بخشی از مقاله
مقدمه
فشار عصبی شدید ناشی از ماهیت، نوع یا وضعیت نامناسب کار به پیدایش حالتی در افراد منجر می شود که فرسودگی شغلی نامیده می شود، در این حالت کار ماهیت خود را از دست می دهد. قربانیان فرسودگی شغلی بطور تحت الفظی در کار ناتوان می شوند، مهارتهای کاری آنان دست نخورده باقی می ماند و انگیزش در آنان خاموش می شود. به این ترتیب بیماریهای روان پزشکی ناشی از استرسهای شغلی و محیط شغلی و همچنین تحلیل رفتگی افراد می تواند باعث کاهش کارایی افراد در سازمان گردد. - علوی و همکاران، . - 1388 فرسودگی شغلی در مشاغلی که فرد ساعات زیادی با انسان ها در ارتباط است، دیده می شود. سه بعد مختلف فرسودگی شغلی شامل خستگی هیجانی - خستگی مزمن، اختلالات خواب، علایم جسمی مختلف - به صورت کاهش انرَژی و احساس تخلیه توان روحی، مسخ شخصیت - واکنش منفی، عاری از احساس و توام با بی اعتنایی مفرط نسبت به همکاران و مراجعین، احساس گناه، گوشه گیری، کاهش کار و فعالیت روزانه - به معنای جدایی روانی فرد از شغل و کاهش احساس کفایت فردی - کاهش احساس شایستگی و موفقیت در حرفه، نارضایتی از کار، احساسات مینی بر شکست و ناتوانی، از دست دادن قدرت تشخیص و درک، حس دائمی از اجحاف و استثمار و کاهش عملکرد شغلی - است - ضیغمی محمدی و اصغر زاده حقیقی، . - 1390
هنربخش و همکاران - 1386 - در تحقیق خود با عنوان مقایسه فرسودگی شغلی معلمان مرد ورزشکار و غیر ورزشکار اعلام کردند، معلمان ورزشکار در هر سه مولفه فرسودگی شغلی یعنی خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و فقدان موفقیت فردی نسبت به کارمندان غیر ورزشکار دارای شرایط مناسب تری هستند. این در حالی است که علوی و همکاران - 1396 - در پژوهش خود با عنوان بررسی اثربخشی ورزش بر میزان فرسودگی شغلی، سلامت عمومی و امید به زندگی کارمندان دانشگاه علوم پزشکی جهرم گزارش کردند که بین سه مولفه فرسودگی شغلی یعنی خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و فقدان موفقیت در دو گروه فعال - گروهی که ورزش منظم دارند - و غیر فعال - گروهی که اصلا ورزش نمی کنند - وجود ندارد. با توجه به موارد مذکور سوال پژوهش این است که آیا یک دوره تمرین هوازی تاثیری بر فرسودگی شغلی کارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قروه دارد یا خیر؟
روش شناسی پژوهش
بدلیل اینکه هدف پژوهش حاضر کشف رابطه علت و معلولی بین متغیر مستقل و وابسته می باشد و از آنجا که این پژوهش روی انسان ها انجام می شود و کلیه عوامل مزاحم آن بطورکامل قابل کنترل نبوده و مهمتر از همه آزمودنی ها، بطور در دسترس انتخاب می شوند و امکان نمونه گیری تصادفی وجود ندارد، در نتیجه این پژوهش از نوع نیمه تجربی با طرح پیش آزمون و پس آزمون در یک گروه تجربی و یک گروه کنترل انجام می شود. همچنین تحقیق از نظر هدف کاربردی، و از نظر اجرا میدانی محسوب می شود یک هفته قبل از اجرای پژوهش، در جلسه توجیهی آزمودنی ها با پروتکل تمرین آشنا شدند. در این جلسه، علاوه بر آشنا سازی آزمودنی ها با تمرینات هوازی، ویژگی های دموگرافیک آنها اندازه گیری شد. سپس آزمودنی ها 48 ساعت قبل از شروع تمرینات در جلسه آزمون حاضر و از دو گروه تمرینی و کنترل آزمون فرسودگی شغلی بعمل آمد و نمرات آنها ثبت شد. بعد از آن آزمودنی های گروه تمرین در یک دوره 8 هفته ای و 4 جلسه در هفته تمرینات هوازی شرکت کردند. این تمرینات شامل گرم کردن، تمرین اصلی و سرد کردن بود. گرم کردن به این ترتیب بود که آزمودنی ها به مدت 10 دقیقه آهسته می دویدند.
