بخشی از مقاله
چکیده
امروزه شواهد جدید بیان میدارند که خلاقیت یکی از ویژگیهای اصلی کارآفرینان است؛ به طوری که افرادی که از خلاقیت بالاتری برخوردارند نسبت به راه اندازی کسب و کارهای کارآفرینانه علاقه بیشتری دارند. در این پژوهش به بررسی و تحلیل رابطه بین خلاقیت و میزان تمایل به کارآفرینی در بین دانشجویان پرداخته شده است. جامعهی آماری پژوهش را دانشجویان کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی کرمانشاه 325 - نفر - تشکیل دادند که از این تعداد، 175 نفر با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه های سنجش خلاقیت بر اساس چهار بعد سیالی، بسط، ابتکار و انعطافپذیری الگوی سنجش خلاقیت تورنس و همچنین برای سنجش میزان تمایل به کارآفرینی دانشجویان، از پرسشنامهی محقق ساخته استفاده شد. دادهها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه مورد تحلیل قرار گرفت. پس از تجزیه و تحلیل پرسشنامهها به کمک نرمافزار spss نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بین ابعاد خلاقیت - سیالی، انعطافپذیری، بسط و ابتکار - و تمایل به کارآفرینی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد و همچنین نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه حاکی از این است که ابعاد خلاقیت تأثیر قوی و معناداری در پیشگویی تمایل به کارآفرینی در میان دانشجویان دارد.
واژههای کلیدی: تمایل به کارآفرینی، خلاقیت، دانشجویان، دانشگاه.
-1مقدمه
در عصر حاضر که آنرا جامعهی فراصنعتی و فرا اطلاعاتی نامیدهاند اشتغال مهمترین چالشی است که در برنامههای توسعه کشور باید به آن توجه خاصی داشت به نظر میرسد در صورت حل نشدن مشکل اشتغال به ویژه در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی، ظهور مشکلات اقتصادی مانند رکود، فاصله طبقاتی، مشکلات اجتماعی و روانی و همچنین رشد پدیده بیکاری را شاهد خواهیم بود . - 5 - پس با احتمال به وجود آمدن این مشکلات، مهمترین دستاورد کارآفرینی در توسعه کشورها ایجاد اشتغال، رفاه، ثروت، شناخت فرصتهای شغلی مناسب به ویژه توسط فارغ-التحصیلان دانشگاهی است. کارآفرینی موتور محرک توسعه اقتصادی کشورهایی است که از سالهای پیش این ضرورت را دریافتهاند و توسعهی آن، یک ضرورت جدی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است . - 4 -
اهمیت توسعه کارآفرینی به حدی است که مطابق با برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دولت موظف است توجه ویژهای به بحث کارآفرینی و حمایت از طرحهای خود اشتغالی بنماید و با توجه به بند ح 47 این قانون دولت میبایست تدابیر لازم به منظور اصلاح نظام آموزش کشور جهت ارتقای توانایی، خلاقیت، مهارت، نوآوری و خطرپذیری و کارآفرینی اتخاذ نماید . - 14 - از دیدگاه جفری تیمونز - - 1990 کارآفرینی خلق و ایجاد بینشی ارزشمند از هیچ است. کارآفرینی فرآیند ایجاد و دستیابی به فرصتها و دنبال کردن آنها بدون توجه به منابعی است که در حال حاضر موجود است. کارآفرینی شامل خلق و توزیع ارزش و منافع بین افراد، گروهها، سازمانها و جامعه میباشد.
دیهیستریچ - 1985 - بر این اعتقاد است که کارآفرینی، فرآیند خلق چیزی است نو با صرف وقت و تلاش بسیار و پذیرش خطرات مالی و روحی و اجتماعی برای به دست آوردن منابع مالی، رضایت شخصی و استقلال. پیتر دراکر - - 1985 معتقد است که کارآفرین کسی است که فعالیت اقتصادی کوچک و جدیدی را با سرمایه خود شروع مینماید کارآفرین ارزشها را تغییر میدهد و ماهیت آن را دچار تحول می-نماید . - 1 - صاحبنظران و پژوهشگران خلاقیت را جز لاینفک کارآفرینی میدانند و معتقدند اصولا نوآوری از تفکر خلاق سرچشمه میگیرد و به عمل خلاقانه منجر میشود کارآفرینی در حقیقت نتیجه عملی هوش و تفکر خلاق است . - 10 - همانند بسیاری از سازهها درباره خلاقیت یا آفرینندگی تعریفی که مورد توافق همگان باشد وجود ندارد نظریهپردازان مختلف در مورد خلاقیت تعاریف مختلفی را ارائه دادهاند.
