بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی پایهی چهارم و پنجم ابتدایی در سال تحصیلی 94 - 95 از منظر فعال یا غیرفعال بودن آن، است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - جهت مشخص نمودن تعاریف و مشخصات کتب درسی اجتماعی - و×تحلیل×محتوای ویلیام رومی - برای تحلیل و بررسی کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی - میباشد. جامعه آماری شامل، کلیهی دروس کتب مطالعات اجتماعی پایههای چهارم و پنجم دوره ابتدایی است. و نمونه، تعدادی از صفحات این دروس میباشد که با روش تصادفی انتخاب شدهاند. ابزارجمعآوری اطلاعات، سیاههی تحلیل ویلیام رومی است که براساس مبانی نظری تهیه و روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی تأیید شده است.
واحد مطالعه، درسهای مندرج در کتاب و واحد تجزیه و تحلیل، متن، پرسشها و تصاویر کتاب است که بر اساس مقولههای فعال و غیرفعال توسط فرمول ویلیام رومی تحلیل و ضریب درگیری آنها مشخص شد و نتایج زیر حاصل گردید. متن و تصاویر کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی، غیر فعال و غیرپویاست. همچنین متن کتب بیشتر به ارائه حقایق و تصاویر به تشریح یک موضوع پرداخته و زمینه را برای فعالیت و درگیری دانشآموزان فراهم نمیکند اما تحلیل و بررسی سوالات نشان میدهد که این بخش از کتب، فعال و پویاست و دانشآموز را با فرآیند یادگیری و تفکر درگیر میکند.
-1 مقدمه
در جریان آموزش و پرورش هر مقطع، عوامل متعددی دخیل هستند که از بین آن ها میتوان به برنامه درسی به عنوان یکی از ارکان برجسته آن اشاره کرد. به شکل سنتی، اهداف محتوا، فعالیتهای یادگیری دانشآموزان و روشهای ارزشیابی را عناصر برنامه درسی دانستهاند که از میان آن ها محتوا، به عنوان مجموعه فعالیتها و تجارب یادگیری از اهمیت به سزایی برخوردار است. هرچند کتابهای درسی، مساوی برنامه درسی نیستند اما در نظامهای آموزشی متمرکز، مانند ایران از جایگاه ویژهای برخوردار میباشند. اگر از منظر و دیدگاه برنامه درسی به کتابهای درسی، به ویژه محتوا و فعالیتهای یادگیری شاگردان نگاه کنیم، اهمیت و ضرورت یک محتوای خوب و پویا در فرآیند آموزش و پرورش بیش از پیش نمایان میشود به طوریکه برخی از متخصصان آن را پایه اصلی آموزش و پرورش میدانند و غالبا کیفیت آموزش و پرورش یک جامعه را از روی محتوای برنامهی مقاطع مختلف، ارزیابی میکنند.
برنامهی درسی در واقع وسیلهی برقراری ارتباط بین محصل و محیط است. هدفهای تربیتی یک جامعه، در محتوای برنامهی درسی آن جامعه منعکس میشود به عبارت دیگر معلم رابط میان محصلان و جامعه بوده و وسیله ی مهم او برای ایفای این نقش، به ویژه در نظام های متمرکز، کتاب درسی است. همچنین با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعدد اقوام و گونههای جمعیتی و مشکلات ناشی از آن - مثل دو زبانه بودن شاگردان - ، رشد سریع علوم و تکنولوژی، تغییر سریع در هنجارها و ارزش های اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و تا حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف گردد - یارمحمدیان، . - 1377 پس، کتب و محتوا در تمامی مقاطع نظام آموزشی محتاج تجزیه و تحلیل و بررسی علمی هستند. چرا که این تحلیل به دست اندرکاران و مولفین کتب درسی کمک میکند تا در هنگام تهیه و تدوین و یا گزینش و انتخاب کتاب درسی تصمیمات عاقلانهای اتخاذ کنند - رضاپور، . - 1378
-2 بیان مساله
یکی از مهمترین و رایجترین منابع تحقق یادگیری مؤثر و پایدار در کشورمان، کتابهای آموزشی هستند. کتابهای آموزشی توانستهاند، در کنار ابزار پیچیده و سریع توسعه یافتهی رسانهای در سراسر نظامهای آموزشی جهان همچنان اهمیت خود را حفظ کنند و به تحقق یادگیری در سطوح مختلف فراگیران بپردازند. بنابراین با توجه به اهمیت کتب درسی و همچنین نظر به اینکه هدفهای تربیتی یک جامعه در محتوای برنامهی درسی به ویژه کتب درسی منعکس میشوند، بررسی وضعیت آنها در تمامی مقاطع آموزشی از منظر روش های علمی تجزیه و تحلیل، مفید و ضروری مینماید.
-3 روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - جهت مشخص نمودن تعاریف و مشخصات کتب درسی اجتماعی - و تحلیل×محتوای ویلیام رومی - برای تحلیل و بررسی کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی - میباشد. جامعه آماری شامل، کلیهی دروس کتب مطالعات اجتماعی پایههای چهارم و پنجم دوره ابتدایی است. و نمونه، تعدادی از این دروس میباشد که با روش تصادفی انتخاب شدهاند. ابزارجمعآوری اطلاعات، سیاههی تحلیل ویلیام رومی است که براساس مبانی نظری تهیه و روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی تأیید شده است. جهت تجزیه و تحلیل دروس، از منظر فعال یا غیرفعال بودن از روش ویلیام رومی و محاسبهی ضریب درگیری استفاده شده است.
-4 تعریف و ماهیت مطالعات اجتماعی
مطالعات اجتماعی یک حوزه یادگیری است که از تعامل انسان با محیط های اجتماعی، فرهنگی، طبیعی، اقتصادی و … و تحولات زندگی بشر در گذشته، حال و آینده و جنبه های گوناگون آن بحث می کند. از آنجایی که این درس بر محور کنش متقابل آدمیان با یکدیگر و با محیطی که در آن به سر میبرند در روند زمانی استوار است، می توان ادعا نمود که جامعه، مکان و زمان سه محور عمده این درس هستند. مطالعات اجتماعی یک حوزه یادگیری بین رشتهای است که از مفاهیم رشته های علمی چون جغرافیا، تاریخ، اقتصاد، علوم سیاسی، جامعه شناسی و همچنین مطالعات مختلف مانند آموزشهای مدنی، مطالعات شهروندی و زیست محیطی، دین و اخلاق بهره میگیرد. - فلاحیان و همکاران، - 1391
-5 تعریف تحلیل محتوا
تحلیل محتوا روشی برای جمعآوری اطلاعات و تحلیل آنها به شمار می آید، در تحلیل محتوا به جای مشاهده مستقیم رفتار مردم با پرسش در مورد آن، به ارتباطاتی که آنها پدید میآورند و پیامهایی که رد وبدل میکنند توجه میشود و مورد تحلیل قرار میگیرد، تحلیل محتوا د رواقع متون نامه، دفترهای خاطرات، مقالات، سخنرانی ها، صورت جلسات، کتاب ها، شعرها، نقاشی ها، قوانین و هر سند دیگر را مطالعه و ارزیابی میکند. تحلیل محتوا روشی »غیر واکنشی« و »غیر مداخلهای« است و چون اسناد مورد مطالعه و متون تحلیل، پیش از این ثبت شدهاند، بنابراین صاحبان اسناد و مولفان آثار را به کار تحلیل و واکنش فرا میخواند، البته تحلیلگران و محققان در کار تالیف و تدوین و ایجاد اسناد و مدارک مداخله ای ندارند - سروستانی، . - 1375