تمرین اصلی شامل انجام حرکات پایه آمادگی جسمانی - دویدن، پریدن و بازی با توپ مدیسین بال - با شدت 80-60 درصد ضربان قلب بیشینه بود که در جلسه اول و دوم به مدت 15 دقیقه انجام گرفت و به مرور تا پایان هشت هفته به 30 دقیقه افزایش یافت - هر جلسه نیم دقیقه به زمان تمرین اصلی اضافه شد - . سرد کردن نیز شامل حرکات کششی ایستا بود. تمرینات آزمودنی ها توسط پژوهشگر کنترل می شد و ضربان قلب آزمودنی ها به طور مداوم به وسیله دستگاه ضربان سنج پولار چک می شد.آزمودنی های گروه کنترل در این مدت هیچ برنامه فعالیت بدنی منظمی نداشتند و تنها به فعالیت های طبیعی و روزمره خود پرداختند. بعد از اتمام هشت هفته، و پس از استراحت متناسب با فاصله روز اول آزمون گیری و شروع تمرینات 48 - ساعت - ، جلسه آخر آزمون گیری درست به مانند آزمون گیری اول انجام شد؛ و از دو گروه تمرینی و کنترل آزمون فرسودگی شغلی بعمل آمد و نمرات آنها ثبت شد.
ایزار این پژوهش توسط ×مسلش - 1981 - ساخته شده است که برآورد جدیدی از پدیده تنیدگی، یعنی فرسودگی، مبتنی است. این پرسشنامه شامل ماده است که به×سنجش×خستگی×عاطفی، پدیده های شخصیت زدایی و فقدان موفقیت فردی در چهار چوب فعالیت حرفه ای پرداخته است و بخصوص برای سنجش و پیشگیری از فرسودگی در گروههای حرفه ای مانند پرستاران و معلمان و غیره به کار برده می شود. نحوه نمره گذاری ماده های این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت درجه ای صورت می گیرد؟ گزینه های این آزمون با هرگز، خیلی کم، کم، متوسط، بالای متوسط، زیاد، خیلی زیادمشخص شده است ×که ×به×هنگام مطالعه این×مقیاس توسط آزمودنی، شخص احساس×خود×را با توجه به گزینه های تحت اختیار بیان میکند. سوالات 1 - ، 2، 3، 6، 8، 13، 1 4، 16، - 20 مربوط به×خرده مقیاس خستگی عاطفی میباشند؟سوالات5 - ، 10، 11، 15، - 22 نیز×مربوط×به×خرده×مقیاس×شخصیت×زدایی×می×باشند×و×همچنین×سئوالات 4 - ، 7، 9، 12، 17، 18، 19، - 21 مربوط×بهخرده مقیاس فقدان موفقیت فردی می باشند.امتیاز ×بندی ×گزینه ×های×این×آزمون ×بدین ×صورت ×می باشد×که×به ×هرگز ×امتیاز×صفر، خیلی کم×امتیاز 1، ×کم ×امتیاز ٍ×،× متوسط×امتیاز 3×، متوسط×به×بالا×امتیاز4×، زیاد×امتیاز×5×و×خیلی×زیاد×امتیاز×6×داده×می×شود.
البته×سئوالات 1 - ، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 20،16، 5، 10، 11، 15، - 22 این پرسشنامه جهت امتیاز بندی به صورت معکوس و سوالات 4 - ، 7، 9، 12، 17، 18، 21، - 19 به صورت مستقیم محاسبه می شوند جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قروه می باشد. تعداد 22 نفر از کارمندان مرد این واحددانشگاهی که طی فراخوان، آمادگی خود را برای شرکت درتحقیق اعلام کردند به صورت در دسترس به عنوان نمونه انتخاب شدند. اطلاعات مربوط به ویژگی های دموگرافیک آنها بوسیله پرسشنامه اطلاعات فردی - دموگرافیک - جمع آوری شد. سپس این 22 نفر پس از همگن سازی بر اساس سن، وضعیت تاهل، سابقه خدمت، وضعیت استخدامی و میزان تحصیلات به دو گروه تجربی 12 - نفر - و کنترل 10 - نفر - تقسیم شدند. تمام آزمودنی ها از سلامت جسمانی کامل برخوردار بودند - تأیید پزشک - . پژوهشگر با همگنسازی آزمودنیها - به جز موارد وراثتی - احتمال تأثیرپذیری متغیر وابسته از متغیرهای مخل را تا حد امکان کاهش داد. بعد از انتخاب آزمودنی ها، رضایت نامه کتبی از آنها جهت شرکت در پژوهش اخذ شد.
