بخشی از مقاله
چکیده
محتوای درسی یکی از اجزای مهم برنامه درسی دانشگاه پیام نور مباشدی. به سبب نقش محتوای کتب درسی در برانگیختن، هدایت فعّالیّتها و تسهیل یادگیری دانشجویان، این تحقیق در صدد است که محتوای کتاب " مقدمات برنامه ریزی آموزشی ودرسی" را در مراکز پیام نور بررسی نماید. جامعه آماری این پژوهش شامل یک جلد کتاب درسی مذکور می باشد. به منظورگردآوری داده ها براساس روش بلوم، از جدول مشخصات هدفهای رفتاری استفاده گردیده است. بدین ترتیب که هدفهای رفتاری کتاب مذکور پس از استخراج در جدول مذکور نوشته و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج مبین آن بود که تمام سطوح رفتاری حیطه شناختی بلوم در محتوای کتاب مذکور گنجانده شده، اما از نظر میزان پوشش بر روی سطوح مختلف، از توازن مناسبی برخوردار نمی باشد. مقایسه نمرات، مؤید آن است که بالاترین درصد، 60/71 مربوط به سطح » دانش« و پایین ترین درصد،1/86 مربوط به سطح »ترکیب « می باشد.
-1 مقدمه
دستیابی به اهداف پرورشی جامعه که به صورت اهداف آموزشی و در قالب کتاب های درسی و محتوای تعیین شده منعکس میشوند، آرمان هر نظام آموزشی است. اگر برنامه درسی و محتوای کتاب های مربوط، هماهنگ و همسو با اهداف کلی و جزئی نظام نباشد نمیتوان نسبت به تحقق هدفهای مورد انتظار امیدی داشت. موفقیّت یک نظام آموزشی در گرو هماهنگی اجزای متشکله با یکدیگر و هم سویی آنان در جهت تحقق هدفها و تناسب آن با ویژگیهای خاص مخاطبان آموزشی است
با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعداد اقوام و گونه های جمعیتی و مشکلات ناشی از آن، رشد سریع علوم و تکنولوژی، تغییر سریع در هنجارها و ارزش های اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و تا حد امکان، عاری از هر گونه عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تعیین گردد . در این مورد بررسی محتوای کتابهای درسی می تواند به روشن شدن مسئله کمک کند و نقاط قوت و ضعف احتمالی کتابهای درسی را برای اصلاح و تغییراحتمالی محتوا، متناسب با اهداف تعیین شده و اصول علمی در اختیار مدیران و برنامه ریزان و مؤلفان کتاب درسی قرار داد
بررسی محتوای کتابهای درسی می تواند به روشن شدن مسئله کمک کند و نقاط قوت و ضعف احتمالی کتابهای درسی را برای اصلاح و تغییرات احتمالی محتوا،متناسب با اهداف تعیین شده و اصول علمی در اختیار مدیران و برنامه ریزان و مؤلّفان کتابهای درسی قرار دهد و پیام های نهفته در داستانهای ساده یا متون کتاب درسی را با اهداف برنامه درسی قرار دهد. همچنین می توان از طریق تحلیل محتوا گرایشها یا جانبداریهای پنهان و آشکار را در متون برنامه های درسی تعیین کرد
استفاده از روش تحلیل محتوا در زمینه آموزش مبتنی بر این فرض اساسی است که هر وسیله ارتباط مانند کتاب، دارای پیامهای نهانی و آشکاری است که خواننده را تحت تأثیر قرار می دهد
از آنجا که نقش کتاب درسی و فراهم کردن امکانات و شرایط مناسب برای ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار فراگیران از طریق فرآیند یاددهی - یادگیری است، از این نظر، محتوای برنامه درسی از نظر نقشی که در تحقق اهداف ایفا میکند، از اهمیّت خاصی برخوردار است.
