بخشی از مقاله
همبستگی بین ویژگیهای شخصیت و باورهای غیرمنطقی با فرسودگی شغلی پرستاران
چکیده:
هدف از اجرای پژوهش حاضر بررسی تبیین سهم عامل های پنج گانه شخصیت و باورهای غیرمنطقی در فرسودگی شغلی پرستاران بود. جامعه آماری این پژوهش را زنان پرستار بیمارستانهای دولتی شهر قزوین تشکیل می دادند .به این صورت که 100 نفر آنها به روش نمونهگیری در دسترس و با استفاده از سه پرسشنامه فرسودگی شغلی ، ، باورهای غیر منطقی جونز و آزمون شخصیت نئو مورد آزمون قرار گرفتند. روش پژوهش، از نوع همبستگی بود. دادهها با استفاده از آزمون رگرسیون چند متغیری، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t (تحلیل کواریانس ) تجزیه و تحلیل شد.نتایج نشان داد که بین میزان فرسودگی شغلی پرستاران و ویژگی های شخصیتی و باورهای غیرمنطقی رابطه معنی داری وجود دارد . ویژگی شخصیتی روان رنجوری وباورهای غیرمنطقی افراد می تواند فرسودگی شغلی در پرستاران را پیش بینی کند.
واژههای کلیدی: فرسودگی شغلی ، ویژگی شخصیتی ، باورهای غیرمنطقی
مقدمه
در حیطـه شـغلی پدیـده اسـترس اجتنـاب ناپـذیر اسـت کـه بـه نوبـه خـود در برخـی از مشـاغل بـه دلیـل وظـایف و مسئولیت هـای خـاص، بـا اسـترس هـای زیـادی همـراه اسـت .دردهـه هـای اخیـر توجـه بـه اسـترس شـغلی و مطالعـه پیامـدهای آن گسـترش روزافزونـی یافتـه اسـت کـه از جملـه دلایـل آن تـأثیر اسـترس شـغلی در بـروز بیمـاری هـای روانتنـی اسـت .دیـک معتقـد اسـت کـه وقتـی فـرد در معـرض فشـار روانـی طـولانی و مـداوم قـرار گیـرد و قـادر بـه تطبیـق خـود نباشـد دچـار فرسـودگی شـغلی مـی شـود(دیـک، 1979 بـه نقـل از پـاکی .(1380 ایـن عارضـه امـروزه درصد قابل تـوجهی از کارکنـان را درموسسـات و سـازمان هـا رنـج مـی دهـد و بـه علـت کـاهش تـوان کـاری آنهـا و در نتیجه کارآمـدی پایین،توجـه محققـان و همچنـین مـدیران سـازمان هـا را بـه خـود مشـغول داشـته اسـت .ایـن عارضـه حتی زنـدگی خـارج از محـیط کـار و زنـدگی خـانوادگی را نیـز بـا اخـتلال مواجـه مـی سـازد .کـاهش کارایی،نارضـایتی شغلی،کاهش سلامت عمومی و پایین آمدن سطح مقاومت و تحمل از جمله پیامدهای فرسودگی شغلی است.
عوامل متعددی فرسودگی شغلی را تحت تأثیر قرار می دهند عوامل درون فردی، یعنی صفات و ویژگی های شخصیتی یکی از این عوامل است که در دراز مدت فرسودگی شغلی را متأثر می سازد. در نظریه بین شخصی (ویگینس1 ، (1996تأکید عمده بر روی روابط اشخاص میباشد. این مدل شخصیت را به عنوان الگوینسبتاً پایداری از موقعیتهای بین شخصی که زندگی انسان را مشخص میسازد درنظر میگیرد (سولیوان، .(1953
نظریات مختلفی مدل پنج عاملی را به عنوان سازه های ارتباطی در نظر گرفته اند.
براساس نظر مک کری مـدل پـنج عـاملی در بـینتقریبـاً تمـام سـازه هـای صـفتی شخصـیت، دارای واریـانس مشـترکی بوده، براسـاس آن میتـوان آنهـا را در قالـب پـنج عامـل نـوروزگرایی، برونگرایـی، گشـودگی، وظیفـه شناسـی و مقبولیـت خلاصه نمود (شولتز و شولتز، .(1379
مـوثرترین قلمـرو مقیاسـهای شخصـیت تقابـل سـازگاری یـا ثبـات عـاطفی بـا ناسـازگاری یـا نـوروزگرایی میباشـد. متخصصـان بـالینی انـواع گونـاگونی از ناراحتیهـای عـاطفی چـون هـراس اجتمـاعی، افسـردگی و خصـومت را در افـراد در
معـرض فرسـودگی شـغلی تشـخیص داده انـد. مطالعـات بیشـمار نشـان میدهـد کـه افـرادی کـه مسـتعد یکـی از زیـر مقیاسـهای نـوروزگرایی هسـتند،احتمـالاً فرسـودگی شـغلی بیشـتری را نیـز تجربـه میکننـد. تمایـل عمـومی بـه تجربـه عواطـف منفـی چـون تـرس، غـم، دسـتپاچگی، عصـبانیت، احسـاس گنـاه و نفـرت کـهمجموعـاً حیطـه زیـر مقیاسـهای نـوروزگرایی را تشـکیل میدهنـد (کاسـتا و مـک کـری، (1992،کـه ایـن حالتهـا آسـتانه تحمـل فـرد در مقابـل فشـارهای روانی را کاهش می دهد.