جهت توصیف ویژگی های دموگرافیک مانند سن، وضعیت تاهل، سابقه خدمت، وضعیت استخدامی و میزان تحصیلات آزمودنی ها و همچنین توصیف متغیرهای پژوهش از آمار توصیفی شامل شاخص های فراوانی، میانگین، انحراف معیار و جداول و نمودارها استفاده شد. همچنین در بخش آمار استنباطی جهت بررسی نوع توزیع داده ها و استفاده از آزمون های پارامتریک یا ناپارامتریک، از آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد. با توجه به نرمال بودن متغیر های پژوهش جهت مقایسه تغییرات متغیرهای مورد مطالعه در دو گروه تمرین و کنترل از قبل تا بعد از تمرین، از آزمون تی مستقل استفاده شد - با توجه به اینکه گروه ها به صورت تصادفی انتخاب نشده بودند و همچنین بعضی از پیش شرط های آزمون تحلیل کوواریانس فراهم نبود، از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده نشد - . لازم به ذکر است برای تمام آزمونهای آماری، سطح معنی داری برابر با 0/01 در نظر گرفته شد. همچنین از نرم افزار آماری SPSS نسخه 23 جهت انجام محاسبات آماری، و از نرم افزار اکسل 2013 برای رسم نمودارها استفاده شد.
یافته ها
فرضیه پژوهش: یک دوره هشت هفته ای تمرین هوازی بر فرسودگی شغلی کارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قروه تاثیر گذار است.
بحث و نتیجه گیری
نتایج حاصل از فرضیه دوم پژوهش نشان داد که هشت هفته تمرین هوازی باعث کاهش فرسودگی شغلی در کارمندان مرد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قروه شد. این نتیجه با نتایج پژوهش های مولارت و همکاران - 2013 - 2، مرادی - 2013 - ، گربر3 و همکاران - 2013 - ، صفایی و همکاران - 1393 - ، رحیمی و همکاران - 1393 - ، کریمیان و همکاران - 1391 - ، سلطانیان و امین بیدختی - 1388 - ، مفلحی و قهرمان تبریزی - 2008 - ، هنربخش و همکاران - 1386 - همسو و با نتایج پژوهش علوی و همکاران - 1396 - ، ناهمسو می باشد. مولارت و همکاران - 2013 - در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که ماماهایی که ساعات بیشتری را برای ورزش اختصاص می دهند، از فرسودگی شغلی کمتری برخوردارند. مرادی - 2013 - به مقایسه فرسودگی شغلی در بین کارمندان ورزشی و غیر ورزشی ادارات دولتی دماوند پرداخت، نتایج نشان داد که دو بعد از سه بعد فرسودگی شغلی، یعنی احساس کاهش موفقیت فردی و خستگی عاطفی در ورزشکاران نسبت به غیر ورزشکاران وضعیت بهتری را دارد. مارکوس گربر و همکاران - 2013 - تاثیر ورزش ایروبیک را در مردان مبتلا به فرسودگی شغلی بررسی کردند که نتایج یافته های آنان نشان داد ورزش علائم مربوط به فرسودگی شغلی را به طور قابل توجهی کاهش می دهد.
صفایی و همکاران - 1393 - ، در پژوهشی با عنوان اثربخشی انجام تمرینات هوازی در اوقات فراغت بر فرسودگی شغلی ماماها گزارش کردند که هر سه مولفه فرسودگی شغلی بعد از انجام تمرینات هوازی بهبود یافته است. رحیمی و همکاران - 1393 - در پژوهشی با عنوان مقایسه میزان فرسودگی شغلی در پرسنل نظامی ورزشکار و غیر ورزشکار به این نتیجه رسیدند که میزان فرسودگی شغلی در هر سه بعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و کاهش موفقیت فردی نظامیان ورزشکار نسبت به همتایان غیر ورزشکار خود کمتر است. کریمیان و همکاران - 1391 - در پژوهش خود کاهش فرسودگی شغلی را بعد از یک دوره تمرین جسمانی در پرستاران بیمارستان الزهرا اصفهان گزارش کردند. با کاهش فشار روانی، فرسودگی شغلی نیز کاهش می یابد.
