بخشی از مقاله
چکیده
درحال حاضر، فناورینانو به عنوان یکی از اولویتهای فناوری کشور محسوب میشود که در سیاست های کلی نظام و برنامه پنج ساله پنجم مورد تأکید قرار گرفته است و بخش کشاورزی از جمله مهمترین عرصههایی است که استفاده از دستاوردهای فناوری نانو میتواند منافع زیادی را متوجه این بخش نماید. این تحقیق با هدف ارزیابی مؤلفههای توسعه فناوری نانو در بخش کشاورزی ایران در چارچوب نظام ملی نوآوری در بین کلیه مراکز تحقیقاتی مرتبط وزارت جهادکشاورزی انجام گرفت.
با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی، پنج عامل با مقادیر ویژه بالاتر از یک، استخراج شدند و متغیرهای مرتبط با میزان مناسبت سازوکارهای توسعه فناوری نانو، بر اساس بار عاملی و پس از چرخش عاملی متعامد به روش واریماکس دستهبندی شدند. عوامل مورد ارزیابی به میزان 67/66 درصد از کل واریانس را تبیین کردند. با توجه به مقدار ویژه عوامل استخراج شده، عامل "اطلاع رسانی - سیاستی" با مقدار واریانس 21/18 بیشترین سهم را در تبیین متغیرها داشت. پس از آن، عامل "آموزشی"، عامل "تامین مالی" و عامل "زیر ساختی" و قانونی به ترتیب در رتبههای بعدی قرار گرفتند.
1. مقدمه
فناوری نانو کاربردهای مختلفی در زمینههای مختلف کشاورزیدارد تقریباً همزمان با ورود کشورهای پیشرو در علم و فناوری به حوزه فناوری نانو، در کشور ما نیز فعالیتهای گوناگونی در این زمینه طرح ریزی وانجام شد. درحال حاضر فناوری نانو یکی از اولویتهای فناوری کشور به شمار میرود که درسیاستهای کلی نظام و برنامه پنج ساله پنجم به آن تاکید شده است. در همین زمینه، وزارت جهاد کشاورزی همگام با برخی از وزارتخانهها و دستگاههای اجرایی کشور اقدام به بسترسازی و فعالیت در حوزه فناوری نانو کرده است
نظام ملی نوآوری یکی از مهمترین رویکردهای نگرش نظاممند است که با توسعه اقتصاد دانش محور و افزایش رقابت جهانی در عرصه علم فناوری اهمیت بسیار زیاد پیدا کرده است
تدوین برنامههای آموزشی منسجم بهمنظور تامین منابع انسانی متخصص و آموزش دیده و توسعه حرفه ای آنها، به عنوان یکی از مهمترین پیش نیازها و الزامات توسعه فناوری نانو محسوب میشود که عدم توجه به آن میتواند فرایند توسعه فناوری با شکست مواجه سازد.
یکی از کارکردهای مهم نظام ملی نوآوری ارتقاء کارآفرینی فناوری است. کارآفرینی به معنای ایجاد شرایط لازم برای بهره برداری رساندن نتایج خلاقیتها واختراعات در قالب محصولات دارای ارزش بازاری است. این شرایط میتواند از راههای مختلفی فراهم و در قالب شاخصهای خاصی نیز خروجیهای آن متبلور شود این کارکرد در برگیرنده ایجاد شرایط سرمایهگذاری مناسب در زمینه کارآفرینی وهمچنین میزان ظهور و بروز شرکتها وسازمانهای کار آفرین ونوآور در عرصه ملی است
به طور کلی موانع توسعه فناوری نانو در شش حوزه سیاستگذاری، زیر ساختی، تامین مالی، اطلاع رسانی، آموزشی و قانونی، دسته-بندی میشود. در حوزه علم نانو و فناورینانو موارد زیر شامل میزان سرمایهگذاری و هماهنگی بهمنظور تقویت مراکز علمی، تأمین زیرساختارهای مختلف توسعه فناوری، میزان تولید علم و انجام تحقیقات در زمینههای مختلف، ارایه برنامههای کارآموزی و آموزشی بینشتهای برای تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز برای توسعه فناوری نانو، تدوین برنامههای اطلاعرسانی به منظور جلب مشارکت عامه مردم در فرایند توسعه فناورینانو، در نظر گرفتن ریسکهای زیست محیطی و حقوق مربوط به مصرف کنندگان محصولات نانویی در تمامی مراحل توسعه فناوری به عنوان مهمترین شاخصها و متغیرهای ارزیابی توسعه فناورینانو در قالب نظام ملی نوآوری در بخش ها و صنایع گوناگون در اروپا مورد توجه و تأکید قرار گرفتهاند.
