بخشی از مقاله
چکیده
مجموعهای از عوامل در قالب عوامل ثابت و متغیر، هویت معماری هر دوره را شکل میدهند. عوامل طبیعی، در معماری مناطق مختلف و در دورههای مختلف تأثیرگذار است. معماری در کاشان از گذشته تاکنون و با توجه به شرایط جغرافیایی آن، در دورههای مختلف، هویت خاص و تقریباً یکسانی داشته است. شکل هر سازهای با توجه به عملکرد، محیط طبیعی و نوع مصالح در دسترس، دارای تفاوتهای ظاهری و کارکردی است.
باتوجه به اینکه هدف این نگارش، مطالعه بافت معماری قلعه سفید و تعیین عملکرد سازه قلعه سفید است، بنابراین در این نگارش به مطالعه فضاها و ویژگیهای معماری آن پرداخته و در جهت تعیین عملکرد آن، در بستری از جغرافیا مورد مطالعه قرار گرفت. تحقیق حاضر بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است و گردآوری اطلاعات نیز به دو شیوه، مطالعات اسنادی و مطالعات میدانی انجام پذیرفت، تا کلیه مدارکی که در روشن ساختن زوایای مبهم قلعه مؤثر هستند، شناسایی و به دقت مورد مطالعه قرار گیرند. در نتیجه با توجه به موقعیت قرارگیری قلعه سفید در اراضی طسمیجان و منطقه و نیز ارتباط آن با مسیرهای مواصلاتی، میتوان آن را در ارتباط با ارگ و قلاع راهداری در نظر گرفت.
مقدمه
زبان معماری در هر فرهنگ دارای تأثیر و تأثر از معماری سایر مناطق جغرافیایی بر حسب اشتراکات زبانی، دینی، فرهنگی، اقلیمی و غیره میباشد
از سوی دیگر، ساخت یک سازه با استفاده از مصالح موجود و در نظر گرفتن حدود عملکرد سازه و همینطور با در نظر گرفتن شکلی که مشخص کننده الحاق آن با محیط اطراف خود است، صورت میپذیرد . بنابراین، شکل سازه با توجه به عملکرد، محیط طبیعی و نوع مصالح در دسترس دارای تفاوتهای ظاهری و کارکردی است. مجموعه عواملی که معماری را شکل میدهند، در قالب عوامل ثابت و متغیر، هویت معماری هر دوره را نیز شکل می-دهند
در واقع یکی از این عوامل که محیط طبیعی یعنی اقلیم و شرایط جغرافیایی است، توصیههای علمی خاصی را برای مواجهه با معماری پیشنهاد میکند و همین عامل، معیاری هویت بخش و تفاوت آفرین در ساختار معماری و عملکرد آن دارد
به عبارت دیگر، با کمی شناخت از جغرافیای طبیعی ایران، میبینیم که چگونه این سرزمین با مشخصات طبیعی متنوع آب و هوایی، معماریهای منطقهای خاصی را نیز دربر داشته، بهطوریکه میتوانیم در دو منطقه مختلف ایران دو روش مختلف را در امر ساختمان بنا مشاهده کنیم .درنتیجه، معماری ساختمانها و مکانیابی آنها که مرتبط با عوامل طبیعی است، نشان از میزان تأثیرگذاری آن در معماری مناطق مختلف در دورههای مختلف دارد. بنابراین انتظار میرود که معماری دورههای مختلف زمانی، دارای سبکها و هویتهای خاص و ساختاری باشند.
این عوامل نه تنها در کاشان بلکه در هر منطقه و دورهای، نقش بسیار مهمی را در شکلگیری معماری برعهده دارند. با این وجود، معماری در کاشان از گذشته تاکنون و در دورههای مختلف، هویت خاص و تقریباً یکسانی داشته و کمتر دچار نوسان شده است. به این ترتیب، معماری بهعنوان یک هنر پیوسته و دنبالهدار، از گذشتگان به ما رسیده است.
معماری در هر دوره فرهنگی و هر منطقه ویژگیهای خاص خود را دارد و به خوبی مورد پژوهش و مطالعه قرار گرفته، اما در برخی از مناطق و بهویژه دورههای فرهنگی آن بررسی و مطالعهای صورت نگرفته است. یکی از این مناطق کاشان است که در مطالعات باستانشناختی به ادوار پیش از تاریخی و اسلامی در این منطقه پرداخته شده و در مطالعات معماری این شهر، بناهای ادوار مختلف اسلامی مورد توجه بوده است اما به دوران فرهنگی تاریخی پرداخته نشده است. در نتیجه در این پژوهش به مطالعه معماری بخش کوچکی از دشت فرهنگی کاشان پرداخته میشود.
باتوجه به اینکه هدف این نگارش، مطالعه بافت معماری و تعیین عملکرد سازه قلعه سفید است، بایستی با شناخت موقعیت طبیعی و بافتی که بنا در آن شکل گرفته است، موارد لازم از جمله، شرایط مناسب اقلیمی، دسترسی به منابع آبی، برخورداری از زمینهای کشاورزی و موقعیت ارتباطی، مورد مطالعه و پژوهش قرار گیرد. از اینرو، در ابتدا به معرفی این محوطه و قلعه موجود در آن پرداخته و سپس عوامل مؤثر در ساختار و عملکرد قلعه سفید مورد بررسی قرار میگیرد.
روش تحقیق
تحقیق حاضر بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است و گردآوری اطلاعات نیز به دو شیوه، مطالعات اسنادی و مطالعات میدانی انجام پذیرفت. در روش اسنادی، اطلاعات مربوط به جغرافیای طبیعی و مطالعات باستانشناختی در منطقه گردآوری شد. در مطالعات میدانی، با انجام یک بررسی روشمند ضمن گاهنگاری نسبی محوطه و قلعه، ویژگیهای معماری قلعه سفید نیز به دقت مورد مطالعه قرار گرفت، تا کلیه مدارکی که بهنحوی در روشن ساختن زوایای مبهم قلعه مؤثر هستند، شناسایی شده و به دقت مورد مطالعه قرار گیرند.
ویژگیهای معماری قلعه سفید:
اراضی طسمیجان در موقعیت جغرافیایی 971"،34°07 عرض شمالی و 169"،51°17 طول شرقی و 871 متر ارتفاع از سطح آبهای آزاد و در 16 کیلومتری شمال شهر کاشان و در میان مسیرهای ارتباطی - جاده و بزرگراه - کاشان به قم و محوطه قلعه سفید در آن قرار دارد -
تصویر -1 موقعیت قرارگیری اراضی طسمیجان در منطقه
وسعت تقریبی بقایای بهجا مانده از مجموعه اراضی طسمیجان حدود 300 هکتار و وسعت قلعه سفید در آن، یک هکتار است. براساس مطالعات نمونههای سفالین پراکنده در سطح اراضی طسمیجان، قدمت استقرار در آن، به دوران پیش از تاریخ تا دوره قاجار میرسد. ساختار و نقشه کلی قلعه منظم و مستطیل و دارای جهت ساختاری شمال غربی- جنوب شرقی و ساختار معماری آن بر برج و باروهای بلند استوار است - تصویر . - 2
تصویر -2 پلان کلی قلعه سفید
مصالح ساختمانی برج و بارو و فضاهای معماری قلعه، عمدتاً از خشت و ملات گل و پی بنا از قلوه سنگهای تراش نخورده استفاده شده است.
