بخشی از مقاله
چکیده
مناطق حاشیه نشینی در همه شهرهای جهان همواره با مشکلاتی ویژه روبرو بوده و به تدریج موجب افزایش آسیب های اجتماعی شده است. اعتیاد به مواد مخدر از جمله آسیب های اجتماعی است که گستردگی اثرات آن تنها به یک محله محدود نمی شود. سازمان های مردم نهاد از جمله مراکز و موسسات عمومی هستند که در زمینه های مختلف از جمله کاهش اعتیاد و حمایت از معتادان مواد مخدر برای بازگشت به زندگی عادی، در دهه های اخیر فعالیت های گسترده ای را در شهرها و محلات حاشیه نشین آغاز نموده اند.این مقاله دیدگاه های زنان در زمینه اثرات سازمان های مردم نهاد بر کاهش اعتیاد را مطالعه می کند.
جامعه آماری تمام زنان محله حاشیه نشین حکمت آباد کرمانشاه هستند. جامعه آماری، زنان ساکن در محله بودند. انتخاب افراد نمونه با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند صورت گرفت. روش گردآوری داده ها، مصاحبه بوده است. پس از مصاحبه با یازده نفر از زنان مورد مطالعه، اشباع اطلاعات حاصل شد. یافته های به دست آمده از مصاحبه، 10 مفهوم کلیدی بود. در نهایت پس از تحلیل مصاحبه ها و دسته بندی مفاهیم، 4 مقوله استخراج و مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان می دهد مهم ترین تاثیراتی که NGO محله در کاهش اعتیاد داشته شامل موارد زیر بوده است : .1 التیام روحی معتادان و خانواده ها .2 ارائه خدمات رایگان .3 پر کردن اوقات فراغت معتادان و کاهش توجه به مصرف مواد .4 تبدیل شدن فعالان مراکز NGO به افراد بانفوذ، معتمد و مشاور در محله
واژه های کلیدی: سازمان های غیر دولتی، اعتیاد، مناطق حاشیه نشین، کرمانشاه، زنان
مقدمه
گرانبهاترین سرمایهای که هر جامعهای برای تأمین آینده خود در اختیار دارد، نیروی سازنده و توانای فکری آن جامعه میباشد.امروزه آسیب های اجتماعی چون اعتیاد زمینه ی نابودی سرمایه هایانسانی را فراهم می نماید[1] ازسوی دیگر، سال هاست که در همه ی کشورها، موضوع موادمخدر به یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی تبدیل شده و در سال های اخیر، در سطح جهانی، ابعادی نگران کننده یافته است.[2] گستردگی مصرف مواد مخدر و تنوع آن در میان مردم به ویژه جوانان همواره سبب شده است. راه کارهای ارائه شده در زمینه مبارزه با آن همواره بخش قابل توجهی از بودجه اقتصادی کشورها را به خود اختصاص داده است.
در سال های اخیر، انجمن ها و نهادهایی برای فعالیت تخصصی و ضروری در عرصه های مختلف فرهنگی و اجتماعی مانند: مبارزه با معضل اعتیاد به مصرف مواد مخدر، کودکان، زنان و محیط زیست به وجود آمده اند که در کنار انجمن های حرفه ای و صنفی که سابقه تشکیل و فعالیت آن ها به چند دهه قبل برمی گردد فعالیت می کنند؛ همچنین در این راستا اشکال سنتی تر فعالیت های غیردولتی - خیریه - ، نیروی تازه نفس و جوان نیز در کنار آنها قرار دارند.[3]اصطلاح سازمان های غیر دولتی یا سازمان های مردم نهاد در برگیرنده طیف وسیعی از سازوکارهای غیر دولتی با اشکال و انواع متعدد و متفاوتی است.[4] اصطلاح NGO کوتاه شده » سازمان های غیر دولتی« است که هم اکنون معادل » سازمان داوطلبانه خصوصی« مصطلح شده و به تشکل ها، انجمن ها، کانون ها و نهادهای مردمی آزاد گفته می شود.[5]
واژه NGO یک واژه بین المللی است که در اوایل دهه 1940 میلادی در » کتاب سال« سازمان های بین المللی اتحادیه انجمن های بین المللی گنجانیده شده است . این واژه همچنین به بند 71 منشور ملل متحد اشاره دارد. در سال های قبل این واژه صرفا در زمینه بین المللی به کار گرفته شده است با مطالعه بیشتر در حوزه ادبیات سازمان های مردم نهاد به این نتیجه می رسیم که اتفاق نظر خاصی در این مورد که چه نوع نهادهایی می توانند به عنوان سازمان های مردم نهاد مورد ملاحظه قرار گیرند وجود ندارد. بعضی صاحب نظران در غرب همه سازمان های غیر انتفاعی را در این جایگاه قرار می دهند و در این دیدگاه موزه ها مدارس، بنیادهای خیریه، اتحادیه های تجاری، سازمان های مردم نهاد بین المللی - آن هایی که در کشورهای توسعه یافته تشکیل شده اند ولی درنقاط دیگر جهان فعالیت می کنند - و سازمان های مردمی و محلی وابسته به توده عوام می توانند تحت عنوان سازمان های مردم نهاد مورد ملاحظه قرار گیرند.[6]
