بخشی از مقاله
چکیده
نسخه ها و متن های تعزیه ها ، یکی از گنجینه های عظیم فرهنگی وادبی ایران است که ازجهات گوناگون شایستگی بررسی و جستجوی علمی دارد . یکی از این وجوه بهره گیری تعزیه از عناصرداستان است، قبل از آن که این عناصر در غرب به رسمیت شناخته شود. نگارندگان در این مقاله کوشیده اند با بررسی وتحلیل عناصر داستان در اشعار مضبوط در مجلس تعزیه
شهادت حضرت عباس - ع - میزان مطابقت آنها را با عناصر داستان نویسی در غرب بسنجند و هم چنین عناصر ادبی آنهار ا مطالعه نمایند.
روش تحقیق در این رساله اسنادی و تحلیل محتوااست ، به این صورت که با مراجعه به منابع ومآخذ موجود ونیز نسخه های این مجلس به بررسی ویژگی این اشعارپرداخته است.فرض نوشتاربر این است که دراین مجلس بسیاری از عناصر یک داستان با ملاک های شناخته شده با شدت وضعف قابل استخراج است .اما ازحیث نیرومندی عناصر داستان - طرح و پیرنگ، شخصیت پردازی، زمان ومکان - تفاوت هایی دیده می شود که مربوط به ماهیت قصه بودن آنهاست.
مقدمه تعریف تعزیه: در دایره المعارف عالم تشیع تعزیه را در لغت به معنی سوگواری، برپا داشتن یاد عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر به صبر و پرسیدن از خویشاوندان مرده آورده است. در زمینه ی تعزیه، پیدایش و تکامل آن از سوی صاحب نظران دیدگاه های متفاوت وگاه متناقضی بیان شده است. ازقدیمی ترین کوشش هایی که فرنگیان علاقه مند به ایرانیان درباره نمایش ایران آثاری نوشته اند کتاب نمایش ایرانی به زبان فرانسه توسط الکساندر خودزکو است.
اوکه در اواخر حکومت فتحعلی شاه واوایل برتخت نشستن محمدشاه قاجار1830میلادی درایران به سرمی برد تعداد33مجلس از تعزیه را جمع آوری وباخود به فرنگ بردشخصیت دیگر، کنت دو گوبینو فرانسوی بود که او نیز درآن روزگار از ایران دیدار کردو درباره تعزیه مطالبی نوشت کنت دو گوبینودر کتاب »دین ها وفلسفه هادرآسیای مرکزی«برای اولین باردرباره مراسم مذهبی وتعزیه به طوردقیق وکامل سخن می گوید.اما تنها ایرانشناسی که به طور مفصل در این خصوص به تحقیق و جستجوپرداخت پرفسور پیتر چلکوفسکی است که از ایرانشاسان بنام آمریکاست.
از بین تمام آثاری که به تعزیه پرداخته اند هیچ کدام ازمنظرتحلیل عناصر داستان به متون تعزیه نپرداخته اند وبیشتر بخش نمایشی آن مورد توجه قرار گرفته است .این مقاله در پی پاسخ دادن به این سوال است که کدام یک از عناصر داستان در تعزیه با عناصر داستان های معاصر همخوانی دارد؟ نگاهی به متن :خلاصه ودرون مایه داستان شهادت حضرت عباس - ع - اهمیت تعزیه حضرت عباس:تعزیه شهادت عباس ازلحاظ ادبی و نمایشی از غنی ترین و بهترین نسخه ها است.این حسن امتیاز ازآن روست که دربین تعزیه های اصلی شهادت - وقایع کربلا - تعزیه شهادت عباس در طول تاریخ تعزیه خوانی از تعزیه های دیگر بیشترخوانده واجراشده است.زیراعباس - ع - باداشتن صفات وخصائلی چون جوانمردی، شجاعت وازهمه مهم تر وفاداریش به امام ، سخت موردعلاقه مردم کشور مابوده وهست .در واقع از قهرمانان مذهبی، تاریخی وملی ما به شمار می آید.
تعزیه شهادت حضرت عباس - ع - را از نظر کلی می توان به سه بخش تقسیم کرد:
مقدمه متن:
شامل مناجات امام ، حضرت عباس، علی اکبر وگاهی سایر اهل حرم وزبان حال وگفتگوی آنان بایکدیگر، مضمون زبان حالها وگفتگوها مطابق رسم وشیوه معمول تعزیه گله وشکایت از روزگار وجور وستم اشقیاست.آنگاه امام دستور می دهد اهل بیت به خواب روند وعباس - ع - پاسداری وکشیک حرم را برعهده گیرد. در آن لحظات چند واقعه کوچک روی می دهد؛از آن جمله بی تابی واظهارتشنگی اهل حرم وآب خواستن آنان به ویژه - رقیه - دختر خردسال امام.