بویژه در نظام های آموزشی متمرکز مانند دانشگاه پیام نور که تمام فعالیتهای یاددهی- یادگیری و ارزشیابی آنها بر مبنای کتابهای درسی صورت می گیرد این اهمیّت دو چندان می گردد. از این جهت توجه به کتابهای درسی و رعایت اصول علمی در تدوین آنها و توجه به نیازهای آموزشی در تألیف کتابهای درسی و مطلوب ساختن کتابهای درسی از چنان حسّاسیّتی برخوردار است که وقت بسیاری از کارشناسان، برنامه ریزان، مؤلّفان کتابهای درسی را به خود مشغول داشته، به گونه ای که هر ساله هزینه های زیادی صرف تغییر و اصلاح کتابهای درسی میشوند
وجود نظام آموزشی متمرکز مانند دانشگاه پیام نور نیز موجب شدهکه کتاب درسی محور فعالیّتهای آموزشی برای تمام فراگیران در مناطق گوناگون باشد که چنین رویه ای جدا از برخی مزایای آن، مشکلات فراوانی در نظام آموزشی کشور ایجاد می کند.
کتب آموزشی یا محتوای مطالب آموزشی در نظام آموزشی دانشگاه پیام نور نیز نیاز به بررسی و تحلیل علمی دارد. این تحلیل به دست اندرکاران و مؤلّفین کتابهای درسی کمک می کند تا در هنگام تهیه و تدوین و یا گزینش و انتخاب کتابهای درسی تصمیم های عاقلانه ای را اتخاذ نمایند
به لحاظ این اهمیت و همچنین به سبب نقش محتوای کتب درسی در برانگیختن، هدایتفعّالیّت ها و تسهیل یادگیری دانشجویان، این تحقیق در صدد است که محتوای کتاب "مقدمات برنامه ریزی آموزشی و درسی" رشته علوم تربیتی دوره کارشناسی را در مراکز پیام نور بررسی نماید. با تعیین پراکندگی هدفهای آموزشی در سطوح مختلف حیطه شناختی ، می توان محتوایی را که در بالاترین سطح حیطه شناختی قرار دارد از محتوایی که در پایین ترین سطح حیطه شناختی قرار دارد را متمایز ساخت.
-2مبانی نظری تحلیل محتوا
واژه نامه زبان انگلیسی وبستر3، از سال 1961، واژه تحلیل محتوا را وارد واژه های خود نموده است. لذا بیش از پنجاه سال از عمر این واژه نمی گذرد. ریشه تاریخی تحلیل محتوا به آغاز کاربرد آگاهانه انسان از نمادها و زبان بر می گردد. تحلیل محتوا یکی از مهمترین روشهای تحقیق در علوم اجتماعی و بویژه در ارتباطات است. اما در سایر رشته های علوم انسانی از جمله علوم تربیتی نیز بکار می رود
تحلیل محتوا، دارای سابقه طولانی است. اگر چه این تکنیک در گام های اولیه، فقط به منظور فهم اطلاعات مربوط به محیط زندگی و توصیف پیامهای ارتباطی کاربرد یافت. اما در فرآیند تکاملی خویش گام های بلندی را بر داشته است، تا آن اندازه که امروزه، موضوع اصلی علومی است که درباره ی انسان بحث میکند و زمینه مطالعات انسانی، علوم سیاسی و اجتماعی از جمله آموزش به طور اعم و برنامه های درسی به طور خاص است. محتوا را می توان خلاصهای از حقایق، مفاهیم و تعمیم ها، اصول و نظریه های مشابه دانش در رشته مورد نظر دانست
تحلیل محتوا یک روش تحقیقی است که به صورت منظم و عینی به توصیف مقداری محتوای آشکار ارتباطات می پردازد. در این روش پیام ها و یا اطلاعات به صورت منظم کد گذاری و به نحوی طبقه بندی میشوند که پژوهشگر بتواند آنها را به صورت کمّی تجزیه و تحلیل کند
شیوه تحلیل محتوا به عنوان برجسته ترین ابزار شناخته شده برای بررسی محتوای کتب درسی، در برنامه های درسی کاربرد بسیاری دارد. در این جهت، برنامه ریزان درسی با این سؤال اساسی سر و کار دارند که در نیل به اهداف یادگیری چه موضوعاتی باید گنجانید؟ سپس به این پرسش می پردازند که چگونه باید محتوایی را که برای یادگیری برگزیده شده، سازماندهی و ارائه داد تا یادگیرندگان بتوانند آن را یاد بگیرند و تجربه کنند. به عبارت دیگر، ابتدا آنها به طور اخصّ به دانش و محتوا، سپس به تدریس و تجربیات یادگیری میپردازند
- هولستی 6، 1373، ص - 27 تحلیل محتوا را روشی تعریف میکند که به موجب آن، شخص می تواند مدارک موجود در پیام هایی که مبادله می شوند، درباره منابع پیام گیرندگان پیام را ارائه کند.
