سایر راهبردها از اولویت بالاتری در راستای دستیابی به توسعه بهنژادی مشارکتی غلات دیم در مناطق روستایی استان کرمانشاه برخوردار است.
-1 مقدمه
رشد جمعیت و به تبع آن نیاز به تأمین مواد غذایی همواره از دغدغههای برنامهریزان کشورهای جهان بوده است. لذا این امر موجب شده که امروزه امنیت غذایی به عنوان یکی از اهداف اساسی در جهان مورد توجه دولتها قرار گیرد
در حال حاضر، امنیت غذایی به دلیل کاهش مداوم تنوع زیستی و شرایط غیرقابل پیشبینی آب و هوایی مورد تهدید واقع شده است.تنوع زیستی به عنوان یکی از عناصر کلیدی امنیت غذایی، به طور مستقیم با حق دسترسی به غذا ارتباط دارد و لذا همین امر آن را به یکی از حقوق اساسی بشر تبدیل نموده است طبق برآوردهای سازمان خواروبار کشاورزی1، جمعیت جهان در سال 2050 به حدود 10 میلیارد نفر خواهد رسید
انتظار میرود افزایش جمعیت و در پی آن افزایش تقاضا برای فرآوردهای کشاورزی در مناطقی که تولید غذا ناکافی است، خصوصاً در افریقا و جنوب آسیا بیشتر باشد
افزایش تولیدات کشاورزی به طور عمده بایستی از طریق افزایش تولید در واحد سطح پاسخ داده شود، چرا که به علت محدود بودن اراضی قابل کشت امکان افزایش سطح زیر کشت با محدودیت مواجه است - Evans, . - 1998در این راستا، معرفی ارقام اصلاح شده از طریق بهنژادی گیاهی یکی از مؤثرترین و اقتصادیترین روشهای افزایش تولید و درآمد زارعین است
یکی از اهداف برنامههای متداول بهنژادی گیاهی، معرفی ارقام اصلاح شدهای است که از نظر ژنتیکی خالص و یکنواخت باشند
این ارقام هرچند برای مقابله با یک تنش خاص اصلاح شدهاند، اما نمیتوانند برای مقابله با سایر تنشها توانا باشند. در این راستا، نیاز به ارقامی است که نسبت به تنشهای موجود سازگاری بیش-تری داشته باشند
امروزه این موضوع که ارقام بومی و محلی گیاهان در برابر خشکسالی و سایر عوامل تنشزای محیطی مقاومت بالایی دارند، به صورت گستردهای پذیرفته شده است. این سیاست به نوعی در مورد تأثیر منفی انقلاب سبز مطرح شده است که تنها بر توسعه کشت ارقام پرمحصول تکیه داشت. ضمن اینکه در انقلاب سبز، دستیابی به بیشترین محصول، الزامهایی نظیر استفاده فراوان از آفتکشها و سموم، انواع کودهای شیمیایی و آب فراوان را نیز در بر دارد.
ایجاد چنین شرایطی، از یک سو هزینه نهادههای کشاورزی را برای کشاورزان سنگین میکند و از دیگر سو، باعث تخریب اراضی، بیابانزایی و بهرهبرداری بیش از حد از زمین و منابع آب میشود. لذا، ضروری است که برای مقابله با این پیامدها و آثار ناشی از یکنواختی ژنتیکی در ارقام کشاورزی اقدامات عاجلی در جهت تبیین راهبردی کم هزینه و پویا در مزارع کشاورزان، بر اساس سازگار کردن گیاهان زراعی در برابر چنین پیامدهایی انجام گیرد
از دید بسیاری از محققان، بهترین راه غلبه برمحدودیتهای یاد شده، بهنژادی مشارکتیگیاهان است
برنامه بهنژادی مشارکتی می-تواند به عنوان یک روش مکمل برای بهنژادی متعارف2 و یک استراتژی اصلاحی برای دستیابی به افزایش عملکرد تحت شرایط کم بازده معرفی شود
ناکارآمدی روش بهنژادی متعارف برای کشاورزان فقیر و حاشیه-ای در نواحی دیم و به دنبال آن، تولید اندک، ناتوانی در به عمل آوردن محصولات، سوءتغذیه، قحطی و در نهایت فقر که همچنان بخش گستردهای از زندگی بشر را در روستاهای کشورهای درحال توسعه تهدید میکند موجب گردید تا پژوهش حاضر به دنبال شناسایی راهبردهای مناسب توسعه بهنژادی مشارکتی غلات دیم در مناطق روستایی استان کرمانشاه باشد. دستیابی به این مهم به کمک اهداف اختصاصی زیر امکانپذیر میباشد:
- شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای بهنژادی مشارکتی غلات دیم در مناطق روستایی استان کرمانشاه؛
- شناسایی راهبردهای توسعه بهنژادی مشارکتی غلات دیم در مناطق روستایی استان کرمانشاه؛
- اولویتبندی راهبردهای توسعه بهنژادی مشارکتی غلات دیم در مناطق روستایی استان کرمانشاه با استفاده از تکنیک .AHP
-2 چارچوب نظری و پیشینه پژوهش
1-2 چارچوب نظری
طرح به نژادی مشارکتی در استان کرمانشاه
در سال زراعی 85-1384 برنامه به نژادی مشارکتی در استان سمنان و منطقه سرفیروز استان کرمانشاه آباد شروع شد. در این برنامه دو محصول مهم گندم و جو دیم در نظر گرفته شد. در استان کرمانشاه، 70 ژنوتیپ گندم نان و 70 ژنوتیپ جو در سرایط دیم در دو آزمایش جداگانه در قالب طرحی آماری بر اساس اصول روش آماری تجزیه فضایی در مزرعه کشاورزان در دو روستای زمان آباد و نوجوب منطقه سرفیروز آباد کشت گردید.
کل کرت ها در هر آزمایش 100 عدد بود که 30 کرت آن به شاهدهای آزمایش که به صورت تصادفی در کرت های آزمایشی توزیع شده بودند اختصاص یافت. در آزمایش جو از دو ژنوتیپ جو سرارود و محلی به عنوان شاهد استفاده شد و شاهدهای آزمایش گندم عبارت بودند از ارقام زراعی سرداری و آذر. در زمان رسیدن از کشاورزان خواسته شد که ژنوتیپ ها را براساس ویژگی های زراعی از 1 تا 5 امتیاز دهند