بخش دوم وقایع متن:
آمدن شمر از کوفه به کربلا ودیدار وگفتگوی او با ابن سعداست وسپس رفتن وی پشت خیمه حضرت عباس واعلام واظهار خویشی خود با او تا شاید بتواند حضرت را از یاری وپشتیبانی امام باز دارد .ولی وعده های او برای فریفتن حضرت عباس مؤثر واقع نمی شود وباز می گردد.در واقع حضرت عباس اینجا مظهر وفاداری نسبت به حقیقتی است که به آن ایمان دارد. زمینه وقوع داستان شب است ، واین تعزیه نامه خصوصا از جهت توصیف وخلق آتمسفر ونقاشی شب ظلمانی در ابتدای متن جالب است .براین زمینه داستان سه مرحله خود - پیش واقعه ، واقعه ، نتیجه - را می گذارند؛پیش واقعه از گفتاری یک نفری شمر ، سپس مکالمه چند نفری سرداران ، وحرکت شمر وخواندن حضرت عباس برای گفتگو تشکیل شده است.واقعه سراسر گفت وگوی دونفری شمر وحضرت عباس است، ودر نتیجه گفتار یکنفری کوتاهی است از حضرت عباس.
در قسمت اعظم نمایشنامه که گفت وگو دونفری است، اشعار طوری است که یک سیر منطقی از شروع وپیشرفت تا اوج ونزول در آن است. جنبه استثنائی این تعزیه نامه آنست که حادثه فوق العاده ای در آن نمی گذرد ودر نتیجه هیچ ماجرای تکان دهنده ای - از قبیل کشتارهایی که در تعزیه معمول است - روی صحنه اتفاق نمی افتد، و اصولا سراینده یک واقع گرایی داخلی را در اثرش حفظ کرده است. وقوع وبروز حوادثی که مقتل نویس آن ها را به هم پیوند داده است، به صورتی است که اندک اندک هیجان خواننده را افزایش می دهد و آن را به اوج می رساندو سرانجام، با اندوهی بزرگ، در میان شیون وزاری برادر به پایان می رسد.
بخش سوم گفتگوهای متن:
گفتگوی امام باعباس واهل بیت با یکدیگر وسرانجام رفتن عباس - ع - به جنگ اشقیا وشهادتش. همه ی حوادث شگفت انگیز و پرتحرک داستان نتیجه وزاییده ی طرح استوار قبلی است که نویسنده توانا در آغاز فراهم آورده است.
تحلیل عناصر داستان در متون تعزیه 3 /
مختصات محتوای داستان -1 بررسی طرح وپیرنگ داستان
طرح داستان ساده است وپیچیدگی خاصی ندارد ضمناً از آن جایی که ویژگی شخصیت ها برجسته تر از حادثه ها می باشد، این طرح ، طرحی روشنگر وپیرنگ آن پیرنگی باز است زیرا داستان براساس نظم طبیعی حوادث پیش می رود وبه نقطه ی اوج وگره گشایی می رسد.
گره داستان:
گره در مجلس شهادت حضرت عباس با آب آوردن حضرت عباس برای کودکان امام حسین - ع - ، افکنده می شود.
کشمکش:
کشمکش دراین داستان را به سه صورت می توان دید.
کشمکش جسمانی
حضرت عباس - ع - :
دوتیر آمد از فرقه مشرکین یکی از یسارو یکی از یمین بیک تیر، شدآب مشکم برون بیک تیر، شدآب چشمم برون نباشدکنون، دست-برتن مرا بزانوکشم، این زمان-تیر را
کشمکش ذهنی
زمانی که شمر تصمیم می گیرد تا شبانه به خیمه حضرت عباس برود واو را بفریبدترس در وجودش رخنه می کند بطوریکه ذهنش آشفته می شود . اگر از جانب چپ روکنم، قاسم شودبیدار اگر ازراست روآرم یقین آنجابود اکبر چگونه جان برم بیرون ز دست زاده حیدر؟ ندانم از چه هردم لرزه برجان من است امشب؟ تنم لرزان ز بیم این شبیخون بردن است امشب؟ زمانی مشورت ای شمربا خود کن در این صحرا - مجلس امان نامه آوردن شمر برای حضرت عباس -
کشمکش عاطفی
زمانی که امام حسین - ع - می آید تا جسم پاره پاره حضرت عباس را به خیمه ها باز گرداند حضرت عباس از اینکه نتوانسته است برای کودکان آب بیاورد خجالت زده است.
حضرت عباس - ع - : مرابه خیمه مبر تا که حالتی دارم که من ز روی سکینه خجالتی دارم سکینه آب ز من خواست پاره شدجگرم
