بخشی از مقاله
چکیده:
گسترش شهرنشینی و به دنبال آن مشکلات خاص آن؛ مانند تخریب محیط زیست، آلودگی آب، هوا، خاك، افزایش بیماريهاي روانی و... جامعه شهري را بیش از پیش تهدید میکند. این امر خلاف اصول توسعهي پایدار شهرها و محیط زیست است و موجب شده تا امروزه مدیریت شهري با چالشهاي فراوانی در زمینهي تراکم جمعیت، کمبود مسکن، آلودگی و تخریب محیط زیست، تعارضهاي اجتماعی و تأمین خدمات و تسهیلات زیرساختی روبرو باشد. دراین خصوص اجراي طرح شهر سالم ضمن ایجاد مشارکت مردمی در توسعهي پایدار شهرها نقش مهمی ایفا میکند. در واقع شهر سالم، شهري براي تحقق انسان سالم است.
هدف این پژوهش تحلیل شاخصهاي شهر سالم در محلهي بهارستان شهر مشهد میباشد. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است و جمعآوري اطلاعات به 2 شیوه اسنادي و پیمایشی انجام گرفته است. بر طبق نتایج این تحقیق، محله بهارستان از نظر شاخصهاي پنج گانه سلامت - اجتماعی، اقتصادي، زیستمحیطی، بهداشتی و فرهنگی - با وضعیت مطلوب و استانداردهاي شهر سالم فاصله دارد و در برخی زمینهها نیز نیاز به برنامهریزي و مشارکت هرچه بیشتر مسئولین و ساکنان محله احساس میشود.
-1مقدمه:
شهرها بارزترین محیط زندگی انسان به شمار میروند و هماکنون حدود 49درصد از مردم کرهي زمین در شهرها زندگی میکنند. اما شهرها به عنوان محیطهایی که باید بستر کیفیت مطلوب براي زندگی انسانها باشند، در برآوردهکردن نیازهاي ساکنان خود و تأثیرگذاري مثبت در کیفیت زندگی آنان دچار مشکل هستند، لوکوبوزیه در این باره میگوید: شهرها ابزار کارند اما دیگر چنین وظیفهاي را نمیتوانند برآورند و تأثیر خود را از دست دادهاند
ارتباط بین برنامهریزي و مدیریت شهري و سلامت جامعه موضوع جدیدي نیست؛ بلکه آنچه که در حال حاضر تغییر کرده، شدت بحران سلامت جوامع اعم از توسعه یافته یا در حال توسعه است
درسال 1994در دومین کنفرانس محیط و سلامت که در هلیسنکی برگزار شد، براي نخستین بار به اهمیت سلامت شهري و اولویت دادن آن به سایر امور پرداخته شد. در این کنفرانس بیان شد که بسیاري از امور مربوط به سلامت شهرها باید به مسئولین محلی واگذار شود که تا آن زمان تقریباً اکثر تصمیمات در دولت مرکزي اخذ میشد
پروژه شهر سالم یکی از این رهیافتها براي رسیدن به این مهم، هم در سطح جهانی و هم در سطح منطقهاي است. جنبش شهرهاي سالم یک خلاقیت و ابتکار در ارتقاء سلامت و بهداشت، برنامهریزي شهري، حفظ اکوسیستم شهري و حرکت به سوي تمرکز زدایی از بخشهاي حکومتی و دولتی به سوي فعالیت بین بخشی و مشارکت اجتماعی به شمار میرود
شهري را شهر سالم میدانند که در آن با ایجاد و گسترش پیوسته شرایط فیزیکی و اجتماعی زیستمحیطی و استفادهي بهینه از منابع و امکانات موجود، محیطی فراهم شود تا در اثر آن مردم و جامعه ضمن حمایت یکدیگر و مشارکتگروهی در انجام کلیه امور زندگی قابلیت خود را به حداکثر رسانند - فقهی فرهمند،. - 2 :1389 در واقع ایدهي شهر سالم که به منظور ایجاد یک تحول گسترده در حفظ محیط زیست و ارتقاء سطح بهداشت مطرح شده بود به صورت قابل توجهی مورد استقبال کارشناسان، متخصصان و مسئولین مسائل بهداشتی و شهري قرار گرفت
به طور کلی اهداف پروژهي شهر سالم را تدوین و چهارچوبی براي اجراي اصول راهبردي سازمان جهانی بهداشت در راستاي شعار"بهداشت براي همه" و بیانیه اوتاوا براي "بهبود بهداشت" تشکیل میدهد - محمودي نژاد، - 1388 و این پروژهي جهانی تبدیل به حرکتی گسترده در سطوح بین المللی با سازگاري جامع براي اجراي بهداشت و در عین حال فراهمآوري "توسعهي پایدار" بالاخص در سطوح ملی شده است.
