بخشی از مقاله
چکیده
اشتغال زنان دارای پیامدهای مثبت و منفی زیادی می باشد؛ از جمله می توان به بالاتر بودن اعتماد بنفس زنان شاغل، مسئولیت پذیری در کودکان، داشتن شرایط مالی و اقتصادی بهتر در خانواده و بالا بردن نرخ تولید و توسعه در جامعه به عنوان پیامد مثبت اشاره کرد و اما کاهش سلامت جسمی –روانی زنان، جدایی مادر و کودک، ایجاد اختلاف های خانوادگی و افزایش بیکاری مردان از آثار منفی اشتغال زنان بشمار می آید. با توجه به اهمیت خانواده در اسلام و نقش بی بدیل زن در خانواده، اشتغال زنان باید به گونه ای باشد که به کانون گرم خانواده لطمه وارد نسازد و حتی الامکان باید پیامدهای که خانواده را تهدید می کند کاهش داد. اثر اشتغال زن بر خانواده نیز حائز اهمیت است، چرا که نکات مثبت و منفی اشتغال زنان در خانواده را برای ما روشن می سازد و مشکلات و عوارض ناشی از این امور را آشکار می سازد.
در واقع باید دید که چگونه می توان مابین پذیرش مسئولیت های اجتماعی از طرف زنان و قبول مسئولیت های خانوادگی از طرف ایشان، رابطه ای قابل قبول و انسانی ایجاد کرد. در مقاله حاضر، ابتدا مبانی اشتغال زنان از منظر فقهی و جامعه شناختی را تحلیل نموده، سپس به ضرورت اشتغال زنان، چالش ها و آثار اجتماعی و خانوادگی آن می پردازیم. در همین راستا، اصول اشتغال زنان از دیدگاه اسلام، فقها و مقام معظم رهبری را تبیین می نماییم. در ادامه آثار مثبت و منفی اشتغال زنان را به ویژه در خانواده بررسی کرده و آثار این امر در توسعه کشور و همچنین بروز جرایم و انحرافات را تشریح می کنیم. در نهایت مقاله را با نتیجه گیری و ارائه پیشنهاداتی در راستای حذف موانع اشتغال موثر بانوان و استفاده از ظرفیت های زنان جهت ایفای نقش دوگانه در خانواده و فعالیتهای اقتصادی به اتمام می رسانیم.
واژگان کلیدی: اشتغال زنان، پیامدها، خانواده، جامعه، توسعه.
مقدمه
زن و مرد درطول تاریخ جوامع بشری در شکوفایی فرهنگ و تمدن ها نقش داشته اند. درگذشته، کشاورزی و دامداری فعالیت اکثرمردان و زنان بود. مردان به دلیل حضور درجنگهای قبیله ای، فرصت کمتری برای تأمین معاش خانواده داشتند. به همین علت زنان به فعالیت های کشاورزی پرداختند.در پی تحولات اجتماعی و اقتصادی در کشورهای مختلف، اوضاع اشتغال به شدت متحول شد و نیاز به نیروی کار افزایش یافت. تنوع کارها و نیاز به نیروی کار متناسب با آنها و افزایش مشاغل خدماتی و اداری، برنامه ریزان را بر آن داشت تا هر چه بیشتر، از وجود زنان در بازار کار استفاده کنند.
در نتیجه، روند رو به رشد حضور زنان در بازار کار، شتاب و قوت بیشتری گرفت و زنان برای دست یابی به موقعیت کار، پس از ارتقای سطح تحصیلات، اوقات خود را در بیرون از خانه سپری کردند. ازاین رو، به دنبال پیشرفت بانوان در علوم و فنون، عده زیادی از زنان پس از پرداختن به فعالیت های اقتصادی به مرور از کار خانه داری کاستند و بر کوشش خود در مشاغل اقتصادی و اجتماعی در خارج از منزل افزودند. این در حالی است که زنان همچنان بسیاری از مسئولیت ها و وظایف مربوط به داخل خانه و نیز مراقبت از بچه ها را بر عهده دارند و نقش های دوگانه پیدا کردند: نقش مادری و همسری و نقش آنان در فعالیت های اقتصادی.
اشتغال زنان پی آمدهای مثبتی را بر قشر زنان، جامعه و خانواده به همراه دارد و حس اعتماد به نفس و استقلال و قدرت تصمیم گیری را در آنان تقویت می کند، همچنین این امر، آثار منفی نیز در پی دارد که بیشتر آنها متوجه خانواده است. آنچه از این نتایج، گاهی در سطح جامعه با آنها روبه رو هستیم، بی حد و حساب بودن برنامه کاری زنان و اشتیاق و تمایل آنان به فعالیت های شغلی است که سبب شده است تا شادابی و انرژی خود را که بایستی به زندگی خانوادگی اختصاص دهند، محدود سازند و در نتیجه کیفیت زندگی خانوادگی آنها تحت شعاع قرار گیرد. با توجه به گستردگی و ارزش مسئولیت ها و وظایف زنان در خانه، وظیفه مادری و نگهداری و تربیت بچه ها، اصلی ترین وظیفه آنان به حساب می آید و شغل اجتماعی نیز، باری مضاعف بر دوش آنان محسوب می شود.