یکی دیگر از ابعاد مدل پنج عـاملی ؛مقبولیـت اسـت .مقبولیـت بعـدی از تمـایلات بـین شخصـی اسـت. افـراد همسـاز بـه هم حسـی، همکـاری، اعتمـاد کـردن، و حمایتهـای بـین شخصـی تمایـل دارنـد. قطـب مقابـل مقبولیـت، مخالفـت ورزی است. این افراد اشخاصی بی اعتماد، شـکاک، فاقـد هـم حسـی، کلـه شـق و خشـن هسـتند. مـک کـری و کاسـتا ارتبـاط مشابهی بین مخالفت ورزی و بعد پسیکوزگرایی مقیاس آیزنک یافتند(به نقل از لیبرت و لیبرت .(1998
ایـن مـدل برانگیـزه هـای بـین شخصـی و ارتبـاطی تأکیـد دارد و ابعـاد پنجگانـه را برحسـب پیامـدهای بـین شخصـی تفسیر میکند(نقل از جان و اسریوستاوا 2، .(1999
مک کری و کاستا (1999 ) مدلی نظری بـرای پـنج عامـل بـزرگ تنظـیم کـرده انـد، کـه آنـرا نظریـه پـنج عـاملی خوانـده اند. آنها تفاوتهای رفتـاری را مربـوط بـه پـنج عامـل مـی داننـد. (مـک کـری و دیگـران، 2000 ؛ نقـل از پـروین و جـان، .(1381
یافته هـای پژوهشـی در خصـوص نقـش عوامـل شخصـیتی در فرسـودگی شـغلی نشـان داد کـه عامـل روان آزرده خـویی واریانس فرسودگی شغلی را به طور معنی داری تبیین می کند.
یافته هـای پژوهشـی نشـان میدهـد کـه عوامـل شخصـیتی پـیش بینـی هـای تجربـی بـرای فرسـودگی شـغلی هسـتند. مطالعات بیشمار نشان میدهـد کـه افـرادی کـه مسـتعد یکـی از وضـعیتهای عـاطفی هسـتند،احتمـالاً وضـعیتهای دیگـر را نیز تجربه میکنند. تمایل عمومی بـه تجربـه عواطـف منفـی چـون تـرس، غـم، دسـتپاچگی، عصـبانیت، احسـاس گنـاه و نفــرتمجموعــاً حیطــه N را تشــکیل میدهنــد. زیــر مقیاســهای نــوروزگرایی شــامل اضـطراب، پرخاشــگری، خودنگرانی، تکانشوری و آسیب پذیری میباشند (کاستا و مک کری، .(1992
همچنین بین تعدادی از ویژگیهای شخصیتی و رضایت شغلی ارتباط مثبت وجود دارد.بعنوان مثال بین همسـازی و وظیفـه شناسی با رضایت شغلی همبستگی مثبت دارند. پژوهشگران معتقدند میزان بالای عامل همسازی سبب میشود فرد به هنگـام تعاملهای بین شخصی، هیجانهای خود را تنظیم نموده و رفتارهای ملایمتری نشان دهد. همچنین از آن جایی که این دسته از افراد قادرند تضادهای ناشی از روابط را با سهولت بیشتری حل کنند، فراوانی و شدت رفتارهای تعاملی منفی آنان کاهش یافته و در شغل خود کمتر احساس فرسودگی نمایند (واتسون، فوبارد و وایز، .(2000
یکی دیگـر از عـواملی کـه درفرسـودگی شـغلی نقـش دارد، باورهـای غیرمنطقـی اسـت . از نظـر الـیس باورهـااساسـاً بـه دو دسته منطقی و غیرمنطقی تقسیم مـی شـوند . باورهـای منطقـی باورهـای کارآمـدی هسـتند کـه بـه فـرد کمـک مـی کننـد تـا بـه اهـداف مهـم، واقـع گرایانـه، منطقـی و انعطـاف پـذیر خـود دسـت یابنـد . در مقابـل، باورهـای غیرمنطقـی باورهای ناکارآمـدی هسـتند کـه مـانع از رسـیدن فـرد بـه اهـداف شـخص ی شـان شـده و د ا رای ویژگـی هـایی ماننـد غیرمنطقـی، جزمـی، متحجـر و غیرواقـع گرایانـه مـی باشـند (کوردوچـوا3،.(1996 پورشـایگان و همکـاران (1381) در پـژوهش خـود بـه ایـن نتیجـه رسـیده انـد کـه بـین باورهـای غیرمنطقـی و رضـایت شـغلی رابطـه منفـی وجـود دارد (پورشایگان و دیگران، .(1381 باورهای غیرمنطقی مـی توانـد اثـرات مخـرب جـدی در خانـه یـا محـل کـار داشـته باشـد و در برخورد بـا محـیط اثـر بگـذارد (کوردوچـوا،(1996 .افـرادی کـه باورهـای غیرمنطقـی دارنـد ،بیشـترین مشـکلات در