بارکوس7 معتقد است که" تحلیل محتوا" به معنای تحلیل علمی پیامهای ارتباطی است از نظر وی این روش کاملا" علمی است و با وجود جامع بودن، از نظر ماهیّت نیازمند تحلیلی دقیق و منظم است
- اتسلندر8، 1371، ص - 68تحلیل. محتوا را روشی برای کسب اطلاعات به منظور کشف موضوعات اجتماعی که در آن طریق ، تحلیل کمّی محتوای داده شده - متن یا تصویر - اظهار نظر هایی درباره شروع ارتباط، منظور فرستنده، تأثیر بر یادگیرنده یا بر وضعیّت اجتماعی انجام می-شود، تعریف میکند.
در همه تعاریف ارائه شده از تحلیل محتوا، بر چند ویژگی تأکیدمی کند:
ویژگیهای روانشناختی که شامل عینیّت، تکرارپذیری، کمّیّت، اعتبار و نظام مند بودن است. توصیف متن و نیز استنباط درباره فرستنده پیام ، گیرنده پیام و وضعیّت اجتماعی را شامل می شود.
متن یا موضوع مورد بررسی شامل محتوای آشکار و بارز، ارتباطات، رفتار نمادین، نمادهای ارتباط و یا واقعیت اجتماعی است . فرآیند پژوهش شامل کد گذاری یعنی اختصاص ارزش های عددی به متن است
-3 مفهوم برنامه درسی
کلمه برنامه درسی معادل واژه انگلیسی « curriculum » است، که این واژه ریشه لاتین دارد و به معنی فاصله و مقدار راهی است که باید طی شود تا فرد به هدف برسد. علی شریعتمداری، برنامه درسی را به عنوان » کلیه تجارب، مطالعات، بحث ها، فعالیت گروهی و فردی و سایر اعمالی می داند که فراگیر تحت سرپرستی و راهنمایی مدرسه انجام می دهد.« تعریف می کند. از این دیدگاه برنامه درسی صرفا محدود به تجارب و فعالیتهای کلاسی فراگیران نمی شود. برنامه درسی طراحی شده؛ محتوا، اهداف، مقاصد موضوعات درسی و سازماندهی آموزش را در بر می گیرد و برنامه درسی طراحی نشده یا پنهان؛ تعاملات روانشناختی، هنجارها و پویایی گروهی و بویژه احساسات، نگرشها و علایق موجود در میان معلّمان و فراگیران را در برمی گیرد
تمامی برنامههای درسی، صرفنظر از طرح یا الگوی تدوین شده دارای محتوا هستند، نحوه نگرش افراد به محتوا تحت تأثیر دیدگاه آنها نسبت به دانش و واقعیت، یعنی تحت تأثیر دیدگاههای فلسفی آنهاست. گروههایی که طرح ریزی برنامه های درسی را بر عهده دارند در مورد محتوا حقّ انتخاب دارند که تحت تأثیر آنها در واقع با گزینه بیش از حد روبرو هستند
