بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، تحلیل سوالات نسخه فارسی پرسشنامه شیوه های فرزندپروری بامریند بر اساس نظریه سوال- پاسخ در بین 576 نفر از مادران دختر و پسر دوره ابتدایی شهر تهران، تعیین شده است. که به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. این پژوهش، با توجه به ماهیت موضوع و اهداف آن، یک تحقیق توصیفی بر اساس روشهای روانسنجی است. در برآورد سطح دشواری و ضریب تشخیص سوالات به تفکیک خرده مقیاسها، از مدل پاسخ مدرج در نرم افزار MULTILOG استفاده شد. نتایج برآورد پارامترهای سوال و منحنیهای ویژگی سوال، نشان داد سوالات 17، 21و 24 از شیوه آزادگذار و سوال 18 از شیوه استبدادی دارای ضریب تشخیص پایین و دشواری نسبی هستند.
مقدمه
هر خانواده شیوهای خاص را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار میگیرد. این شیوهها که شیوههای فرزندپروری نامیده میشوند، متاثر از عوامل مختلف از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است - هاردی و جادیک1، . - 2008 سبکهای فرزندپروری ترکیبی از رفتارهای والدین است که در موقعیتهای گستردهای رخ میدهند و جو فرزندپروری با دوامی را به وجودمیآورند - برک2، 2007،ترجمه سید محمدی، . - 1387 فرزندپروری فعالیت پیچیدهای شامل روشها و رفتارهای ویژه است که به طور مجزا یا در تعامل با یکدیگر بر رشد کودک تأثیر میگذارد.
در واقع پایه و اساس شیوه فرزندپروری مبین تلاشهای والدین برای کنترل و اجتماعی کردن کودکانشان است. البته باید توجه داشت که در این تعریف روشهای بهنجار فرزندپروری مورد نظر است و رو-شهایی چون سوء استفاده از کودکان را دربرنمیگیرد. بامریند روشهای فرزندپروری را براساس تفاوتهای آن در کنترل فرزندان متمایز کرده است - بامریند3 ،. - 1991 در شیوه تربیتی مقتدرانه که مناسبترین روش فرزندپروری است.
والدین مقتدر درخواستهای معقولی برای پختگی دارند و این درخواستها را با تعیین محدودیتها و اصرار به این که کودک باید از آنها تبعیت کند، به اجرا می-گذارند، در عین حال آنها صمیمیت و محبت نشان میدهند، صبورانه به نقطه نظرهای فرزندشان گوش میدهند و مشارکت در تصمیمگیری خانوادگی را ترغیب مینمایند - لطف آبادی، . - 1385 بامریند 1967 - ، 1971، - 1977 اثرات ناشی از کنترل سبک فرزندپروری والدین را بر رشد و تحول کودک مورد بررسی قرار داده است. گروهی از والدین و کودکان آنها مورد مشاهده قرار گرفتند و با والدین نیز مصاحبهای به عمل آمد بر اساس آن، بامریند سه نوع کنترل والدین را مطرح کرد.
در شیوه استبدادی4، والدین محدود-کننده هستند و انتظار دارند کودک از مجموعه قوانین آنها فرمانبرداری کنند در نتیجه کودک، ترسو، ناراحت، خشن، غیر دوستانه و آسیبپذیر و روی هم رفته کودک فردی تندخو و ناسازگارمیشود. در شیوه مقتدرانه1، محدودیتهایی بر کودک اعمال میشود و از او انتظار میرود که از آنها اطاعت کنند، اما منظور از همه موارد فوق برای کودک توضیح داده شده و توجیه میشود. والدین در برابر نیازهای کودک مسئولند در نتیجه کودک، دارای اعتماد به نفس، همکاری کننده، مهربان و خوشرو بوده، تمایل به کسب موفقیت و کنجکاوی دارد.