هرچند سازمان های غیردولتی از اوان ظهور و بروز خود در پس از جنگ جهانی اول بر کمک رسانی به فقرا و امور خیریه متمرکز شده اند، با این حال در سال های پایانی قرن بیستم که با وقوع پدیده هایی نظیر تغییر در پارادایم توسعه و جغرافیای قدرت و بحران ناکارآمدی دولت ها و پدیده جهانی شدن همراه شده بود، این سازمان ها قدر و منزلت ویژه ای یافتند و نقش های مهمی را در سطوح ملی و بین المللی و به خصوص در اصلاح ساختار اداره امور عمومی و در تعامل با دولت ها برعهده گرفتند.[7] اندیشمندان، صاحب نظران و پژوهشگران جوامع مختلف تعاریف گوناگونی از سازمان های غیردولتی ارائه نموده اند .دایان اتو معتقد است یک سازمان غیردولتی، شخصیتی غیرانتفاعی است که اعضای آن شهروندان یا مجموعه ای از شهروندان یک یا چند کشور هستند که نوع فعالیت آن به منظور پاسخگویی به نیاز های افراد جامعه و یا جوامعی که سازمان مذکور با آن همکاری می نماید تعیین می شود .
در تعریفی دیگر جک پلانو و ری التون، معتقدند سازمان غیردولتی، سازمانی است با سازوکاری برای فراهم ساختن زمینه ی همکاری میان گروه های ملی در باره مسائل بین المللی به ویژه در زمین ههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، انسان دوستانه و تکنیکی.[8] کوفی عنان دبیر کل سابق سازمان ملل متحد گفته که قرن بیست و یکم عصر سازمان های مردم نهاد خواهد بود.[9] بودجه این سازمان ها از طریق کمک های مردمی، سازمان های دولتی، توسط خود دولت یا ترکیبی از طرق مذکور تأمین می شود.[10]این سازمان ها در ایران نیز همانند سایر کشورها فعالیت های گسترده ای را در زمینه مسایل متنوعی انجام می دهند . بخشی از فعالیت های این سازمان ها اقدامات آنان در زمینه مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر است که بخش قابل توجهی از محلات شهری و به ویژه محلات حاشیه نشین شهری را به خود اختصاص می دهد .
»طبق آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان ملل در سال 2003 ، نزدیک به 20000 تشکل غیردولتی و نهادهای خیریه مردمی در ایران وجود دارد که خدمات داوطلبانه گوناگونی انجام می دهند که به دو شکل عمده انجام می گیرد؛ اولی در قالب سنتی که بیشتر شامل هیئت های عزاداری، نهادهای مذهبی و انجمن های نیکوکاری است و دومی فعالیت هایی است که بر اساس تعاریف جدید از سازمان غیردولتی و به صورت سازمانی شکل می گیرند.[11]«از جمله فعالیت های سازمان های مردم نهاد، در مناطق حاشیه نشین شهری است. » عریضی و همکاران .[12] و حاج یوسفی.[13] بر این باورند که این مناطق به دلیل برخورداری از ویژگی هایی مانند مهاجرنشینی، بی سوادی و کم سوادی و پایین بودن سطح مهارت، بیکاری، جمعیت زیاد و سطح پایین کیفیت زندگی مستعد وقوع جرم و جنایت هستند.
این مناطق معضلات بسیاری را در مناطق شهری موجب شده اند به گونه ای که نظم و امنیت اجتماعی را مختل نموده اند. .[14] به تعبیر لوئیس مناطق اسکان غیر رسمی، خانواده های تهی دست و غالبا مهاجری هستند که در نوعی - فرهنگ فقر - زندگی می کنند و به طور کامل جذب شیوه ی جدید زندگی شهری نشده و در حاشیه ی آن به زندگی ادامه می دهند .[15] عوامل مختلفی همچون پایین بودن درآمد رؤسای خانوار و بالا بودن بهای زمین و هزینه ساخت و ساز رسمی، گرانی اجاره بها، دافعه های مبدا، هزینه بالای زندگی شهری سبب بروز این پدیده شده است[17] [16] .[18] بنابراین مبارزه با آسیب های مختلف در مناطق حاشیه نشین شهری از جمله اعتیاد علاوه بر کاهش میزان خشونت در خانواده ها که معمولا زنان و کودکان قربانی آن هستند آسایش خاطر را موجب شده و موجب رشد و بالندگی فرزندان برای مشارکت بهتر در آینده برای جامعه خواهد شد.