کارایی فناوری نانو باعث کاهش ضایعات و کنترل اتلاف انرژی خواهد شد. با بررسی و شناخت اثرات و ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، بهداشتی و زیست محیطی توسعه فناوری نانو در ایران، مهاجرت نیروهای آموزش دیده به کشورهای پیشرفته را یکی از موانع مهم توسعه فناوری نانو در ایران دانسته است
علاوه بر آن زیر ساختهای ناکافی آموزشی واقتصادی را مانع تناسب خروجی تحقیقات با سرمایهگذاری دانسته است. فناوری نانو منجر به ایجاد تغییرات شگرفی در استفاده از منابع طبیعی، انرژی و آب، امکان بازیافت مواد و استفاده مجدد از آنها شده و پسابها وآلودگی را کاهش خواهد داد. توسعه فناوریها در عرصه الکترونیک و مکانیک از طریق تولید نانوحسگرها زمینه را برای خودکار کردن وکنترل عملیات کشاورزی فراهم نموده است. با استفاده از این فناوریها میتوان عوامل محیطی را در گلخانهها و دامداریها کنترل کرد. تولید مواد جدید وکارا، پیشرفت در زمینه تولید محصولات جدید و طراحی روشهای نوین برای تولید و نگهداری غذای سالم و حفاظت محیط زیست از دیگر تغییرات ایجاد شده به وسیله فناوری نانو در کشاورزی خواهد بود
فناورینانو علاوه بر برخورداری از مزایای متعدد درمواردی نیز برای انسان و محیط زیست یک خطر جدی محسوب میشود بنابراین لازم است مسایل مرتبط با کنترل و ایمنی آنها از طریق روشهای جدید مد نظر قرارگیرند. با توجه به اهمیت موضوع، برای هرنوع کاربرد احتمالی فناوری نانو نیاز به واکاوی و شناخت مختلف اخلاقی، قانونی و اجتماعی فناورینانو به منظور توسعه پایدار آن امری ضروری به نظر میرسد.
دراین زمینه میتوان از آموزهها و تجارب فناوری زیستی بهره گرفت ودر مورد مسائل و موضوعاتی که ممکن است از توسعه فناوری نانو ناشی شوند تأمل نمود .[5] در تحقیقی سازوکارهای اشاعه فناوری نانو در بخش کشاورزی ایران را به لحاظ مناسبت و توجه فعلی بررسی شد و در نهایت مهمترین موانع توسعه فناوری نانو در بخش کشاورزی ایران را موانع زیر ساختی، سیاستگذاری، اطلاعاتی، قانونی و مالی بیان کردهاند .
در تحقیقی که در حوزه سیاستگذاری علم و فناوری نانو توسط شورای علم و فناوری بریتانیا - 2007 - انجام گرفت، در یک تقسیمبندی نسبتاً جامع در قالب نظام ملی نوآوری مواردی چون سیاستگذاری، تامین مالی و سرمایهگذاری، فراهم نمودن زیرساختهای سخت افزاری و نرم افزاری، تدوین قوانین مناسب، ارایه برنامههای آموزشی، انجام برنامههای آگاهیسازی، به عنوان مهمترین ابعاد ارزیابی فناوری مد نظر قرار گرفتهاند.
هدف از کاربرد تحلیل عاملی، دسته بندی میزان اهمیت - مناسبت - سازوکارهای توسعه فناورینانو در قالب نظام ملی نوآوری و موانع و مشکلات تاثیرگذار بر اشاعه فناورینانو در بخش کشاورزی و تعیین مقدار واریانس تبیین شده توسط هر کدام از متغیرها در قالب عامل های دستهبندی شده میباشد.
.2 مواد و روشها
جامعه آماری این تحقیق شامل 120 نفر از محققان شاغل در 15 مؤسسه و مراکز تحقیقات ملی کشاورزی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی در سطح کشور بود که با توجه به جدول کرجسی- مورگان، در حدود 92 نفر از آنان برای انجام تحقیق انتخاب شدند که پس از بررسی پرسشنامهها، در نهایت تعداد 81 پرسشنامه مناسب تشخیص داده شده و وارد تحلیل گردیدند. افراد مورد تحقیق از محققانی بودند که طی سالهای اخیر به اشکال گوناگون در برنامهها و تحقیقات مربوط به فناوری نانوتکنولوژی کشاورزی فعالیت داشتهاند. در این تحقیق از پرسشنامه استفاده شد که جدول 1 نشان دهنده اجزای آن است. جدول 2 مؤسسات تحقیقاتی مورد بررسی در این تحقیق، را نشان میدهد.
جدول - . - 1 اجزای پرسشنامه محققان شاغل در موسسات تحقیقات کشاورزی
جدول - . - 2 فهرست مراکز وموسسات تحقیقاتی مورد مطالعه وتعداد پرسشنامه های پر شده برای هر یک از آنها.
برای تعیین پایایی پرسشنامهها، پیش آزمونی با استفاده از تعداد 30 نفر از محققان خارج از نمونه انجام گردید که پس از تکمیل پرسشنامهها با استفاده از نرمافزار SPSS ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاسهای اصلی پرسشنامه محاسبه شد که مقدار آن برای بخشهای مختلف بین0/74 تا 0/95 به دست آمد که نشان دهنده پایایی بسیار مناسب سوالات پرسشنامه بود.
.3 نتایج و بحث
به منظور تشخیص مناسب بودن داده های مربوط به مجموعه متغیرهای مورد تحلیل در خصوص عوامل، از آزمون بارتلت و شاخص KMO بهره گرفته شد. معنیداری آزمون بارتلت در سطح اطمینان 99 درصد و مقدار مناسب KMO - جدول - 3، حاکی از همبستگی و مناسبت متغیرهای مورد نظر برای انجام تحلیل عاملی بود.
با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی، پنج عامل با مقادیر ویژه بالاتر از یک استخراج شدند و متغیرهای میزان مناسبت سازوکارهای توسعه فناوری نانو بر اساس بار عاملی و پس از چرخش عاملی متعامد به روش واریماکس در این عوامل دستهبندی شدند. این عوامل67/66 درصد از کل واریانس را تبیین کردند و تنها کمتر از32/34 درصد واریانس باقیمانده مربوط به عواملی بود که از طریق تحلیل عاملی شناسایی نشدند. تعداد عوامل استخراج شده همراه با مقادیر ویژه هریک از آنها، درصد واریانس هریک از عوامل و درصد تجمعی واریانس عوامل آمده است
جدول - . - 3 مقدار KMO و آزمون بارتلت و سطح معنیداری
