بخشی از مقاله
چکیده:
با نگاهی گذرا به تحولات و جریان هایی که منجر به حضور افراد، سازمان ها و تشکل های غیردولتی در صحنه های متعدد داوطلبانه شده است، می توان دریافت که حضور داوطلبانه با رویکرد بشردوستی و خیرخواهی سهم چشمگیری در توسعه ی فعالیت های اجتماعی داشته است. از اینرو مؤسسات نیازمند سیستم مدیریت اثربخش و کارآمد در امر جذب، نگهداشت، انگیزش و ارزیابی نیروی داوطلب، می باشند. عملکرد نیروی داوطلب به صورت مشخص، مانند نیروی کار سایر سازمان ها، قابل ارزیابی و سنجش می باشد که در دو جنبه اقتصادی و اجتماعی ارزش نیروی داوطلب، نیازمند شاخص های سنجش می باشد.
با توجه به اینکه امروزه در سنجش واقعی و مطمئن از برگشت سود در سرمایه گذاری های انجام شده در مدیریت نیروی داوطلب و تصمیم گیری درباره استراتژی های مدیریت نیروی داوطلب دچار چالش هستیم، وجود الگوی موفق برای سنجش فعالیت های داوطلبانه افراد، یک امر ضروری برای جوامع به حساب می آید. در این مقاله ابتدا جایگاه نیروی داوطلب و بیان ارزش اقتصادی و اجتماعی حضور آنها در جامعه، عملکرد و نفش داوطلبان در پیشرفت کشورها بررسی شده و پس از معرفی الگوهای رایج ارزیابی عملکرد، و روش های بکار گرفته شده در مدیریت نیروی داوطلب در سطح جهانی، به تحلیل وضعیت موجود، کاستی ها و در نهایت ارائه پیشنهاداتی پرداخته شده است.
کلمات کلیدی:نیروی داوطلب؛ ارزش اقتصادی؛ ارزش اجتماعی؛ سنجش عملکرد؛ سازمان های مردم نهاد
مقدمه
با توجه به گستردگی و افزایش حوادث در جهان، اعم از طبیعی و ساخته دست بشر و تأثیرات مخرب آنها بر زندگی انسان ها به خصوص اقشار نیازمند و آسیب پذیر جامعه، حضور داوطلبان، خیرین و نیکوکاران و اقدامات بشردوستانه آنها می تواند نه تنها تأثیر فراوانی در نجات جان و زندگی آنان داشته باشد، بلکه به دولت ها و سازمان های دولتی نیز کمک شایان توجهی در دستیابی به توسعه مؤثر بنماید. رویکرد جدید دولت ها در واگذاری فعالیت های اجتماعی به بازیگران غیردولتی به منظور تحقق جامعه ی مدنی بر اهمیت و نقش داوطلبان بیش از پیش صحه می گذارد. بدین منظور می توان گفت داوطلبان سهم قابل توجهی از نیروی کار کشورها را تشکیل می دهند، که برنامه ریزی صحیح، اصولی و بنیادی در بکارگیری این قدرت بالقوه می تواند در دستیابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع مختلف در دنیا مؤثر باشد.
