بخشی از مقاله
چکیده :
هدف از این پژوهش ، تحلیل محتواي کتاب هدیههاي آسمان پایه ششم - متن و نوشتههاي کتاب - از منظر فعال و غیرفعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 1394-95 می باشد . تدوین و تألیف کتابهاي درسی باید به شیوهاي تنظیم و سازماندهی شود که به جاي انتقال دانش و معلومات به ذهن دانشآموزان، آنها را در جریان یادگیري فعال کند .
هدف کلی این پژوهش در صدد این است که محتواي کتاب هدیههاي آسمان پایه ششم ابتدایی براساس میزان به کارگیري شیوه ارائه فعال در محتواي کتاب به روش ویلیام رومی و فراهم آوردن اطلاعات و ارائه پیشنهادهایی براي برنامهریزان به منظور بهبود و اصلاح این کتاب را تحلیل کند. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان میدهد که متن کتاب درسی هدیههاي آسمان بیشتر به بیان حقایق و ارائه اطلاعات میپردازد و غیر پویا است. ضریب درگیري با متن کتاب هدیههاي آسمان 0/27 می باشد بنابراین متن کتاب هدیههاي آسمان پایه ششم ابتدایی به روش غیر فعال تدوین شده است.
.1 مقدمه
برنامه و محتواي کتاب درسی، یکی از عناصر مهم نظام آموزشوپرورش است و در تحقق اهداف آموزشوپرورش نقش اساسی دارد. از آنجا که نظام آموزشوپرورش ایران متمرکز و برنامه، کتاب و معلم، محورهاي اساسی آموزش و یادگیرياند و با توجه به آن که در بسیاري از موارد ،کتاب درسی تنها رسانه آموزشی است که در اختیار معلم قرار دارد و فرآیند تدریس و یادگیري تنها با اتکا به محتواي برنامه درسی، مفاهیم و ارزشهاي مطرح شده در آن صورت میپذیرد و از سوي دیگر، انواع ارزشیابیهاي تحصیلی امتحانات و گزینش-هاي متعدد برمبناي محتواي کتابهاي درسی صورت میگیرد، نقش کتاب به منزله برنامه آموزش بسیار مهم تلقی شده، جاي تعمق، بررسی و تتبع فراوان دارد .
بازنگري، تجدید نظر و اصلاح برنامه و محتواي کتابهاي درسی، زمینه رشد و پیشرفت تحصیلی را فراهم میآورد . محتواي مطلوب کتابهاي درسی میتواند دانشآموزان را به چالش فکري وادارد و از جمود فکري و ذهنی رها سازد و پاسخگوي نیازمنديهاي عصر جدید انسانها باشد. در کلاسهاي درس تعلیمات دینی، دانشآموزان به تعریف و بازشناسی جهان بینی موجود خود تشویق میشوند و زبان مناسبی به ایشان عرضه میشود تا براساس آن بتوانند، به بحث، مذاکره و پرسش و پاسخ بپردازند - آقا زاده،. - 1385 براي فهم چنان زبانی، باید فعالانه به تفکر، تصویرسازي ذهنی و خلاقیت پرداخت
تعیین محتواي درسی از مسائل بسیار مهم در نظامهاي آموزشی و درسی به شمار می رود. انتخاب محتوا به این پرسش پاسخ می دهد که چه چیزي باید آموخته شود؟ از این رو نقش کتاب درسی، فراهم کردن امکانات و شرایط مناسب براي ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار دانش آموزان از طریق فرآیند یاددهی- یادگیري است .دستیابی به اهداف دینی جامعه که به صورت اهداف آموزشی و در قالب کتابهاي درسی و محتواي تعیین شده منعکس می شوند آرمان هر نظام آموزشی است .