کار، اضطراب دربـاره عملکـرد شـغلی، تـرس از دسـت دادن شـغل وعصـبانیت از رئـیس و همکـاران را گـزارش نمـوده انـد (نقـل از پورشـایگان و دیگـران، .(1381 شمسـی (1382) نیـز در بررسـی خـود بـه ایـن نتیجـه رسـیده اسـت کـه بـین باورهای غیر منطقی و میزان رضایت شغلی افراد رابطه منفی وجود دارد(شمسی،.(1382
تحقیقات کانپ (2003)4،ماستر(2003)5و فروگات( 2002) 6 نتایجی مشابه نشان داده اند .به این معنی که باورهای فرد می تواند در برداشت وی از عملکرد شغلی اش، محیط کارش و شرایط آن ماننـد همکـاران و سرپرسـت تـأثیر داشـته و در دراز مدت منجر به فرسودگی شغلی شود. در یک پژوهش، نتایج بیانگر این بود که بین تمایل به بهتر بودن، جاه طلبی در عرصه اجتماعی و شغلی و به آسانی خشمگین شدن بافرسودگی شغلی رابطه معنی داری وجود دارد(ایان7،.(2010
نمونه آماری
نمونــه پــژوهش از طریــق نمونــه در دســترس ازمیــان جامعــه آمــاری بــه تعــداد 100نفــر از پرســتاران بیمارســتانهای شــهر قزوین انتخاب گردیده و پرسشنامه ها تحویل آنها شده و پس از تکمیل آن جمع آوری گردید.
ابزار اندازه گیری
-1پرسشنامه سنجش عامل های پنچگانه شخصیتی ( : (NEO-FFI
برای سـنجش عامـل هـای پنچگانـه شخصـیتی از پرسشـنامه نئـو فـرم کوتـاه ( (NEO-FFI اسـتفاده شـد. پرسشـنامه ی شخصـیتی نئـو8 اولـین بـار توسـط کوسـتا و مککـری9 در سـال 1985 سـاخته شـد و شـامل صدوهشـتادویک آیـتم بـرای وارسـی پـنج عامـل بـزرگ شخصـیت بـود. بـا توجـه بـه پیچیـدگی و طـولانی بـودن NEO-PI-R ، نسـخه کوتــاهی از NEO-PI-R بــا عنــوان پرسشــنامه5 عــاملی ( (NEO-FFI)(NEO-Five Factor Inventory
طراحـی شـد .ایـن پرسشـنامه شـامل60 مـاده اسـت کـه براسـاس تحلیـل عـاملی نمـرات NEP-PI ، بـه دسـت آمـده است .در این پرسشنامه، بـرای هـر عامـل، 12 آیـتم وجـود دارد کـه ایـن آیتمهـا بـا توجـه بـه دارا بـودن بیشـترین بـار عاملی در ارتباط با صفت مورد نظر، انتخاب شده اند.
پاسـخدهی بـه ایـن آیـتم هـا در قالـب مقیـاس لیکرتـی 5 درجـه ای(کـاملاً مخـالف، مخـالف، بیتفـاوت،موافق،کـاملاً موافـق) امکانپـذیر اسـت.در ایـن پرسشـنامه پـنج بعـد عمـده را مـی تـوان منظـور کـرد روان آزرده خـویی (N) تمایـل فـرد را بـه تجربـه اضـطراب، تـنش، تـرحم جـویی، خصـومت، تکـانش وری، افسـردگی و عـزت نفـس پـایین نشـان مـی دهد .درحـالی کـه در بـرون گرایـی ( ( E بـه تمایـل فـرد بـه مثبـت بـودن، جـرات طلبـی، پرانـرژی بـودن اطـلاق مـی شود.
گشودگی ( ( O به تمایل فـرد بـرای کنجکـاوی ، عشـق بـه هنـر ، هنرمنـدی ، انعطـاف پـذیری و خـردورزی اطـلاق می شود در حالی کـه مقبولیـت ( ( A بـه تمایـل فـرد بـه بخشـندگی، مهربـانی، سـخاوت، همـدلی و همفکـری، نـوع دوسـتی و اعتمـاد ورزی مربـوط اسـت سـرانجام ایـن کـه وظیفـه شناسـی ( ( C تمایـل فـرد را بـه مـنظم بـودن، کـارا بودن، قابلیت اعتماد و اتکا، خود نظم بخشی، پیشرفت مداری، منطقی بودن و آرام بودن را نشان می دهد.
در خصـوص پایـائی عوامـل NEO_FFI نتـایج چنـدین مطالعـه حـاکی از آن اسـت کـه زیـر مقیاسـهای NEO_FFI همسانی درونی خوبی دارند .بـه عنـوان مثـال، کوسـتا و مـک کـری ، ضـریب ،آلفـای بـین )%68 بـرای تـوافقی بـودن) تا ) %86 برای روان آزرده گرایی ) را گزارش کرده اند.
