بخشی از مقاله
چکیده
امروزه یکی از راهبردهای مؤثر در توسعه ی همه جانبه و پایدار نواحی روستایی استفاده از مشارکت و توانمندی های مردمی است. مهم ترین جلوه ی این مشارکت، تشکیل سازمان های مردم نهاد و غیر دولتی است که با توجه به نوع نیاز گروههای روستایی، ضرورت و شرایط محیطی و محلی به عنوان راهکاری در جهت شکل گیری و بهبود سبک زندگی سالم روستایی مورد توجه قرار می گیرد. اگرچه در گذشته، تشکلهای مردم نهاد، با ساختار سنتی ایجاد شده بودند که برای حل بسیاری از مشکلات روستائیان فعالیت میکردند، این نهادها به شکل سنتی خود امروزه کارایی چندانی ندارند. بلکه تشکیل سازمان های مذکور باید به شیوه ای مدرن و نه صرفأ سنتی به احیا و گسترش آن پرداخت. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی سازوکارهای تشکیل این نهادهای مردمی سنتی، اما مطابق با جامعه امروزی، جهت احیا و توسعه همه جانبه روستایی می باشد که با نوعی خودآگاهی بومی در کنار دولت و بخش خصوصی بتوانند برای بهبود سبک و کیفیت زندگی روستایی گام های مؤثر و سازنده بردارند. پژوهش حاضر از نظر نوع کاربردی و از نظر ماهیت، تحلیلی-توصیفی می باشد و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آنست که تشکیل سازمان های مردم نهاد مانند شوراهای اسلامی روستایی به عنوان یک نهاد مشورتی و نظارتی، همراه با تشکیل دهیاریها به عنوان بازوی اجرایی اقدام بسیار موثری در بهبود سبک زندگی روستایی محسوب می شود.
واژههای کلیدی: سازمان های مردم نهاد، مشارکت روستایی، مدیریت روستایی، سبک زندگی سالم.
مقدمه
امروزه هدف مشترک توسعه در سطوح محلی، ملی و بین المللی بهبود سبک زندگی است و آینده زندگی بشر متکی بر درک بهتر عواملی خواهد بود که بر کیفیت زندگی انسان تأثیرگذار هستند - دانش و دیگران، - 4: 1393 از زمان خلقت بشر، انسان به این نکته پی برده است که برای حفظ بقایش نیازمند ارتباط و یاری سایر همنوعانش می باشد. در واقع تعاون و همکاری دلیلی آشکار بر شکل گیری تمدن ها بوده است - ربیعی و موسیوند، :1392 . - 2 جوامع روستایی ایران نیز از دیرباز، همانند سایر جوامع انسانی دارای سلسله مراتب مدیریتی و نظام اجتماعی متناسب با اوضاع و احوال اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زمان خود بوده است - حسینی ابری،. - 87: 1383 امروزه دغدغه های سیاست گذاران و برنامه ریزان کشور این است که چرا به رغم تمام برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری های متعدد دولت در بخش های اقتصادی نمی توان بر شرایط دشوار اقتصادی و مشکلات معیشتی مردم فایق آمد - متوسلی و بی نیاز،. - 1381
تا کنون به منظور دستیابی کشورهای در حال رشد به توسعه روستایی ، استراتژهای متفاوت و در مقاطع زمانی مختلف طرح و اجرا شده ؛ که در غالب موارد نتوانسته اهداف توسعه را در این کشورها محقق سازد. یکی از مهم ترین دلایل عدم موفقیت در این راستا ، عدم توجه به فعالسازی سرمایه های اجتماعی، توسعه منابع انسانی و توسعه مشارکتهای جمعی و مردمی در میان روستائیان و کشاورزان بوده است - امیرانی و ظریفیان، - 1382؛ که سازمانهای غیر دولتی به عنوان نهادهای مردم محور و مشارکتگرا می تواند نقش مهم و کلیدی را در این زمینه ایفا نمایند.
دو مفهوم رشد و توسعه غالبا به یک معنی بکار می روند درحالیکه رشد مفهومی تک بعدی دارد و منظور از آن ازدیاد کمی ثروت در جامعه است و معمولا با شاخص هایی نظیر درامد سرانه اندازه گیری می شود.