یکی از این نظریهپردازان تورنس است از دیدگاه او خلاقیت فرآیندی است شامل حساسیت به مسائل و کمبودها و بن بستها که به دنبال تشخیص مشکل به وجود میآید و به دنبال آن جستجو برای یافتن راهحل و طرح فرضیههای مربوط به آن آغاز میشود. سپس فرضیهها و راه حلها آزمایش میشوند و تغییرات لازم در آنها به وجود میآید. تورنس خلاقیت را ترکیب چهار عامل اصلی میداند: -1 سیالی: یعنی استعداد تولید ایدههای فراوان.-2بسط: یعنی استعداد توجه به جزییات. -3ابتکار: یعنی استعداد تولید ایدههای نو و غیرمعمول. -4 انعطافپذیری: یعنی استعداد تولید ایدهها با روشهای گوناگون . - 8 - باید توجه داشت در این عصر که با تحولات سریع و تکنولوژیهای پیشرفته همراه بوده روز به روز از اهمیت کار یدی کاسته شده و به جای آن نیروی انسانی کیفی که توان خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی با به کارگیری فکر و اندیشه دارد اهمیت یافته است.
در چنین فضایی که تفکر و اندیشه عامل تمایز و برتری است جوامعی میتوانند پیشرفت کنند که از این نیروی بالقوه و منبع انسانی که منشأ فکر و ایده است و حیاتیترین عامل تولید محسوب میشود بیشترین بهرهبرداری را داشته باشند. با توجه به رابطه تنگاتنگی که میان خلاقیت و کارآفرینی وجود دارد میتوان از خلاقیت به عنوان جوهره اصلی کارآفرینی یاد کرد تحقیقات مختلفی در جوامع آماری مختلف برای تعیین نقش و نوع رابطه خلاقیت و کارآفرینی صورت گرفته است اما در جامعه آماری مورد نظر یعنی دانشگاه رازی پژوهشی پیرامون این موضوع صورت نگرفته است از اینرو در این پژوهش برآنیم تا ضمن تعیین رابطه میان خلاقیت و ابعاد آن با کارآفرینی توجه مسئولین را به امر آموزش و ترویج خلاقیت و کارآفرینی معطوف نماییم.
-2مبانی نظری و پیشینه تحقیق
کارآفرینی ابتدا، در حوزهی موزیک مطرح بوده است و کارآفرین در فرهنگ لغت "آکسفورد" رئیس و مدیر مؤسسه ملی موزیک تعریف شده است، یعنی کسی که سرگرمی های موزیکال را تدارک میبیند . - 6 - شومپیتر - - 1943 کارآفرین، نوآور و پدیدآورندهی فناوریهای تازه است. شومپیتر کارآفرینی را مفهومی ایدهآل میداند که به عنوان موتور تئوری پویای توسعه اقتصادی ایفای نقش مینماید. در این نگرش نیروی خلاقانه، بینش، ایده کسب و کار، عدم تمایل به مدیران اداری غیرخلاق، مهارت وسوسه انگیز برای جلب سرمایهگذاری سرمایهداران، توانایی اعمال ریسک-بری حمله به موقعیتهای ناشناخته مورد توجه است، وتنوع وسیعی از نوآوریها - محصولات یا فرآیندهای جدید، دگرگون سازی محصولات، بازارهای جدید، تنوع سازی، مواد اولیه جدید یا ساختارهای بازارهای جدید - درآن به اجرا در میآید . - 12 -
احمدپورداریانی، در تعریفی که از کارآفرینی ارائه میدهد، معتقد است که کارآفرین فردی است که دارای ایدهی نو و جدید است و از طریق فرآیند تأسیس و ایجاد یک کسب و کار و قبول مخاطره محصول یا خدمات جدیدی را به جامعه معرفی میکند . - 2 - تمایل به کارآفرینی حالت ذهنی است که راهنما و هدایت کننده اقدامات فردی در جهت ایجاد و توسعه کسب و کارهای جدید یا فعالیت کارآفرینانه است همچنین تمایل به کارآفرینی میتواند نیت یک فرد در رفتار مخاطرهآمیز باشد . - 13 - محققان فهرستهای متعددی از انواع ویژگیهای شخصیتی کارآفرین را ارائه نمودهاند، که مهمترین آنها نیاز به توفیق یا توفیقطلبی، ایمان به خود، تمایل به مخاطرهپذیری، نیاز به استقلال، خلاقیت، تحمل ابهام - قدرت رویارویی با اطلاعات و شرایط مبهم، ناقص و غیرطبیعی و سازمان-یافته - ، قدرت تخیل، کارآمد بودن، رشدگرا، شناسایی الگوهای همکاری، قدرتطلبی، تعهد و توانایی، ثروتگرایی، که میتوانند در روند کارآفرینی افراد به صورت مستقل یا سازمانی و غیره نمود یابند و جزیی از کارآفرینی به حساب آیند . - 2 -