روی هم رفته کودک پرانرژی و مهربان است. در شیوه آزادگذار، کودک بر آزادی بیان و رفتار مجاز است و قوانین و درخواستهای کمی بر وی تحمیل میشود. در نتیجه کودک، سرکش، تکانشی و پرخاشگر شده و خودکنترلی و موفقیتهایش کم است. روی هم رفته کودک تکانشی و پرخاشگر میشود. - کارول براون2، . - 2008 اعتبار این ابزار در پژوهش های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است از جمله کرمی - - 1382 ابتدا پرسشنامه را ترجمه کرد و ضریب پایایی آزمون را از طریق روش اسپیرمن- براون و روش دو نیمه کردن گاتمن برابر0/83 محاسبه نمود وآلفای کرونباخ یا همسانی کلی سوالات نیز برابر0/86 گزارش شد - کرمی، 1382؛ به نقل از سعیدی، . - 1391 در پژوهشی تحت عنوان هنجا ریابی پرسشنامه سبک فرزندپروری در بین جامعه ایرانی، آلفای کرونباخ یا همسانی کلی سوالات برابر 0/85 بهدست آمد - کرامتی،. - 1387 سعیدی رابطه شیوه های فرزندپروری و وابستگی به دیگران با مسئولیتپذیری را مورد مطالعه قرار داد و با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه را 0/82 محاسبه کرد - سعیدی، . - 1391 بورای - 1991 - 3 در پژوهش خود به اعتباریابی و روایی پرسشنامه بامریند پرداخته و میزان پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش بازآزمایی در بین گروه مادران ،0/81 برای شیوهی سهلگیرانه، 0/86 برای شیوهی مستبدانه، 0/78 برای شیوهی مقتدرانه گزارش نمود.
رابینسون - - 1996 با مطالعهای بر مقیاس سه عاملی شیوه های فرزندپروری در کشورهای مختلف، ضریب پایایی خرده مقیاسها را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در استرالیا: شیوهی اقتدار منطقی 0/90، شیوهی استبدادی 0/84، و شیوهی آزادگذاری مطلق 0/59، چین: شیوهی اقتدار منطقی 0/91، شیوهی استبدادی 0/88، و شیوهی آزادگذاری مطلق 0/65، روسیه: شیوهی اقتدار منطقی 0/84، شیوهی استبدادی 0/88، و شیوهی آزادگذاری مطلق 0/58 ، آمریکا: شیوهی اقتدار منطقی 0/88، شیوه-ی استبدادی 0/85، و شیوهی آزادگذاری مطلق 0/73، ترکیه: شیوهی اقتدار منطقی 0/84، شیوهی استبدادی 0/71، و شیوهی آزادگذاری مطلق 0/38 گزارش نمود. پرسشنامه شیوه های فرزندپروری بامریند، یکی از پرکاربردترین ابزارها، در زمینه سنجش شیوه-های فرزندپروری است.
به دلیل کاربردهای متعدد پرسشنامه شیوههای فرزندپروری بامریند در اکثر پژوهشهای علوم تربیتی، نیاز به ارزیابی کیفیت و دقت اندازه گیری این ابزار را میطلبد. شناخت توانمندیها و ناتواناییها و مشکلات تربیتی موجود در خانواده نیازمند ابزاری است که بتواند نگرش تربیتی والدین را از ابعاد مختلف بازبینی و تحلیل کند، مشکلات به وجود آمده را شناسایی کند تا بدین ترتیب یک درمانگر بتواند به ارائه راهکارهای مناسب برای حل مشکل بپردازد.. در صورتی که آزمون ها از ویژگیهای علمی و محتوای مناسب برخوردار نباشند به جای تامین نیاز کاربران باعث اتخاذ تصمیمات نادرست خواهند شد و از طرفی به دلیل محدودیتها و نواقص مو جود در روشهای گذشته و از سوی دیگر به دلیل رشد تکنولوژی، نظریههای جدید اندازهگیری ارائه شد - هومن، . - 1386 از آن جایی که سنجش به وسیله سوالات آزمونها صورت میگیرد قبل از هر چیز لازم است این سوالات به خوبی شناخته شده و پارامترهای سوالات نیز به دقت برآورد و تفسیر شوند. علیرغم برتریهای نظریه سوال- پاسخ، متاسفانه در جامعه علمی کشورمان این نظریه و روشهای آن تا کنون نه تنها کاربردی نیافته بلکه در حد کفایت هم شناخته نشده است.