اهمیت نقش داوطلبان تا بدانجا پیش رفت که سازمان ملل متحد جهت ارج گذاری بر فعالیت های داوطلبانه اشخاص حقیقی و حقوقی و سازمان های غیردولتی و حمایت از ارزش های اقتصادی و اجتماعی داوطلبان، سال 2001 را به عنوان سال جهانی داوطلبان1 اعلام و جهت تأکید مضاف بر آن، همین سال نیز به نام بین المللی داوطلبان مزین گردیده است. به دنبال آن مجمع عمومی سازمان ملل متحد جهت بررسی های خود در حمایت از فعالیت های داوطلبانه، داوطلبان را به عنوان جزء مهمی در دستیابی به اهداف استراتژیک در کاهش فقر، افزایش سلامتی، توسعه پایدار، پیشگیری و مدیریت بلایا طبیعی و غلبه بر محرومیت اجتماعی و تبعیض تعریف کرد و متعاقب آن بر اساس قطعنامه شماره 56/38 مصوب سال 2008، به منظور بزرگداشت مقامداوطلبان در سراسر جهان، سال 2011 نیز به عنوان دهمین سالگرد سال بین المللی داوطلبان به همین اسم نام گذاری شده است - مجمع عمومی سازمان ملل2،. - 2011
سازمان هایی با ماهیت خدمات بشردوستانه درصدد بیان ارزش های خدمات داوطلبانه به خصوص در زمینه های اقتصادی و اجتماعی هستند تا از این طریق نقش داوطلبان خود را در دستیابی به توسعه مؤثر مشخص کنند. از این رو، علاوه بر کمک های اقتصادی داوطلبان، نقش آنان در زمینه اجتماعی بسیار برجسته است. از داوطلبان به عنوان مسئول ترین افراد جامعه نام برده می شود. آنان یک منبع حیاتی برای شناسایی اهداف توسعه هزاره می باشند، لذا در حوزه های اجتماعی حضور داوطلبان بسیار حائز اهمیت است - فدارسیون جهانی صلیب سرخ جهانی و هلال احمر 3، . - 2010گسترش مشکلات اقتصادی و اجتماعی در دنیا و مواجه شدن جهان امروز با بحران های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، تمایل سازمان های بین المللی، به خصوص سازمان ملل را در گسترش فرهنگ داوطلبی زیاد کرده است و تلاش می گردد با استفاده از داوطلبان بر فشار مشکلات اقتصادی به اقشار نیازمند و آسیب پذیر کاسته شود. به دنبال این موضوع لازم است به تأثیراتی که فعالیت های داوطلبانه بر جامعه می گذارند بپردازیم:
-1 تأثیرات اقتصادی محاسبه ی ارزش اقتصادی فعالیت داوطلبانه به دلایل زیر حائز اهمیت می باشد:
تأکید به دولت و سیاست گذاران که کار داوطلبانه کمک قابل توجهی به اقتصاد جامعه می نماید.تشویق مردم به مشارکت در فعالیت های اجتماعی و ایجاد تغییرات در جامعه با نشان دادن مزایای ارزش اقتصادی کار داوطلبانه. و اطلاع رسانی از طریق رسانه ها و جامعه درباره ارزش زمانی کار داوطلب.سازمان های مردم نهاد - سمن ها - به نوبه ی خود نقش کلیدی ای را در پیشرفت اقتصاد جوامع ایفا می کنند زیرا اقتصاد می تواند با سرمایه گذاری بر آموزش مردم، سبب افزایش مهارت ها و بهبود وضعیت شغلی آنها شده و به بازار کار و درآمد جامعه کمک بسیاری کند. با توجه به آمار بدست آمده از ایالات متحده آمریکا، خدمات داوطلبانه 113 تا 161 میلیارد دلار به طور سالانه به اقتصاد این کشور کمک می کند.