یکی از ویژگیهای مورد انتظار در کارآفرین وجود قوه خلاقیت می-باشد. در واقع قوه خلاقیت یکی از ضروریاتی میباشد که با کارآفرین عجین شده است. شاید بتوان گفت کارآفرینی بدون وجود خلاقیت بیمعنی می-باشد. ذهن فرد کارآفرین قبل از انجام کار طرح آن را ترسیم نموده و جنبههای گوناگون آنرا مجسم مینماید و سپس اقدام به فعالیت میکند.دیدگاههای متفاوتی در مورد خلاقیت از سوی اندیشمندان مطرح شده است اما دیدگاهی که اساس و چارچوب نظری این تحقیق را تشکیل داده دیدگاه تورنس نسبت به خلاقیت میباشد. تورنس میگوید هر زمان که ما یک نقص یا کمبودی را احساس میکنیم در ما تنش ایجاد میشود . احساس ناراحتی میکنیم و تلاش به عمل میآوریم تا تنش را برطرف سازیم در نتیجه به تکاپو و سؤال کردن میافتیم، عناصر را دستکاری کردهو حدسهایی میزنیم و تا زمانی که مورد آزمودن و تجدید نظر قرار نگرفتهاند آرام نمیگیریم . - 8 -
چهار بعد خلاقیت از نظر تورنس:-1سیالی: قدرت تولید ایدهها و جوابهای فراوان. -2انعطاف: توانایی لازم برای تغییر جهت فکری یا توانای تولید ایدههای متنوع. -3ابتکار: توانایی تولید ایده یا محصول نو و بدیع؛ یعنی پاسخهای فرد قبلا دیده نشده باشد و جدید و نو باشد. -4بسط با جزئیات: توانایی توجه به جزئیات وابسته به یک ایده یعنی افراد خلاق به جزئیات یک ایده توجه بیشتری نشان میدهند. در چند دههی اخیر کارآفرینی و خلاقیت به عنوان یکی از مباحث عمدهی مطالعات سازمانی تبدیل شده است: دوکانهایفرد - 1391 - ، در تحقیقی با عنوان بررسی سهم هر یک از متغیرهای هوش و خلاقیت در پیشبینی قدرت کارآفرینی فارغالتحصیلان دانشجویان دانشگاه آزاد رودهن بیان میدارد که متغیرهای هوش و خلاقیت در پیشبینی قدرت کارآفرینی در دانشجویان به ویژه در رشتههای کامپیوتر، کتابداری و ادبیات انگلیسی معنیدار بوده است . - 5 -
گلشکوه و همکاران - - 1389، در تحقیقی با عنوان رابطه بین سبکهای تفکر، انگیزه پیشرفت، پیشرفت تحصیلی و خلاقیت با کارآفرینی دانشجویان دانشگاه اندیمشک به این نتیجه رسیدند که که سبک تفکر قانونگذاری، انگیزه پیشرفت، خلاقیت، سبک تفکر جزئی نگر و پیشرفت تحصیلی پیش-بینیکننده کارآفرینی هستند . - 9 - مقصودی - - 1384، در تحقیق خود با عنوان بررسی و مقایسه ویژگیهای روانشناختی کارآفرینان تهرانی با افراد عادی به این نتیجه رسید ویژگیهای شخصیتی چون هوش هیجانی، خلاقیت، خودکارآمدی، خودپنداره و منبع کنترل همگی به طور معناداری در افراد کارآفرین بالا بوده است . - 11 -
شکرکن و همکارانش - 1381 - ، در تحقیقی با عنوان بررسی رابطهی ساده و چندگانهی خلاقیت، انگیزه پیشرفت و عزت نفس با کارآفرینی در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز چنین بیان کرده که نتایج این پژوهش با یافتههای تحقیقات انجام شده در خارج از کشور هماهنگ بوده است . - 7 - توسلخدمتی - 1379 - ، در پژوهشی که با عنوان بررسی زمینه-های بروز و پرورش کارآفرینی در دبیرستانهای پسرانه دولتی کار و دانش کرج از نظر مدیران، دبیران و دانشآموزان در نیمسال دوم سال تحصیلی79-78 انجام شده بود، بیان داشت نظام آموزشی به خصوص مدارس کار و دانش و فنی و حرفهای باید در فراهم آوردن زمینههای بروز و پرورش خلاقیت و نوآوری، تلاش برنامهریزی شدهی بلندمدت و مؤثر داشته باشند . - 3 -