این در حالی است که موقعیتهای عملی متعددی پیش میآید که ناگزیریم از مدلهای4IRT استفاده نماییم. در حال حاضر نیز از این مدلها بطور گستردهای در خارج و بطور محدودتری در ایران در رابطه با آزمونهای پیشرفت تحصیلی و استعداد استفاده میشود، در حالی که از این نظریه در مورد پرسشنامههای نگرش، شخصیت و خانواده به ندرت استفاده شده است. در حوزه سنجش نگرش و شخصیت با سوالات چند گزینهای به صورت طبقات چندگانه مرتب شده وجود دارند که در آن مدلهای سوال- پاسخ چند ارزشی مورد نیاز است تا بین سطح صفت آزمودنی و احتمال پاسخ دادن به یکی از طبقات به صورت یک رابطه غیر خطی ارائه شود.
این مدلها در واقع تعمیم مدلهای راش و مدل های دو ارزشی و نوعی مدل اندازهگیری است که در زمینههایی به کار میرود که هدف از آن اندازهگیری صفت یا توانایی از طریق فرایندی است که در آن پاسخ به سوالات با اعداد صحیح متوالی نمرهگذاری میشود. این مدلها را میتوان در مقیاسهای لیکرت و درجهبندی به کار برد - امبرتسون و رایس5، 2000؛ ترجمه شریفی و همکاران، . - 1388 تردیدی نیست که آزمونها، مقیاسهای درجه بندی شده، پرسشنامهها و سایر ابزارهای اندازهگیری یکی از ضروریات زندگی روزانه است. بسیاری از افراد حتی از هنگام تولد نیز مورد سنجش قرار میگیرند و ویژگی های گوناگون روانی و تربیتی آنان در گستره رشد و تحول بارها به صورت دورهای و منظم ارزیابی میشود.
نتایج این اندازهگیریها در تصمیم گیری در مورد افراد کاربرد گستردهای دارد. دستیابی به این مهم ضرورت اعتباریابی ابزار شناخت را ایجاب میکند. و استفاده از نظریههای جدید اندازهگیری میتواند ما را در رسیدن به این اهداف یاری نماید. علیرغم استفاده از نسخه فارسی پرسشنامه شیوه های فرزندپروری، در پژوهش های متعدد در ایران، پژوهش بر اساس نظریه سوال - پاسخ صورت نگرفته است با توجه به کاربردهای عملی این پرسشنامه، تجزیه و تحلیل سوالات این ابزار با استفاده از نظریه سوال-پاسخ، کارایی این ابزار را افزایش میدهد.
نظریه سوال- پاسخ به عنوان یک روش مناسب برای ارزیابی ابزارهای روانشناسی است که میتواند کمبودها و نارساییهای روش های متکی بر نظریه کلاسیک آزمون را جبران کند. لذا پژوهش حاضر با استفاده از مدل پاسخ مدرج در نظریه سوال- پاسخ، سوالات پرسشنامه شیوه های فرزندپروری را بین مادران دانشآموزان دختر و پسر شهر تهران در سال تحصیلی 94 - 95 مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و در پی پاسخگویی به سوال پژوهشی زیر است: سطح دشواری و ضریب تشخیص سوالات پرسشنامه شیوه های فرزندپروری چگونه است؟
.2 روش پژوهش
این پژوهش با توجه به ماهیت موضوع و اهداف آن یک تحقیق توصیفی بر اساس روشهای روان سنجی است. این پژوهش به دنبال تعیین سطح دشواری و ضریب تشخیص و شناسایی سوالات نامناسب پرسشنامه شیوه های فرزندپروری با استفاده از رویکرد نظریه سوال- پاسخ است. جامعه آماری پژوهش مادران دانش آموزان پسر و دختر مقطع ابتدایی مدارس دولتی مناطق 19 گانه شهر تهران در سال تحصیلی 94-95 هستند که مجموع آنان 494972 نفر بوده است. حجم نمونه را 672 نفر تشکیل میدهند که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحلهای، انتخاب شدند.
