بخشی از مقاله
چکیده
فرسودگی شغلی یک سندرم روانشناختی است که بر اثر پاسخهای طولانیمدت به استرسهای میان فردی مزمن به وقوع میپیوندد و منجر به عملکرد شغلی ضعیف، رفتارهای کنارهگیرانه و کاهش بهداشت روانی میشود. هدف پژوهش حاضر تحلیل فرسودگی شغلی بر اساس ویژگیهای جمعیتشناختی در بین کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شیراز میباشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری و تحلیل داده ها از نوع توصیفی - همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارکنان دانشگاه آزاد شیراز در سال 92-93 است که در زمان مطالعه 320 نفر میباشند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 175 نفر میباشد و اعضای نمونه با روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای تصادفی انتخاب شدند. نتایج پژوهش نشان میدهد بین کارکنان در متغیر های سن، سابقه خدمت و میزان تحصیلات با فرسودگی شغلی تفاوت معناداری وجود دارد و میزان فرسودگی شغلی در زنان بیشتر از مردان است
-1 مقدمه
قسمت عمده زندگی هر شخص صرف اشتغال میگردد و میتوان گفت، افراد بیش از نیمی از اوقات بیداری را در محیط کار میگذرانند .[1] در محیط کار پنج دسته از عوامل، سلامتی انسان را تهدید میکنند: عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیک، ارگونومیک و روانی. استرس بهعنوان مهمترین عوامل روانی موثر بر سلامتی در نظر گرفته میشود که درواقع مجموع واکنشهای جسمی، روانی، ذهنی و رفتاری است که بدن در برابر عوامل بر هم زننده ثبات و تعادل طبیعی از خود نشان میدهد و هر محرکی که ایجاد تنش نماید، عامل استرسزا شناخته میشود .[2] درصورتیکه فرد در مقابل عوامل استرسزا قادر به مقابله نباشد، دستخوش عوامل متعدد جسمی- روانی و رفتاری خواهد شد. یکی از مهمترین عوامل طولانی شدن فشارهای روانی، فرسودگی شغلیٌ است. فرسودگی شغلی از جمله اختلالات شغلی است که در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است 3]و .[4 مفهوم فرسودگی شغلی برای نخستین بار توسط فرویدنبرگر - 1975 - که بر اساس مشاهداتش از آسیبهای روانی فراوانی که اغلب در کارگران حرفههای خدمات انسانی و اجتماعی رخ میداد مطرح شد.[5] او این سندرم را تحلیل قوای جسمی- روانی نامید که در افراد شاغل در حرفههای کمکرسانی، که زمان زیادی از ساعات کاری را در ارتباط با مردم میگذرانند، به وجود میآید. کاملترین تعریف از فرسودگی شغلی عبارت است از: نشانگان روانشناختی شامل خستگی هیجانیٍ، مسخ-شخصیتَ و کاهش کفایت شخصی ُ.[6] مطالعات گستردهای در زمینه بررسی میزان فرسودگی شغلی و علل مرتبط با آن در بین مشاغل مددرسان صورت گرفته است که تمامی این مطالعات نشاندهنده سطح نسبتا بالای فرسودگی شغلی در این مشاغل بوده است .[7]
عظمت و سرعت پیشرفتهای علمی و فنون متاثر ازآن، دگرگونیهای اجتماعی و تحولات اقتصادی فراوانی به همراه داشته و تغییر و تحولات عمیقی در زندگی و اشتغال انسان به وجود آورده است. در این شرایط توجه به انسان به عنوان یک موجود پیچیده و سازگاری وی با محیط، تلاش در برآورد نیازهایش در محیط شغلی سازمان، متفاوت از گذشته گردیده است زیرا انسان عصر حاضر ناچار است در جریان سازگاری با محیط اجتماعی و شغلی، محدودیتها و فشارهای مضاعفی را متحمل شود .[8] از سوی دیگر امروزه اهمیت و نقش سرنوشتساز شغل در ابعاد گوناگون زندگی انسان برکسی پوشیده نیست.چراکه شغل علاوهبراینکه وسیله تامین هزینههای زندگی است، ارتباط مستقیمی با سلامت جسمی - روانی فرد داشته و زمینهساز بسیاری از نیازهای غیرعادی او میباشد درصورت عدم تناسب میان خصوصیات فردی و شرایط و ویژگیهای شغلی، کار میتواند موجب نارضایتی، تحلیل قوای جسمی - روانی و نهایتا بیماری شود. در این پژوهش به تحلیل فرسودگی شغلی بر اساس ویژگیهای جمعیتشناختی در بین کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شیراز میپردازیم. با توجه به اهمیت فرسودگی شغلی در بین کارکنان دانشگاهها، هدف از این تحقیق بررسی تفاوت بین فرسودگی شغلی و متغیرهای جمعیتشناختی در بین کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شیراز میباشد. با بکار بردن نتایج پژوهش در برنامهریزی آموزشی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی، این امکان فراهم میشود تا افرادی که در آینده قصد دارند به این مشاغل بپردازند با استرسهای شغلی و فرسودگی شغلی ناشی از آن آشنا شوند.