اختلاف نظر در رابطه با آثار مثبت ویا منفی اشتغال زنان در بین فقها نیز به چشم می خورد. به نحوی که فقهای پیشین مخالف اشتغال زنان بودند و به تدریج نظریات فقها نیز تعدیل یافت. به نظر یکی از دلایل حمایت فقهای واپسین از اشتغال زنان این است که همکاری و پشتوانه اجتماعی که در زمان فقهای پیشین میان مردم بود، اکنون در جامعه ما کم شده و مدتهاست روحیه فردگرایی و خودمحوری گریبانگیر انسانها شده است و افراد خود را ملزم به کمک به زنان مطلقه یا کوخ نشین حتی اگر صغیر داشته باشد نمی بینند و یا این کار را به رغم میل خود و به خاطر سرزنش مردم و خجالت انجام می دهند؛ در این وضعیت زن چاره ای جز کار برای تأمین نیازهای خود و فرزندان ندارد.بسیاری از اوقات نیز به سبب مشکلات و نیازهای زندگی کنونی، مرد نمی تواند نیازهای خانواده را تأمین کند و کار کردن زن بسیار ضروری می نماید. اگر شوهرخِسّت داشته یا در خرج کردن سخت گیر باشد و همسر آبروداری کند و نخواهد به محاکم بَرَدپناه و ادعای نفقه نماید - به خصوص اگر چند فرزند داشته باشد - آیا حق ندارد کار کند و نیازهای خود و فرزندانش را برآورد؟
در مقاله حاضر به دنبال پاسخ به سوالات ذیل هستیم:
-1 نظر اسلام، فقها و مقام معظم رهبری در رابطه با اشتغال بانوان چیست؟ -2 اشتغال بانوان واجد چه آثاری برای آنها، خانواده و اجتماع می باشد؟
-3 اشتغال زنان چه آثاری در توسعه اقتصادی کشور و یا بروز انحرافات دارد؟
روش تحقیق
مقاله حاضر به روش کتابخانه ای انجام می شود؛ لذا منابع مورد استفاده در این روش عمدتاٌ کتاب ها، مقالات علمی، گزارشات و اطلاعات موجود در کتابخانه ها، شبکه های اطلاع رسانی ، سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی را شامل می شود.با عنایت به این که اصولاً تحقیقات حقوقی را از حیث نوع آن، به کاربردی، بنیادی، توصیفی و تحلیلی تقسیم می کنند، این مقاله از نوع توصیفی - تحلیلی می باشد. زیرا نگارنده آن در قالب شش مبحث، در پی شناسایی، توصیف و آثار اشتغال زنان است. ضمناً به توصیف صرف بسنده نکرده، بلکه به علت یابی، نقد و تحلیل این پدیده از منظر فقهی، حقوقی و جامعه شناسی می پردازد.
مبحث اول: بررسی اشتغال زنان از دیدگاه اسلام
اسلام اصول مشخصی را برای شخصیت زن ترسیم نموده است که بررسی حقوق زنان در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باید بر پایه این اصول باشد.
گفتار اول: تساوی زن و مرد در اسلام
از دیدگاه قرآن، زن و مرد در ارزش های انسانی یکسان هستند، هر چند در یک نگرش غایت مدارانه، زن و مرد به تناسب خصوصیات و ویژگی های خاص خود در راستای آن غایت تفسیر می شوند؛ ولی در اصول کلی اسلام تفاوتی میان زن و مرد نیست. البته باید توجه داشت که اولویت و ارزشمندی حضور زنان در امور خانواده است و اشتغال به طور کلی در مرتبه دوم قرار می گیرد که پس از انجام مسئولیت های خانوادگی مطلوبیت می یابد - نوری، . - 1390
گفتار دوم: جایگاه اقتصادی زن در اسلام
قبل از ظهور اسلام، زنان به طور معمول از نظر اقتصادی سهمی در جامعه و در میان خاندان خود نداشتند و از حق ارث محروم بودند. در زمان جاهلیت نه تنها به زنان ارث نمی دادند؛ بلکه با توجه به آیه - یاأیهَاالّذینَآمَنُوایحِلﱡلالَکمْأنْتَرِثُواالنﱢساءَکرْهًا - 1 ؛ خود آن ها را هم مانند سایر اموال متوفی به ارث می بردند.این سنت جاهلی حتی امروز هم در قانون مدنی برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه که قانون اساسی اش جزء کامل ترین قوانین اروپایی است، دیده می شود که اداره کلیه اموال زن اعم از اینکه قبل از پیمان زناشویی تحصیل شده یا پس از آن، به مرد محول گردیده است - محقق داماد، . - 1384 در مبانی اسلامی اصل استقلال مالی زن و اختیار اداره و تصرف او در اموال خود از اصول مسلم فقه شیعه است که بر ادله ذیل استوار شده است:
الف - آیات قرآن لِلرﱢجالِ - نَصیبٌمِمّااکتَسَبُوالِلنﱢساءِوَنَصیبٌاکتَسَبْنَمِمّا - 2