اگر برنامه درسی و محتواي کتابهاي مربوط، هماهنگ و هم سو با اهداف کلی و جزئی نظام نباشد، نمی توان نسبت به تحقق هدفهاي مورد انتظار امیدي داشت . موفقیت یک نظام آموزشی در گرو هماهنگی اجزاي متشکله با یکدیگر و همسویی اجزا در جهت تحقق هدفها و تناسب آن با ویژگیهاي خاص مخاطبان آموزشی است
اطمینان از این تناسب نیاز به بررسی و تحلیل محتوا دارد . تحلیل محتوا یک روش تحقیقی است که به صورت منظم و عینی به توصیف مقداري محتواي آشکار ارتباطات می پردازد .در این روش پیامها و یا اطلاعات به صورت منظم، کدگذاري و به خوبی طبقهبندي میشوند تا پژوهشگر بتواند به صورتکمّی تجزیه و تحلیل کند
با تحلیل محتوا، نقاط ضعف محتوا آشکارتر شده، ضرورت پیروي یا ایجاد یک برنامه استاندارد، بیشتر احساس میشود .کشورهاي موفق در آزمون تیمز ، کشورهایی بوده اند که در زمینهي تدوین استانداردهاي آموزشی یا چارچوب برنامه درسی، پیشگام بوده اند
با توجه به اهمیت تربیت دینی در مقاطع گوناگون تحصیلی، محتواي مواد آموزش دینی لازم است متناسب با شرایط سنی و پاسخگوي نیازهاي دینی دانشآموزان باشد .علاوه براین، محتواي کتابهاي دینی باید دانشآموز را فعالانه در فرآیند یادگیري درگیر کند و آنان را به تفکر و تعقل دربارة مطالب ارائه شده وادار کند .کاوش، بررسی علمی و عادتهاي ذاتی کنجکاوي و آزاد اندیشی از ارکان رویکرد کاوش – محور است
دورة ابتدایی براي دانشآموزان، مقطعی سرنوشت ساز است و شالوده شخصیتی و فکري افراد پیریزي میشود. برخی از دروس براي دانشآموزان جالب و دوست داشتنی است و این علاقه به دروس خاص ممکن است ، مسیر تحصیل و شغلی افراد را تغییر دهد .آنچه که علاقهمندي دانشآموزان را به برخی کتابهاي درسی بر میانگیزد، به عوامل مختلفی، از جمله معلم ، روش تدریس و کتاب درسی بستگی دارد .کتاب درسی از اجزاي مختلفی تشکیل شده است :
جلد، متن، تصویر، پرسشها، رنگ و فونت حروف. هرچه این اجزا، بویژه متن، پرسشها و تصاویر فعالتر باشد، میزان انگیزه و علاقه به درس نیز افزایش مییابد و آن درس میتواند در زندگی دانش آموز مؤثرتر باشد .شیوة تدوین فعال محتوا بر نقش یادگیرنده در آموزش و افزایش این نقش تأکید دارد و از وي می خواهد که در پاسخ گویی به سؤالها، اطلاعات و مفروضات را تجزیه و تحلیل کند و نتایج حاصل کار خود را بیان کند و درباره سؤالایی که پاسخ آنها صریحا داده نشده است، فکرکند و جواب دهد
شیوه تدوین غیرفعال بر بیان حقایق و اصول کلی و تعاریف استوار است . سؤالهاي مطرح شده در این نوع از ارائه محتوا با پاسخهاي بلافاصله مؤلف همراه است و یادگیرنده را در جهت آموزش متکی بر انباشتن حافظه سوق میدهد.
محتواي فعال کتابهاي دینی نقش اساسی در پرورش روحیه جستجوگري و تفکر انتقادي دارد - جرکو،. - 2000 محتواي فعال کتابهاي دینی میتواند در برانگیختن سؤالهایی اساسی نسبت به معاد، پیدایش جهان، هدفمندي نظام طبیعت و جسم و روح انسان و ...تأثیر-گذار باشد.این دسته سؤالهاي بنیادي که حتی براي برخی جزو بدیهی ترین سؤالهاست، میتواند در بلند مدت فراگیران را در مسیري قرار دهد تا آنها با جستجوي اطلاعات و نشانهها، به اسرار و رموز جهان خلقت پی ببرند.پیوند برقرار کردن بین دروس دینی با دروس غیر دینی، بویژه علوم تجربی، ریاضی، جامعه شناسی، ادبیات و تاریخ نیازمند بازنگري در محتواي دروس دینی است .اگر فراگیران این پیوند را احساس کنند، در خواهند یافت که در این دنیا همه امور به گونهاي در ارتباط با یکدیگر است و آنچه در ماوراء الطبیعه وجود دارد ، در دنیاي مادي تأثیر گذار خواهد بود.
این تحقیق در نظر دارد به تحلیل محتواي کتاب هدیههاي آسمان پایه ششم ابتدایی بر اساس میزان فعال و غیرفعال بودن محتوا بر اساس روش ویلیام رومی بپردازد .
سوال اصلی پژوهش این است که آیا محتواي کتاب هدیههاي آسمان پایه ششم ابتدایی - متن - به شیوهي فعال بر اساس روش ویلیام رومی ارائه شده است ؟
-1-1 پیشینه تحقیق
اولین پژوهش در خصوص تحلیل محتواي کتابهاي تعلیمات دینی دورة ابتدایی ایران بر اساس تکنیک ویلیام رومی در سال 1369 صورت گرفت . این پژوهش به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تربیت معلم تهران به وسیله موسی پور - 1369 - انجام شد. هدف اصلی این پژوهش، بررسی شیوه ارائه مطالب و محتواي کتاب هاي درسی فرهنگ اسلامی از نظر میزان تحریک دانش آموزان به فعالیت، تفکر و پرسش است. نتایج پژوهش: -1 شاخص درگیري دانش آموزان با متن در هر یک ازکتابهاي تعلیمات دینی دوره ابتدایی پایین تر از حد مطلوب یعنی 0/4 بوده است؛ -2 شاخص درگیري دانش آموزان با پرسش در هر یک از کتابهاي تعلیماتدینی دوره ابتدایی پایینترازحد مطلوب یعنی 0/4 بوده است.
اشتون - 2012 - در مطالعهاي بیان میکند که والدین آلمانی پس از حضور در دبیرستانهاي مختلف، ضمن ابراز نارضایتی خود از حفظ مطالب دینی، بیان نمودهاند که استفاده از این شیوه به طور مطلق، مانع اجراي اصول اخلاقی، به طور عملی میشود.