با توجه به پژوهشهای فراوانی که در زمینه فرسودگی شغلی انجام شده، روشن شده است که متغیرهایی در این زمینه نقش دارند. از جمله عواملی که بر فرسودگی شغلی تاثیر دارند، متغیرهای جمعیت شناختی مانند سن، جنسیت، میزان تحصیلات و سابقه خدمت میباشند که در این پژوهش مورد بررسی قرار میگیرند. ضرورت این مطالعه با توجه به حساسیت و اهمیت وظایف شغلی و ارتباط مداوم و نزدیک کارکنان با دانشجویان قابل بحث است. کسانی که با دانشجویان تعامل دارند باید افرادی باشند که خود از مشکلات مختلف روانی عاری هستند و در واقع با انجام این پژوهش به سازمان - دانشگاهها - کمک میشود تا نقاط ضعف خود را شناسایی نماید و با برطرف کردن آنها موجب تقویت روحیه، ایجاد انگیزه، افزایش کارآیی کارکنان شود. همچنین شور و نشاط و میل به کار کردن و ماندن در سازمان را در بین کارکنان افزایش میدهد و باعث افزایش بهرهوری میگردد.
-2 فرضیات پژوهش
-2-1 بین سن کارکنان و فرسودگی شغلی آنان تفاوت وجود دارد.
-2-2 بین جنسیت و فرسودگی شغلی تفاوت وجود دارد.
-2-3 بین سابقه خدمت و فرسودگی شغلی تفاوت وجود دارد.
-2-4 بین میزان تحصیلات و فرسودگی شغلی تفاوت وجود دارد.
-3 پیشینه تحقیق
پژوهش های زیادی در زمینه فرسودگی شغلی با سایر متغیرها انجام شده است از جمله رفاهی و همکاران - 1392 - در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که عوامل رضایتمندی از شغل، شغل دوم، نحوه فعالیت در محیط کار، سابقه خدمت، تاهل و رضایت از درآمد با فرسودگی شغلی تفاوت معناداری دارد .[9] زارعیمتین - 1391 - در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که متغیرهای تعدیلکننده - سن، جنسیت، وضعیت تاهل و سطح تحصیلات - تاثیری بر تفاوت تحلیل رفتگی شغلی با پیامدهای آن نداشتند .[10] کوهپایه زاده و همکاران - 1390 - در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که فرسودگی شغلی در بعد خستگی هیجانی و مسخ-شخصیت در کارکنان زن بالاتر از مردان بود، در کارکنان با سابقهکاری10 سال و کمتر بیش از سایر کارکنان بود. خستگی هیجانی و مسخشخصیت در افراد با مدرک تحصیلی فوقدیپلم از دیپلم و از بقیه گروهها بیشتر بود، سابقهکاری همبستگی منفی با فرسودگی شغلی نشان داد، فرسودگی شغلی در بعد خستگی هیجانی و مسخشخصیت در سطح پایین و در بعد کفایت شخصی در سطح بالا بود، کارکنان با سابقهکاری کمتر، سطح فرسودگی شغلی بالاتری را نشان دادند - کارکنان زن، کارکنان فوقدیپلم و نیز کارکنان بعضی دانشکدهها، استعداد بیشتری برای فرسودگی شغلی داشتند - . [11] آقایی و همکاران - 1390 - در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که تفاوت معناداری بین متغیرهای جمعیتشناختی و فرسودگی شغلی وجود دارد .[12] طلایی و همکاران - 1387 - در پژوهش خود به این نتیجه رسید که ارتباط آماری معناداری بین سه بعد فرسودگی شغلی با متغیرهایی چون سن، سابقه کاری، تحصیلات، نوع رابطه استخدامی، شغل و بیمارستان محل کار وجود دارد. خستگی هیجانی و مسخ شخصیت به طور چشمگیری در پرسنل زن، بالاتر از مردان بود. افراد متأهل از کفایت شخصی بالاتری برخوردار بودند .[13] کلادو ِ - 2013 - که در پژوهش خود به این نتیجه رسید که فرسودگی شغلی با متغیرهای جمعیتشناختی دارای تفاوت است .