در سال 2009، 63.4 میلیون نفر شهروند امریکایی داوطلب شده و 8.1 میلیارد ساعت خدمت رسانی انجام داده اند که ارزش اقتصادی آن برابر با 169 میلیارد دلار می باشد - مشارکت در خدمات ملی و اجتماعی، . - 2010 در کشور انگلیس در سال 2003 ، 42 درصد از مردم انگلیس و شهر ولز به صورت گروهی و در مؤسسات به فعالیت های داوطلبانه مشغول بوده که چیزی معادل 17.9 میلیون نفر می باشد. هر داوطلب به طور متوسط 104 ساعت در یک سال مشارکت داشته است که در مجموع 1.9 میلیارد ساعت فعالیت داوطلبانه ی این افراد می باشد، و ارزش اقتصادی محاسبه شده از فعالیت این افراد معادل 22.5 میلیارد دلار می باشد . - Nick Ockenden, 2007 -
-2 تأثیرات اجتماعی
ارزش اجتماعی و تأثیرات مثبت فعالیت های داوطلبانه بر جامعه را نمی توان به آسانی محاسبه کرد. زیرا صرف زمان برای مراقبت و بهبود وضع زندگی شهروندان و رضایت شخصی از انجام فعالیت های داوطلبی بخش مهم انگیزه افراد می باشد. داوطلبان نقش کلیدی را در زندگی اجتماعی ایفا می کنند و فعالیت های آنها سبب مشارکت بیشتر مردم و ایجاد وحدت بیشتر در جامعه می شود. ارزش فعالیت های اجتماعی مانند پلی بخش های اقتصادی و اجتماعی جامعه را به یکدیکر متصل می نماید. پتانسیل هایی مانند سرمایه اجتماعی، ترکیب زندگی سازمانی جامعه، مشارکت در انجمن های داوطلبی، مشغول بودن به فعالیت های عمومی جامعه و روابط اجتماعی غیر رسمی و اعتماد اجتماعی؛ از راه های ایجاد ارزش اجتماعی می باشد. به طور کلی می توان تأثیرات اجتماعی فعالیت های داوطلبانه4 را به چهار بخش تقسیم بندی نمود:
-تقویت ارتباطات اجتماعی
-ساخت جامعه ای مستحکم، امن و منسجم
-افزایش مشارکت مدنی
-ارائه ی کالا و خدمات عمومی . - Points of Light Institute, 2011 -
ضرورت و اهمیت تحقیق
با توجه به اهمیت حضور داوطلبان، فقدان اطلاعات و عدم وجود رویکرد سیستماتیک در حوزه فعالیت داوطلبی، قابل چشم پوشی نیست و این موضوع سبب می شود که از منابع موجود استفاده مؤثر نشود. سیاست گذاران و سازمان های غیرانتفاعی5 به اطلاعات قوی نیاز دارند که بتوانند چگونگی سطح استخدامی داوطلبان خود را با سایر کشورها، گروه هایی که علاقه دارند فعالیت داوطلبانه انجام دهند، افرادی که از مشارکت هایداوطلبی دور می باشند، وظایف و مسئولیت هایی که داوطلبان جذب آنها می شوند، سایر موضوعاتی که بر توانایی مؤسسات بر جذب داوطلبان تأثیر میگذارد و نحوه افزایش مشارکت داوطلبان، مقایسه کنند و میزان موفقیت و یا شکست خود را ارزیابی نمایند.
تحقیقات همچنین نشان می دهد که کار داوطلب زمانی که به درستی مانند کارهای با حقوق و دستمزد، مدیریت شود، می تواند بسیار مؤثر باشد. به طور کلی می توان گفت چیزی را که نتوان اندازه گرفت، نمی توان مدیریت کرد، بنابراین مدیران در هر سازمانی برای مدیریت نیروهای خود سیستم ارزیابی عملکرد را باید به کار گیرند . - UNICEF, 2015 - سازمان ها و مؤسسات باید اصل بهبود مستمر را سرلوحه فعالیت خود قرار دهند. این اصل حاصل نمی شود، مگر اینکه زمینه دستیابی به آن با بهبود مدیریت عملکرد امکان پذیر شود. این بهبود را می توان با گرفتن بازخور لازم از محیط درونی و پیرامونی، تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای سازمان، مسئولیت پذیری و جلب رضایت مشتری، با ایجاد و بکارگیری سیستم ارزیابی عملکرد با الگوی متناسب، ایجاد کرد.
سیستم ارزیابی عملکرد با الگوی مناسب به انعطاف پذیری برنامه ها و اهداف مأموریت سازمان ها در محیط پویای امروزین کمک قابل توجه می نماید. ارزیابی و اندازه گیری عملکرد و توسعه آن به فرهنگ سازی و ارتقاء فرهنگ سازمانی نیاز دارد. در عصر کنونی تحولات شگرف دانش مدیریت وجود نظام ارزیابی را اجتناب ناپذیر نموده است، به گونه ای که فقدان نظام ارزیابی در ابعاد مختلف سازمان را، اعم از ارزیابی در استفاده از منابع و امکانات، اهداف و استراتژی ها، به عنوان یکی از علائم بیماری های سازمان قلمداد می نماید - عادلی، . - 1384بنابراین، با توجه به اینکه امروزه در سنجش واقعی و مطمئن از برگشت سود در سرمایه گذاری های انجام شده در مدیریت نیروی داوطلب، ارتباط بین رویکردهای متنوع مدیریت، استخدام، جذب داوطلبان و تصمیم گیری درباره رویکردها و استراتژی های مدیریت نیروی داوطلب، دچار چالش هستیم؛ وجود الگویی موفق برای سنجش و اندازه گیری فعالیت های داوطلبانه افراد، یک امر ضروری برای جوامع به حساب می آید.