ابتدا شهر تهران به چهار موقعیت جغرافیایی شمال، جنوب، غرب و شرق تقسیم شد و سپس بطور تصادفی از هر موقعیت یک منطقه، مناطق 1، 5، 8 و 15، از هرمنطقه یک مدرسه دخترانه و یک مدرسه پسرانه و از هر مدرسه از هر پایه 14 نفر انتخاب شدند و سپس مادران دانش آموزان منتخب در جلسه ای که با هماهنگی مدیریت مدرسه انجام شد، پرسشنامه را تکمیل نمودند. تعداد 96 نسخه از پرسشنامه ها به دلایل مختلف از جمله: عدم پاسخگویی به تعداد زیادی از سوالات از تحلیل کنار گذاشته شدند و حجم نمونه به 576 نفر کاهش پیدا کرد.
.3 ابزار پژوهش
در گردآوری اطلاعات از نسخه فارسی پرسشنامه شیوههای فرزندپروری بامریند استفاده گردید. این ابزاراقتباسی است از نظریه اقتدار والدین که بر اساس نظریه بامریند - - 1971 از آزادگذاری، استبدادی و اقتدار منطقی والدین، برای بررسی الگوهای نفوذ و شیوههای فرزندپروری ساخته شده است. این پرسشنامه شامل 30 ماده است که 10 ماده به شیوه آزادگذار ، 10 ماده به شیوه استبدادی و 10 ماده به شیوه اقتدار منطقی والدین در امر پرورش فرزند مربوط می شود. و بر حسب طیف لیکرت، یک مقیاس 5 درجه ای - کاملا مخالفم، مخالفم، تقریبا مخالفم، موافقم، کاملا موافقم - مشخص میشود و به ترتیب از 0 - 4 نمره گذاری شده است و با جمع نمرات ، 3 نمره مجزا در مورد هر یک از خرده مقیاسهای آزادگذار، استبدادی و اقتدار منطقی برای هر آزمودنی به دست میآید.
پژوهشی توسط اسفندیاری با عنوان مقایسه شیوههای فرزندپروری مادران در دو گروه کودکان مبتلا به اختلال رفتار و تاثیر آموزش مادران در کاهش اختلال رفتاری در سال 1374 انجام شد. اسفندیاری فرم اصلی پرسشنامه بامریند را ترجمه نموده و برای تعیین روایی صوری آن، زیر نظر متخصصین و صاحبنظران روانشناسی اصلاحات لازم را به عمل آورده و جمله های دیگری نیز به آن افزوده است. میزان پایایی برای روش سهل گیرانه 0/69، برای شیوه ی مستبدانه 0/77، و برای شیوه ی مقتدرانه 0/73 بدست آمد - اسفندیاری، . - 1374 برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از پرسشنامه، از نرمافزار SPSS نسخه 22و MULTILOG استفاده شد.
.4 یافته ها
در برآورد پارامترهای سوالات پرسشنامه شیوههای فرزندپروری، از روش حداکثر بیشینه درست نمایی در مدل پاسخ مدرج - بسط مدل دو پارامتری - ، که از مدل های چند ارزشی نظریه سوال- پاسخ است، استفاده شد. برآورد پارامترهای سوالات پرسشنامه، برای هر یک از خرده مقیاس ها، به طور جداگانه انجام گرفت.