-3روش شناسی تحقیق
1-3جامعه، ابزار پژوهش، فنون آماری
روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی محسوب میشود از لحاظ میزان نظارت و درجه کنترل متغیرها میدانی است چرا که کلیه متغیرها را در وضعیت موجود - طبیعی - مورد بررسی قرار داده است و از لحاظ نحوه گردآوری دادهها نیز از نوع تحقیقات توصیفی - غیرآزمایشی - به شمار میرود و از بین روشهای توصیفی از روش همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه بهره برده است. جامعهی آماری مورد نظر در این پژوهش کلیه دانشجویان کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی میباشد.تعداد کل دانشجویان مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در این دانشکده 325 نفر میباشد. حجم نمونه پژوهش با استفاده از جدول نمونه-گیری کرجسی و مورگان، 175 نفر تعیین شد که به روش نمونهگیری تصادفی ساده مورد مطالعه قرار گرفتند.در این پژوهش برای جمعآوری داده و اطلاعات از سه روش استفاده شد که عبارتنداز: -1 مطالعات اسنادی و کتابخانهای: در این راستا ابتدا بررسی ریسال - - 1992، در پژوهشی که در کشور اندونزی انجام داده بود مشاهده کرد که از جمله صفات مؤثر در انتخاب شغل کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری است . - 15 - تحقیق شارر و اسکات - - 1991 نشان داد کسانی که فکر میکنند ویژگیهای یک فرد کارآفرین را دارند، خلاقیت و انگیزهی پیشرفت بیشتری را نشان میدهند . - 16 -
1-2فرضیههای اساسی پژوهش
در این پژوهش، فرضیه اصلی که عبارت است از:بین خلاقیت و تمایل به کارآفرینی دانشجویان رابطه مثبت و معنی-داری وجود دارد.
فرضیههای فرعی پژوهش:
1 -بین سیالی و تمایل به کارآفرینی دانشجویان رابطه مثبت و معنی-داری وجود دارد.
2 -بین بسط و تمایل به کارآفرینی دانشجویان رابطه مثبت و معنی-داری وجود دارد.
3 -بین ابتکار و تمایل به کارآفرینی دانشجویان رابطه مثبت و معنی-داری وجود دارد.
-4بین انعطافپذیری و تمایل به کارآفرینی دانشجویان رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد.
جامعی در اسناد و مدارک کتابخانهای نظیر، پایاننامهها، مقالات و ژورنال-های علمی- پژوهشی صورت گرفت و اطلاعات جامع و نسبتا کاملی نسبت به موضوع مورد پژوهش به دست آمد.
-2 جستجو از طریق منابع الکترونیکی: به منظور آگاهی از مطالعات صورت گرفته در سایر نقاط جهان و دستیابی به نتایج مطالعات و پژوهش-های علمی از منابع الکترونیکی استفاده شد.
-3 مطالعه میدانی: این بخش شامل جمعآوری دادهها و اطلاعات مربوط به متغیرهای مورد مطالعه در جامعه آماری مورد پژوهش بود که برای به دست آوردن اطلاعات لازم از پرسشنامه استفاده گردید.
در این پژوهش برای سنجش تمایل به کارآفرینی دانشجویان از پرسشنامه محقق ساخته با سنجش ضریب پایایی از طریق نرم افزار spss و آزمون آلفای کرونباخ 0/70 به دست آمده و روایی محتوایی آن نیز مورد تأیید صاحب نظران و متخصصان این حوزه قرار گرفته است. در این پژوهش برای سنجش میزان خلاقیت دانشجویان از پرسشنامه استاندارد تورنس که ضریب پایایی سنجشهای سیالی، ابتکار، انعطافپذیری، بسط این آزمون به ترتیب،0/85، 0/82، 0/84، 0/80 بیان شده و روایی محتوایی آن بارها توسط متخصصان و صاحب نظران متفاوت مورد تأیید قرار گرفته است.