اهمیت و ضرورت
در طول تاریخ نرخ جرایم و آسیب ها در نواحی شهری همواره بالا بوده است.[18] در حال حاضر نیز شهرها به ویژه کلان شهرها چه در ایران و چه در سایر کشورهای جهان مهم ترین کانون های بروز ناهنجاری و جرایم اجتماعی هستند و به همین دلیل در فرایند برنامه ریزی شهری برای یک شهر سالم، کاهش جرم و جنایت در محیط های شهری به ویژه در حومه های شهری جدید، یکی از مهمترین اهداف در ایجاد شهر سالم به شمار می رود - گردا و همکاران،. - 17 : 1998 مناطق حاشیه نشین از جمله مناطقی هستند که بیشترین جرایم در آن ها به وقوع می پیوندد. از این رو توجه به مسایل و مشکلات این مناطق ، موجب کاهش آسیب های اجتماعی شده و موجب آسایش و امنیت خاطر شهروندان خواهد شد. بدیهی است در شرایط امنیت ، زمینه های توسعه و رفاه فراهم می شود. همچنین درصد قابلتوجهی از جرمها رابطه مستقیمی با مساله مهاجرت و مهاجران دارد.[19]
مهاجرتهای بیرویه در واقع باعث میشود ظرفیت جمعیتی شهر افزایش یابد، بی آنکه ارکان و سازمان-ها و امکانات آنها رشد یافته باشند، در نتیجه به کنترل اجتماعی شدیدا لطمه واردشده و باعث رشد ناهنجاریهای مختلف اجتماعی خواهند شد و آنچه در این پژوهش مشاهده شد بیشترین جرائم در مناطق و محلات پر جمعیت و شلوغ شهر رخ داده است. این مساله نشاندهنده این است که میان نحوه سازمانیابی فضای شهری و رفتار اجتماعی فرد پیوندهای زیادی وجود دارد.سازمان های مردم نهاد از سازمان های غیر دولتی به شمار می روند که در زمینه کاهش آسیب های اجتماعی و ارائه خدمات و فعالیت های بشردوستانه تاثیرات قابل توجهی داشته اند.
»سازمان های مردم نهاد جایگزینی برای بخش دولتی در ارائه خدمات محسوب می شوند. برای آن که در هزینه ها صرفه جویی شود و کارایی خدمات و طرح های دولتی نیز بیشتر گردد دولت ها به این سمت روی آورده اند که قراردادهای مشترکی را با سازمان های مردم نهاد منعقد کنند یا این که تخفیف ها یا امتیازهای ویژه ای را برای فعالیت هایی که در دست انجام دارند و متناسب با خدمات دولتی است در نظر بگیرند. در سطح محلی طرح های کوچک بسیاری وجود دارد که حجم کار زیادی را بر دوش دولت گذاشته است سازمان های مردم نهاد نقش بسیار مهمی دراجرای این قبیل طرح های کوچک که متناسب با توان و تخصص آن هاست دارند. در عین حال منابع مالی که از این راه در اختیار سازمان های مردم نهاد قرار می گیرد باعث استمرار آن ها و ارتقای ظرفیتشان در رسیدن به اهداف می شود نتیجه ی این تعامل آن است که شهروندان خدمات بیشتری را آن هم با کیفیت بهتر در اختیار خواهند داشت.[20]
به طور معمول زنان از عمده ترین گروه های آسیب پذیر جامعه هستند که در صورت رویارویی با تهدیدات و نا امنی ها ، توان دفاع از خود ندارند. اعتیاد به مواد مخدر از جمله آسیب های اجتماعی است که به گونه های مختلفی زنان را نیز از خود متاثر می سازد. مواجهه با معتادان به شیوه ای نا خاسته موجب ایجاد نا امنی برای آنان می شود . وجود فرزندان و همسران معتاد موجب از هم گسیختگی بنیان خانواده شده و مادران را از تربیت مناسب فرزندان باز می دارند . آن چه که مهم است فعالیت ها و اقدامات صورت گرفته در زمینه مبارزه با اعتیاد است که علاوه بر کاهش هزینه های تحمیل شده اجباری به دلوت ها برای مبارزه با آن ، موجب تسریه روند توسعه شده و خانواده ها را از داشتن نعمت یک زندگی مطلوب برخوردار می سازد. از این رو توجه به فعالیت ها و اقداماتی که از کانالی به غیر از کانال های دولتی انجام می شود بسیار اثر بخش بوده است .