-2بیان مسأله و ضرورت تحقیق:
بسیاري از شهرها به ویژه در کشورهاي رو به توسعه طی دهههاي اخیر با تخریب محیط شهري و افزایش نابرابريهاي بهداشتی، اجتماعی و اقتصادي در مقیاس وسیع بین ساکنان خود روبهرو بودهاند. به همین سبب این شهرها از دههي1970 به بعد با فقر شهري مواجه شدهاند، و سطح زندگی و استانداردهاي مربوط به محیط زیست نیز در بسیاري از شهرها با مشکل مواجه گردد
یکی از رویکردهاي نوین توسعهي پایدار، مقولهي سلامت و مشارکت مردمی است. سازمان بهداشت جهانی - - WHO، انسان سالم را انسانی میداند که هم از سلامت جسمی و هم از سلامت اجتماعی، معنوي و روحی برخوردار باشد
در این ارتباط برنامهریزي سلامت یک اصطلاح نسبتاً جدیدي است که امروزه توسط آن دسته از برنامهریزان شهري و منطقهاي که همواره در پیآنند تا محیط شهري را با سلامت فیزیکی و روحی شهروندان پیوند بزنند، پا به عرصه وجود نهاد
پروژه شهر سالم، اولین بار در سال 1984 توسط پرفسور لئونارد دوهل - Leonard Duhel - در کنفرانسی تحت عنوان "ماوراي مراقبتهاي اولیه بهداشتی" در تورنتو کانادا مطرح گردید . - Edris, 2003:166 - وي شهرسالم را مکانی تعریف میکند که در آن دیدگاههاي اکولوژیکی با دیدگاههاي جامع بهداشتی تلفیق شده باشد و این آغاز نگرشی بود که سلامتی و شهر سالم را مقولهاي با ابعاد گوناگون تلقی میکند.
در حقیقت طرفداران توسعهي شهري با تکیه بر پروژههاي منطقی براي افزایش پایداري سعی میکنند تا تمام جنبههاي اقتصادي، اجتماعی و دولتی را در نظر بگیرند و واقع گرایانه به مسائل نگاه کنند
مشارکت و توانمندسازي اجتماعی به عنوان هستهي اصلی در اجراي جنبش شهرهاي سالم مطرح است که از اصول "سلامت براي همه"سازمان جهانی بهداشت و "ارتقا سلامت" منشور اوتاوا که تأکید می کند، فعالیتها باید توسط مردم و با مردم انجام گیرد و نه براي مردم، نشأت میگیرد
در حقیقت میتوان گفت شهرسالم شهري است؛ که در آن شهروندان توانمند، عوامل تأثیرگذار درسلامت خویش را شناسایی کرده و در به حداکثر رساندن قابلیتهاي خود و جامعه اقدام کنند. در یک اجتماع سالم همواره این باور وجود دارد که صرف نبودن بیماري نمیتواند مبین یک شهر سالم باشد.
بلکه شهروندان یک شهرسالم بایستی از قابلیت و کیفیت بالایی براي زندگی برخوردار باشند - Services department of . - health& human, 2001:1 هرگاه به تاریخچهي شهرها و زندگی محلهاي آن بنگریم متوجه میشویم که محله همواره به عنوان عنصر تنظیم روابط شهروندي نقشی فعال و مؤثر داشته است از مهمترین برنامههاي پروژه شهرسالم توجه به محلهها به عنوان یکی از اصلیترین قسمتهاي تشکیلدهندهي شهر است.
شهر مشهد از جمله کلانشهرهاي کشور ایران با جمعیتی معادل2992478 نفر و مساحتی در حدود 300 کیلومترمربع است که امروزه با مشکلات بسیاري از جمله: حاشیهنشینی گسترده، بافت فرسوده وسیع، ناکارایی حمل و نقل عمومی، مشکل ترافیک به خصوص در بافت مرکزي شهر، بحث جدي آب و سفرههاي آب زیرزمینی، نرخ رشد بالاي جمعیت، افزایش آلودگی صوتی و آلودگی هوا و... مواجهاست که ادامه این روند باعث وارد آمدن آسیبهاي جدي به سلامت محیط و سلامت شهروندان خواهدشد
از طرف دیگر در عصر اطلاعات و قرن بیست و یکم، نظریات مشارکت، سرمایه اجتماعی، حاکمیت خوب شهري و... به یکی از خواستههاي اولیه ساکنان شهري تبدیل شده است.
محلهي بهارستان یکی از محلات 140 گانه شهر مشهد است که در نزدیکی کالهاي بهسازي نشده قرار دارد و در نتیجه، مشکلات محیطی و اجتماعی براي این محله به وجود آمده است. این محله از شهركهاي طالقانی، بهارستان و هاشمیه تشکیل شده است. جمعیت این محله حدود 9204 نفراست. تعدادخانوار این محله 2276 است و نرخ باسوادي در این محله %62 .88 میباشد.
-3مبانی نظري:
پروژهي شهرسالم پروژهاي بلند مدت است و تلاش میکند که تندرستی مردم محور توسعهي شهري قرار بگیرد و پشتوانه محکم و کاملی را براي بهداشت عمومی در سطح محلی به وجود آورد. به عبارت دیگر هدف این پروژه ایجاد شهري با شرایط نسبتاً کافی و تأمین حفظ و ارتقا سطح سلامتی شهروندان میباشد. شهرسالم عرصهي ظهور سیاستهاي هماهنگ اجرایی به دست مردم و در جهت تأمین محیطی سالم براي رشد استعدادها و خلاقیتها و فضایی مناسب جهت تأمین سلامت شهروندان است