تمرینات بدنی از دو راه بر روح و روان انسان اثر گذار است. یکی رها شدن آندروفین و دوم کاهش سطوح کورتیزول - هورمونی که با فشار عصبی در خون ترشح می شود - . بر اساس نظر متخصصان فیزیولوژی، آندرو فین ها داروهای طبیعی کاهش درد هستند که سبب به وجود آمدن احساسات خوشایند می شوند. تمرینات بدنی موجب افزایش سطوح ترشح آندروفین می شود - کلاپ4 و همکاران، . - 1999 برخی محققان دیگر به این نتیجه رسیدند که تمرینات مناسب بدنی در افزایش سطوح سروتونین - هورمون موثر در اصلاح خلق وخو - تاثیر بسزایی دارند - دی لورنزو و همکاران، - 1999، بنابراین به نظر می رسد ورزش کمک می کند آندرفین و سروتونین بیشتری به بدن برسد و برای مدت طولانی تری در طول تمرین حفظ شود - کلاپ و همکاران، . - 1999
با توجه به تاثیر تمرین هوازی بر فرسودگی شغلی کارمندان و نیاز بسیار کم این نوع تمرینات به امکانات و تجهیزات خاص و همچنین سادگی و عدم پیچیدگی این نوع تمرینات به ریاست واحد پیشنهاد می شود تمرینات هوازی را به صورت روزانه در برنامه کارمندان بگنجاند - لازم به ذکر است که یکی از بهترین انواع تمرین هوازی دویدن های آرام و پیاده روی می باشد که بسیار ساده و کم هزینه بوده و تجهیزات خاصی را نیاز ندارد - کلمات کلیدی: تمرین هوازی، فرسودگی شغلی
منابع
- رحیمی، ناصر.، رئیسی، حمید.، قاسمی، غلامعلی.، صادقی، مرتضی. . - 1393 - مقایسه میزان فرسودگی شغلی در پرسنل نظامی ورزشکار و غیر ورزشکار. مجله طب نظامی، دوره 16، شماره 4، ص ص: .236-231
- سلطانیان، م؛ امین بیدختی، ع. . - 1388 - بررسی نقش ورزش بر فرسودگی شغلی کارمندان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی سمنان، جلد 10، شماره 4، .281-287
- صفایی، مینو.، عابدیان، زهرا.، عطارزاده حسینی، سید رضا.، مظلوم، رضا. . - 1393 - اثربخشی انجام تمرینات هوازی در اوقات فراغت بر فرسودگی شغلی ماماها :یک کارآزمایی بالینی تصادفی. مجله مامایی و نازایی زنان ایران، دوره هفدهم، شماره 122، ص ص: .22-16
- ضیغمی محمدی، شراره.، اصغر زاده حقیقی، سولماز. . - 1390 - بررسی ارتباط استرس شغلی و فرسودگی شغلی در پرسنل پرستاری. مجله علمی دانشکده پرستاری و مامایی همدان، دوره نوزدهم، شماره 2، ص ص: .49-42
- علوی، سلمان.، احمدی، محمد امین،. زر، عبدالصالح. . - 1396 - بررسی اثربخشی ورزش بر میزان فرسودگی شغلی، سلامت عمومی و امید به زندگی کارمندان دانشگاه علوم پزشکی جهرم. مجله سلامت اجتماعی، دوره 4، شماره 3، ص ص: 169-160
- علوی، سید سلمان.، جنتی فرد، فرشته.، داوودی، علی. . - 1388 - بررسی و مقایسه سلامت روانی و فرسودگی شغلی در کارکنان و کارگران شرکت سایپا، ماهنامه مهندسی خودرو و صنایع وابسته، شمارهی 6، سال اول.
- کریمیان، ر؛ رهنما، ن؛ کریمی، ع؛ کریمیان، م؛ جان بزرگی، ا؛ نصیرزاده، ف. . - 1391 - تأثیر تمرینات جسمانی بر میزان فرسودگی شغلی پرستاران شاغل در بیمارستان الزهرای اصفهان. پژوهش در علوم توانبخشی، سال هشتم، شماره پنجم، ص .870-876
- مفلحی، د و قهرمان تبریزی ،ک . - 2008 - رابطه بین فعالیت جسمانی و تحلیل رفتگی شغلی ،مجله جستوی ورزش ،129-155: 15 4Clap