[14] رافتپلوس و همکارانّ - - 2012 عوامل مرتبط با سندرم فرسودگی شغلی، خستگی، موقعیت جغرافیایی، تخصص و نوع اشتغال است و سابقه کم به فرسودگی شدید منجر میشود .[15] سینْ - - 2012 بین فرسودگی شغلی با متغیرهای جمعیتشناختی - سن، جنس، سابقه کار، تحصیلات، متوسط تعداد ساعات کار در هفته، محل کار و نوع شغل - تفاوت وجود دارد . [16] پاگوسانَ - - 2008 فرسودگی شغلی با سن، جنس، تحصیلات، سابقه کار ارتباط دارد . [17] تیمز و همکارانُ - - 2006 زنان معلم در مقایسه با مردان معلم در شرایط مشابه در معرض فرسودگی شغلی بیشتری هستند. بین متغیرهای محل دبستان، مسئولان دبستان، سابقه خدمت معلم و میزان فرسودگی شغلی تفاوت معناداری وجود دارد.، با افزایش سابقه خدمت زنان نسبت به مردان، میزان فرسودگی شغلی کمتر و مردان دچار فرسودگی بیشتری میشوند .[18]
-3 جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری تحقیق حاضر، کلیه کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شیراز در سال 93-92 میباشند. در حال حاضر تعداد آنها 320 نفر میباشد.
-4 شیوه نمونهگیری و تعیین حجم نمونه
به این دلیل که فهرست کامل افراد جامعه مورد مطالعه در دسترس نبود، افراد جامعه را در دستههایی خوشهبندی کردیم. سپس از میان خوشهها، نمونهگیری به عمل آمد. بهطور تصادفی سه دانشکده از میان آنها انتخاب شد. برای این منظور فهرستی از این خوشهها تهیه شد و از آن به عنوان چارچوب نمونهگیری استفاده گردید. بنابراین به شیوه نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای- تصادفی متناسب با حجم و بر اساس فرمول نمونهگیری کوکران تعداد 175 نفر از کارکنان دانشگاه مورد مطالعه قرار خواهند گرفت. برای افزایش اعتبار پژوهش تعداد 210 پرسشنامه را بین اعضای جامعه توزیع نمودیم که 203 پرسشنامه عودت داده شد و لذا مراحل پژوهش را بر اساس این تعداد نمونه انجام دادیم.
-5 یافته های پژوهش
-5-1تفاوت بین جنسیت و فرسودگی شغلی
برای آزمون تفاوت جنسیت و فرسودگی شغلی از آزمون t مستقل استفاده شده است که نتایج آن بدین صورت می باشد:
برای متغیر جنسیت، با توجه به اینکه مقدار P-Value کمتر از 0/05 است، فرض صفر رد میشود؛ یعنی میانگین نظر زنان و مردان نسبت به متغیر فرسودگی در یک سطح نیست. با توجه به میانگین مردان 46/142 بوده و میانگین زنان 56/326 است، نتیجه میگیریم که میزان میانگین زنان در این متغیر بیشتر است، بنابراین فرسودگی شغلی در زنان بیشتر از مردان است. و برای آزمون تفاوت سن، سطح تحصیلات، نوع شغل و سابقه خدمت از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه استفاده گردید که در زیر نتایج آن ارائه خواهد شد:
برای متغیر سن، با توجه به اینکه مقدار P-Value کمتر از 0/05 است، فرض صفر رد می شود. بنابراین بین سطوح سنی مختلف و متغیر فرسودگی شغلی تفاوت معناداری وجود دارد. برای متغیر میزان تحصیلات، با توجه به اینکه مقدار P-Value کمتر از 0/05 است، فرض صفر رد میشود. بنابراین بین سطح تحصیلات و متغیر فرسودگی شغلی تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین با توجه به میانگینهای بدست آمده در سطوح تحصیلی مختلف در فرسودگی شغلی متفاوت می باشد و میزان تحصیلات در فرسودگی تاثیر گذار است. برای متغیر سابقه خدمت با توجه به اینکه مقدار P-Value کمتر از 0/05 است، فرض صفر رد میشود. بنابراین سابقه خدمت بعنوان متغیر
