بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش به روش تحلیل محتوا و با استفاده از چک لیست محقق ساخته محتوای کتاب ریاضی ششم اعم از فعالیت ها، تمرین ها، کاردرکلاس ها و ... مورد بررسی قرار گرفتند تا میزان توجه محتوای کتاب به رویکرد حل مساله جان دیویی به عنوان رویکردی که باعث تقویت قدرت تفکر و توانایی حل مساله که جز اهداف اصلی کتاب است می شود، مشخص گردد.
پس از بررسی های جز به جز کتاب مشخص شد که فرضیه های ما در رابطه با این موضوع تایید شده و محتوا امتیازات بالایی در چک لیست کسب نموده است. بنابراین به این نتیجه دست یافتیم که در محتوای کتاب به رویکرد حل مساله جان دیویی توجه شده است و این امر موجب علاقه مندی دانش آموزان به حل مساله و توانمندی آنها در حل مسائل روزمره زندگی خواهد شد. ضمن اینکه نقدها و پیشنهاداتی هم بیان شد که ازنظر ما به بهبود محتوا کمک خواهد کرد.
مقدمه
ریاضیات یک شیوه ی تفکر، یک هنر، یک زبان و یک ابزار است. معمولا دانش آموزان به عنوان یک درس کسل کننده به آن می نگرند و این دیدگاه تغییر نخواهد کرد مگر با تغییر محتوا و روش های معمول در مدارس. یعنی به جای انتقال صرف تکنیک ها و اصول، بیاییم شیوه تفکر ریاضی را آموزش دهیم. در این صورت این انگیزه در دانش آموز ایجاد می شود که می تواند خود مساله یابی کند، راه آن را بیابد و خود حلش کند. یعنی در واقع در تولید محتوا نقش خواهد داشت و آن را به زندگی تعمیم خواهد داد
حل مساله اکنون به عنوان رویکرد غالب در کتاب های ریاضی مقطع ابتدایی مطرح است. اما سوال اینجاست که آیا حل مساله آموزش دادنی است؟ یکی از دلایل فقدان طرحی برای آموزش حل مساله به دانش آموزان، این است که آموزشگران ریاضی تا چندین سال پیش معتقد بودند که حل مساله آموزش دادنی نیست بلکه یک هنر یا ویژگی و توانایی است که بعضی از انسانها دارند و بعضی ندارند. بنابراین هیچکس تلاشی برای آموزش حل مساله به دانش آموزان نمی کرد . اما امروزه روشهای مختلفی برای حل مساله ارائه شده اند. از جمله : روش آزمایش و خطا، حل مساله از طریق بینش و شناخت، حل مساله به روش تحلیلی، روش حل مساله پولیا و حل مساله با روش جان دیویی که دراین مقاله مدنظر ما می باشد.
جان دیویی فیلسوف بزرگ تربیتی در قرن بیستم فرآیند حل مسئله را با پیداکردن عواملی که موجب مسئله شده اند، آغاز می کند. فردی که در جنگل پیش می رود، ممکن است به گودالی برسد که او را از پیشروی باز دارد. در اینجا، عمق و پهنای گودال و لغزنده بودن دیواره های آن مشکل آفرین هستند. در این موقعیت؛ عابر راه های مختلفی برای عبور از گودال در نظر می گیرد، یکایک آن ها را ارزیابی می کند، و سرانجام راه حل نهایی را به کار می گیرد و مسئله را حل می کند. بنابراین بهترین روش آموزش از نظر دیویی روش حل مساله است که با بکارگیری این روش فرد قادر به حل مسائل در زندگی فردی و اجتماعی می گردد. این روش دارای شش مرحله است : بیان مسئله،جمع آوری معلومات، پیدا کردن راه حل های مناسب، آزمایش راه حل ها، انتخاب راه حل مناسب و استنتاج.
در این تحلیل تلاش شده است تا با بررسی کتاب ریاضی ششم میزان نزدیک بودن محتوای آن با رویکرد حل مساله جان دیویی تعیین گردد و امید است که با پررنگ تر شدن این روش در کتاب ریاضی دانش آموزانی پژوهنده داشته باشیم.
بیان مساله
در ابتدا باید مباحثم را با این سوال آغاز کنم که آیا دانش آموزان ما قادر به حل مسائل روزمره ی زندگی خود می باشند؟
این پرسش مهمترین دغدغه ی ما برای انجام چنین تحقیقی بود. زیرا چالش هایی برای پاسخ مثبت به آن وجود دارد که هریک تاثیر فراوانی در شیوه ی تفکر دانش آموزانمان دارند. برای پاسخ به این سوال باید بدانیم که اصولا مساله به چه موقعیتی گفته می شود.