ایمانی و مظفر - 1382 - به تحلیل محتواي کتاب هدیههاي آسمان و کتاب کار - چاپ سال 1381 - 1382 در مقایسه با محتواي کتاب تعلیمات دینی - چاپ سال - 1380 پرداخته اند. نتیجه این پژوهش حاکی از این است که ضریب درگیري دانش آموزان با متن و تصاویر در کتاب تعلیمات دینی و کتاب هدیههاي آسمان و کتاب کار پایین است و منجر به درگیري دانشآموزان و تصاویر نمی شود، اما ضریب درگیري 1/1 در پرسشها بیانگر این امر است که کتاب هدیههاي آسمان موجب درگیري بیشتر دانشآموزان شده، در حالی که کتاب قبلی در این زمینه ضعیف است. به طور کلی، ضریب درگیري دانشآموزان با محتواي کتاب تعلیمات دینی 0/41و با کتاب هدیههاي آسمان و کتاب کار 1/2 است. نتیجه اینکه کتاب جدید موجب درگیري بیشتر دانشآموزان با محتوا شده و کتاب قبلی ضریب درگیري پایینی داشته است.
دهقانی - - 1383 به بررسی میزان فعال و غیر فعال بودن محتواي کتاب هدیههاي آسمان و کتاب کار پایه چهارم ابتدایی پرداخته است. نتایج این پژوهش حاکی ازاین است که متن وتصاویر کتاب هدیههاي آسمان و کتاب کار پایه چهارم ابتدایی 1383-84 با ضریب درگیري 0/25 و 0/31 به روش غیر فعال و پرسشهاي هردو با ضریب درگیري 0/57 به روش فعال تدوین شده است.
.2 روش تحقیق
حوزه مطالعه شامل کتاب هدیههاي آسمان پایه ششم سال 1394- 95 است. واحد مطالعه ، درسهاي مندرج در کتاب مذکور میباشد . ابزار گردآوري اطلاعات در این پژوهش تحلیل محتوا مبتنی بر روش ویلیام رومی است .
این روش در بعضی جاها به عنوان شاخص درگیري یادگیرنده نامیده میشود .از این روش ویلیام رومی در کتاب خود با عنوان - تکنیکهاي کاوش در تدریس علوم - استفاده کرده است .این روش بیشتر بر نوع جملهها تاکید دارد . در این روش براي تحلیل و نتیجه گیري ، میزان جمله هاي درکی از تعداد جملههاي لفظی جدا میشود - ظفري نژاد،. - 1394 ویلیام رومی تحلیل و محتواي کتاب را از پنج بعد کلی مورد بررسی قرار میدهد که ما در این پژوهش از تحلیل و ارزشیابی متن و نوشتههاي کتاب استفاده کرده ایم ؛ براي تحلیل متن ، جملات هر درس بررسی میشود که مراحل آن به شرح زیر میباشد:
در ابتدا فرآوانی هریک از جمله هاي زیر را مشخص میکنیم :
جملههاي لفظی یا حفظی - مقولههاي غیر فعال - شامل A : - جملههایی که دانستهها را بدون تفسیر و تغییر بیان میکنند - بیان حقایق - - ، B - جملههاي سوالی که بلافاصله جواب به همراه دارند - ، C - جملههایی که کتاب به صورت نتیجه گیري بیان کرده است - ، D - جملههاي تعریفی مثل هوش عبارتند از ... - و جملههاي درکی - مقولههاي فعال - شامل : E - جملههایی که به نحوي از فراگیر میخواهد تا تعبیر و تفسیري انجام دهد - ، F - سوالهایی که بلافاصله جواب را به همراه ندارند - ، G - جملههایی که فعالتی را از فراگیر میخواهند - ، H - پرسش و تمرینهایی که پاسخ به آن مستلزم آزمایش و تحقیق است - ، I - جمله هایی که در هیچ یک از سوالات فوق نگنجد - .
بعد از مشخص کردن فرآوانیهاي هرکدام از جملهها طبق فرمول زیر که ویلیام رومی آن را ابداع نموده است عمل میکنیم :
نکته : باید توجه داشت که اشتباه در برآورد تعداد و انواع جملههاي لفظی و درکی در نتیجه ، تاثیري ندارد؛ اما اگر اشتباهی در تشخیص نوع سوالهاي درکی و لفظی روي دهد ، جواب ناقص خواهد بود .ویلیام رومی معتقد است اگر مقدار شاخص درگیري فراگیر بزرگتر از 0/4 و یا برابر با یک باشد ، متن کتاب، فراگیران را به پژوهش دعوت میکند. اگر کمتر از 0/4 و یا برابر با صفر باشد ، میزان پژوهش کتاب ، کمتر است
از نظر ویلیام رومی ، ضریب مناسب براي فعال بودن محتواي عددي بین 0/4-1/5 است . درچنین محتوایی، فراگیران به تواناییهاي تفکر، مشاهده تحلیل گري، دقت، پویایی و انگیزه یادگیري دست مییابند و قدرت پژوهندگی و حل مسئله را کسب خواهند کرد