منطقه مورد مطالعه
شهر کرمانشاه منطقه مورد مطالعه است که از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به کوه طاق بستان و از جنوب به سفید کوه منتهی میشودکه در قسمت مرکزی استان کرمانشاه با موقیعت47درجه و 4 دقیقه شرقی و 19 درجه و 34 دقیقه شمالی قرار دارد. دارای 24500کیلومتر مربع گستردگی و ارتفاع 1322 متر از سطح دریا است. این شهر دارای وسعتی معادل 9568/6هکتار بوده که از این مقدار معادل 5920/2 هکتار یعنی در حدود 61/87 درصد مربوط به کاربری های خالص شهری و سطحی معادل 3648/4 هکتار در حدود 38/12 درصد سهم سطوح ناخالص شهری است.>21@ در سال1390 شهر 851405نفر جمعیت داشته است.>22@ در شهر کرمانشاه 36 محله حاشیه ای وجود دارد. محله حکمت آباد از محلات حاشیه نشین شهر کرمانشاه است که جزو محلات مساله دار محسوب می شود. این محله قبل از توسعه شهر کرمانشاه جزو یکی از روستاهای اطراف شهر بود که با توسعه شهر در آن ادغام شده است. برخی از ساکنان آن از زمانی که محله، روستا بوده در آن سکونت دارند. اما تعداد آن ها بسیار کم است. بیشتر ساکنان آن را مهاجران تشکیل می دهند. بخش عمده ای از مهاجران ساکن در محله کولی ها هستند. کولی های این محله از شهرهای اصفهان و شیراز به این منطقه نقل مکان کرده اند و کماکان با کولی های شهرهای مذکور در ارتباط هستند.
روش تحقیق
در این مطالعه از روش کیفی بهره گرفته شده که روش منطقی توام با کل نگری است. در دنیای امروز، پژوهش های کیفی علوم اجتماعی جایگاه ویژه ای دارد.>23@ هدف از این مطالعه، بررسی مشکلات زنان محله حکمت آباد کرمانشاه و آسیب های اجتماعی که با آن مواجه هستند با استفاده از تئوری بنیانی بود تئوری بنیانی از روش های تحقیق کیفی است که برای بررسی فرایندهای اجتماعی موجود در تعاملات انسانی به کار می رود. این روش که گلاسر و استراوس آن را شکل داده اند ریشه در مکتب تفسیری تعامل گرایی سمبولیک دارد. این روش نوعی تحقیق در عرصه است که پدیده ها را در موقعیت طبیعی شان مورد بررسی قرار می دهد و توصیف می کند .>24@ در این روش سیستماتیک، کار گردآوری و تحلیل دادهها به صورتی همزمان و همپا دنبال می شود .>25@ این روش دارای پنج مرحله است.
مرحله اول انتخاب تحقیق است. شامل دو گام بررسی ادبیات فنی و انتخاب موارد است. مرحله دوم گردآوری داده هاست که ورود به میدان تحقیق است. مرحله سوم تنظیم داده ها و نگارش گویه ها و مفاهیم است. مرحله چهارم تجزیه و تحلیل داده ها که اصلی ترین بخش تحقیق است و مرحله پنجم طراحی و اعتبار مدل است.>26@ نمونه های انتخاب شده در این مطالعه با روش نمونه گیری هدفمند به دست آمد. نمونه گیری هدفمند که به آن نمونه گیری غیراحتمالی، هدفدار یا کیفی نیز می گویند به معنای انتخاب هدف دار واحدهای پژوهش برای کسب دانش یا اطلاعات است. این نوع از نمونه گیری شامل انتخاب واحدها یا موردهای مورد پژوهش بر اساس هدف پژوهش و نه تنها به صورت تصادفی است.>27@
در پژوهش حاضر اطلاعات از طریق مصاحبه عمیق - مصاحبه نیمه ساخت یافته - با زنان جمع آوری و با استفاده از کدگذاری نظری تحلیل شده است. بر اساس چنین نگرشی کدگذاری شامل مقایسه دایمی پدیده ها، موردها، مفاهیم و فرمول بندی پرسش هایی می شود که در برابر متن قرار داده شده اند.>28@ دورانی بودن سیستماتیک فرایند مقایسه دایمی از مهم ترین ویژگی های آن است. محقق باید پیوسته کدگذاری های جدید خود را با کدگذاری ها و طبقه بندی های قبلی مقایسه کند و به این ترتیب کار محقق با داده هایی که قبلا کدگذاری و طبقه بندی شده اند پایان نمی یابد بلکه داده ها به طور پیوسته در فرایند مقایسه و تحلیل، وارد می شوند و تا پایان تحلیل به تکمیل مراحل بعدی کمک می کنند.>29@ در این روش مراحل جمع آوری، مرتب کردن و تحلیل داده ها در ارتباطی متقابل با یکدیگر قرار دارند.>30@