مساله به موقعیتی اطلاق می شود که در آن فرد چیزی را طلب می کند ولی نمی داند که چطور به طور مستقیم به آن دست یابد. اما مساله از دید پولیا عبارت است از ضرورت جست و جوی آگاهانه، برای رسیدن به هدفی، ولی در بدو امرغیر قابل دسترس. بنابراین حل مساله فرآیندی است برای کشف توالی و ترتیب صحیح راه هایی که به یک هدف یا یک راه حل منتهی می شود.
در موقعیتی که انسان با مساله ای روبرو می شود، باید بر موانع یا مشکلاتی که بر سر راه رسیدن به هدف وجود دارد، غلبه کند. عامل اصلی در حل مساله، عبارت است از کاربرد تجربه قبلی فرد برای رسیدن به راه حل و پاسخی که پیش از آن برای انسان ناشناخته بوده است. حداقل در موقعیت ویژه ای که شخص در آن قرار دارد، تجربه، دانش و مهارت گذشته، پیش نیاز حل مسئله محسوب می شود. شورای ملی معلمان ریاضی - NCTM - در سند اصول و استانداردها برای ریاضیات مدرسه، حل مساله را درگیر شدن در وظیفه، تکلیف و فعالیتی می داند که روش حل آن از پیش شناخته شده نیست.
حل مساله از چنان اهمیتی برخوردار است که تسلط بر ریاضیات را توانایی و مهارت در حل آن می دانند. متاسفانه در موقعیت فعلی شاهد ضعف دانش آموزان در حل مسائل می باشیم و البته در این امر می توان از برنامه درسی و معلمان به عنوان تاثیرگذارترین عوامل یاد کرد.
برنامه درسی از نظر دیویی محدود به فضای درون مدرسه و همه فعالیت های از پیش طراحی شده نیست بلکه یادگیری در هر جا که دانش آموزان باشند صورت می گیرد، از نظر دیویی برنامه درسی یک مدرسه مطلوب، برنامه ای است که در آن دانش آموزان با محتوا در تعامل باشند و همچنین با تجارب شخصی کودک رابطه مستقیم داشته باشد، به رشد هوشی او ، یعنی فهم و ابداع که هدف عالی آموزش وپرورش است کمک کند و مهارت های عملی لازم را در زندگانی دانش آموز به وجود آورد . بنابراین برنامه درسی باید مبتنی بر مسائل عمده زندگی باشد، در این صورت است که علاقه و رغبت دانش آموزان به مطالب بیشتر می شود.
طراحان و مجریان برنامه های درسی باید باور کنند که در عصر انفجار اطلاعات معلمان تنها منبع و انتقال دهنده دانش نیستند و به جای انتقال صرف اطلاعات و تحمیل اندیشه هایشان باید نقش سازماندهی، راهنمایی و تسهیل گری در فعالیت های آموزشی داشته باشند.
از نظر دیویی معلم نباید دقت خود را صرف موضوعات درسی به خاطر خود آن موضوعات بنماید، بلکه باید روابط و تأثیر متقابل این موضوعات و احتیاجات و استعدادهای شاگردان را در نظر داشته باشد . بنابراین معلم ریاضی فرصت بزرگی در برابر خویش دارد. اگر وقت اختصاصی خود را به تمرین دادن شاگردان به عملیات پیش پا افتاده بگذراند، علاقه و دلبستگی آنان را می کشد و مانع رشد و تکامل عقلی آنان می شود. ولی اگر کنجکاوی دانش آموزان را با طرح مسائلی متناسب با دانش و شناخت آنها برانگیزد و در حل مسائل با طرح پرسش هایی راهنما آنان را یاری نماید، می تواند ذوق و شوق و وسیله ای برای اندیشیدن مستقل در وجود ایشان پدید آورد .[3]
اگر بتوانیم این دو عامل یعنی محتوا و معلم را در مسیر درستی قرار دهیم، می توان به آینده ی آموزش و پرورش امیدوار بود. در این پژوهش یکی از این عوامل یعنی محتوای کتاب ریاضی ششم مورد بررسی و واکاوی قرار گرفت تا مشخص شود که چه میزان رویکرد حل مساله جان دیویی به عنوان رویکردی ارزشمند و تفکر محور و رویکردی که معلم هنگام استفاده از آن می تواند دانش آموز را به درک و فراگیری موضوع درس علاقه مند سازد، در این کتاب مورد توجه قرار گرفته شده است.
زیرا از نظر دیویی فرد با به کارگیری روش حل مساله قادر به حل مسائل فردی و اجتماعی در زندگی خواهد بود. با توجه به اهمیت این موضوع در کتاب ریاضی مقطع ابتدایی در این پژوهش به دنبال پاسخ به پرسش زیر هستیم :
در کتاب ریاضی ششم چه میزان به رویکرد حل مساله جان دیویی به عنوان رویکردی تفکرمحور و پژوهش محور توجه شده است تا در نتیجه ی آن دانش آموزان مهارت حل مسائل زندگی را کسب کنند