اما توسعه مفهومی چندبعدی است که علاوه بر ازدیاد کمی ثروت جامعه از تغییر کیفی نظام اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز حکایت دارد - ازکیا،. - 7 :1385 توسعه روستایی نتیجه بلوغ اندیشه ها و تلاش پیگیر و اقدام مصممانه روستاییان برای بهسازی جامعه خویش از طریق خودآموزی، خودیاری و همیاری با استفاده از سهم ملی که به آنها تعلق می گیرد و دریافت می نماید، تعریف نمود - مهدوی و نجفی کانی،. - 24: 1384 یکی از راهبردهای موثر در توسعه همه جانبه و خودپایدار نواحی روستایی، استفاده از مشارکت و توانمندیهای مردمی، بویژه روستاییان برای عمران و توسعه مناطق روستایی در تمام ابعاد آن است. مهمترین ابعاد نیل به این مقصود تشکیل نهادهای سازمان دهی شده غیردولتی است. که بر اساس نیاز و توانایی گروههای مختلف ساکن روستا، در موضوعات متنوع و ضروری محیط بومی و محلی به منظور اجرای برنامه های توسعه ای روستاها ایجاد می گردد - هاشمی و همکاران، . - 19 :1390
رهیافتهای مشارکتی مردم محلی را برای داشتن نقش موثر در سرنوشتشان آماده می کند و آنها را قادر می سازد تا در فرایندهای توسعه و حفاظت مشارکت نمایند. همکاری و تعاون در سطح مدیریت محلی منافع بسیاری دارد از جمله : افزایش ظرفیت تصمیم گیری محلی، حفظ هویت محلی،افزایش دسترسی به منابع بیرونی، صرفه جویی های تولید، بهره وری و سودمندی بیشتر، نگهداری منابع اقتصادی و گسترده تر شدن اثرات سیاسی از طریق قدرت دهی به افراد - رضوانی و احمدی، . - 30-31 :1388 سازمانهای غیردولتی در سراسر جهان گسترش چشمگیری یافتهاند ، آنها مشارکت افراد جامعه را در فرآیند توسعه تقویت می کنند - سعیدی، - 32: 1381 اهداف و کارکردهای گوناگون این سازمانها و تعهد و پافشاری آنان در دستیابی به آنچه که به عنوان اهداف خود برگزیدهاند ، دولتها را بر آن داشته است که با اعتقاد به توانمندی و اثر بخشی سازمانهای غیر دولتی و درک نقش و جایگاه آنها ، بخشهایی از مسئوولیتهای خود را خواسته یا ناخواسته به سازمانهای غیر دولتی واگذار کنند .
در این جهت سازمانهای غیر دولتی به مثابه روشهای جدیدی برای جلب مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خویش اهمیت یافته اند . این سازمانها با نقش واسطه ای خود میان مردم و دولت حوزه هایی از عرصه عمومی را در حیات اجتماعی جوامع تعریف کردهاند - قلفی، . - 29: 1384 این سازمانها، در عرصه های اقتصادی و اجتماعی، به سبب فارغ بودن از بوروکراسی پیچیده بخش دولتی و منفعت طلبی بخش خصوصی، این امکان را فراهم ساخته تا در زمینه هایی چون مبارزه با فقر و گرسنگی ، حفاظت از محیط زیست ، جنگلداری، افزایش آگاهیهای عمومی، رفاه ، بهداشت جامعه و خانواده، توجه به امور زنان و کودکان ، کاهش آسیب های اجتماعی ، موفق تر از بخش های خصوصی و دولتی عمل نمایند - محمدی،. - 1383بنابراین اهمیت تأثیر فعالیت سازمانهای مردم نهاد بر زمینه های اقتصادی و اجتماعی که می تواند معرف سبک زندگی جوامع انسانی باشد برکسی پوشیده نیست. هدف از تحقیق حاضر بررسی سازوکارهای تشکیل نهادهای مردمی مطابق با جامعه امروزی، جهت احیا و توسعه همه جانبه روستایی می باشد که با نوعی خودآگاهی بومی در کنار دولت و بخش خصوصی بتوانند برای بهبود سبک و کیفیت زندگی روستایی گام های مؤثر و سازنده بردارند. پژوهش حاضر از نظر نوع کاربردی و از نظر ماهیت، تحلیلی-توصیفی می باشد و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
در دهه های اخیر مفهوم مشارکت اهمیت روزافزونی یافته و در فرایند توسعه مطرح گردیده است. مفهوم مشارکت در دوران اخیر ابتدا در اواخر دهه 1950 م. پا به عرصه ظهور گذاشت. با طرح این مفهوم این هدف دنبال می شد که ناکامی ها و شکست برنامه های توسعه، به فقدان مشارکت مردم در فرایند طراحی و اجرای این برنامه ها نسبت داده شود - ارجمندنیا، . - 30: 1380 نظریه های توسعه در طی دهه های 1950 و 1960 غالبا رشد اقتصادی را مترادف با توسعه می پنداشتند. و از تاثیر عوامل دیگر غافل بودند - رضوانی و احمدی ،:1388 . - 36 در دهه 1960 به خاطر شور و هیجان ناشی از استعمارزدایی و استقلال سیاسی کشورهای جهان سوم و