ترسیم وضعیت فعلی مدیریت نیروی داوطلب
مدیریت داوطلبان، عبارتی است که مشتمل بر فعالیت های مرتبط به پذیرش و استفاده از داوطلبان است. این فعالیت ها شامل استخدام، انتخاب، نظارت و سرپرستی داوطلبین می شوند. همچنین شامل آموزش، انگیزش، برقراری ارتباطات بلند مدت با داوطلبین است. مدیریت داوطلبین، به تاکتیک ها و استراتژی هایی برای بهترین استفاده از کمک داوطلبین بر می گردد و از این طریق اطمینان حاصل می شود که از مشارکت بالقوه آنان بیشترین استفاده صورت پذیرفته است.مدیریت داوطلبان برای موفقیت برنامه داوطلبی سازمان ضروری است. در هر سازمانی برای مدیریت نیروهای داوطلب مراحل زیر انجام می شود:
-شناسایی: منظور شناسایی نیازهای مؤسسه در بکارگیری داوطلبان، تعریف نقش های داوطبان، تعیین نوع داوطلبان مورد نیاز، مستند سازی و بیان شرح انتظارات و وظایف داوطلبان و مسئولیتهای آنان، انواع روشها و ابزارهای مورد استفاده آنان.
-انتخاب: انتخاب داوطلبان از بین کاندیداها، بر اساس علایق و مهارتها، مصاحبه با وی و متناسب سازی نقش و وظایف تعریف شده با پروفایل داوطلب، بیان انتظارات و یکسان سازی نگرش ها. فرم شرح شغل، فرم درخواست داوطلبی، دریافت و ارزیابی رزومه و سوابق، مصاحبه، معارفه. -جهت دهی: آموزش دادن و جهت دادن به داوطلبان در مورد برنامه، معرفی کردن داوطلب به مجموعه، واگذار کردن مسئولیت به داوطلب جدید، آموختن و فهماندن شرح شغل به وی، ایجاد احساس خوب در بدو ورود، آشنایی با سازمان، اهداف و برنامه هایش، آشنایی با روش انجام کارها در سازمان، قوانین و قواعد اصلی، آشنایی با پرسنل و سایر داوطلبان، آشنایی با وظایف کاری و مسئولیتها و سپردن رسمی کار به وی، سپردن فرد جدید به سایرین. -آموزش: آموزش داوطلب در مورد موضوعی که مرتبط با کار وی در مؤسسه است، در اختیار قرار دادن منابع مورد نیاز برای انجام وظایف، آموزش به شیوه های رسمی و غیررسمی.
-بهره برداری: پشتیبانی از داوطلب در حین انجام وظایف، فراهم آوردن فرصتی برای پی گیری علایق وخواسته های وی و استفاده از دانش و مهارت های داوطلب، فراهم کردن امکان ارتباط با افراد پرتجربه، سرپرستی وی و ارائه بازخورد از عملکردش. -قدردانی: به رسمیت شناختن ارزش کارهای داوطلب به روشهای رسمی و غیر رسمی، ایجاد روابط دوستانه با داوطلب، بازخورد دادن و پشتیبانی از وی، تقدیر و تشکر بجا و متناسب با کار وی.
-ارزیابی: ایجاد فرآیندی برای بهبود مستمر مدیریت داوطلبان، اندازه گیری خروجی، پایش فرآیندهای کاری، تعیین تاثیرات کار آنان، تخمین اقتصادی نتایج کارشان، گوش دادن به داوطلبان، هدف بهبود و پیشرفت است، مستمر باشد نه مقطعی.
