بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب علوم پایه هفتم - متن ، پرسش ها ، تصاویر - از منظر فعال و غیر فعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 1394 -95 بود. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش ، کتاب علوم تجربی پایه هفتم بود . کل کتاب به عنوان نمونه ، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت . ابزار گرد آوری اطلاعات ، سیاهه ی تحلیل مبتنی بر روش ویلیام رومی است که براساس مبانی نظری تهیه و روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی تأیید شد .
واحد مطالعه ی درس های مندرج در کتاب و واحد تجزیه و تحلیل ، متن ، پرسش ها و تصاویر کتاب است که بر اساس مقوله های فعال و غیر فعال توسط فرمول ویلیام رومی تحلیل و ضریب درگیری آن ها مشخص شد . نتایج به دست آمده نشان می دهد که متن کتاب علوم تجربی با ضریب درگیری ./4 ، متنی فعال و پویاست و زمینه را برای یادگیری فعال فراهم می کند .
پرسش های کتاب با ضریب درگیری 4 بیانگر آن است که بیشتر ازحد معمول از دانش آموزان می خواهد تا برای پاسخگویی به جست و جو فعالیت بپردازند و به اطلاعات و شرایط دانش آموز توجهی نمی کنند . اما تصاویر کتاب علوم پایه ی هفتم با ضریب درگیری ./3 نشان دهنده ی غیر فعال و غیر پویا بودن تصاویراست و زمینه را برای فعالیت فراهم نمی کند . بنابراین ، متن و پرسش های کتاب علوم تجربی پایه ی هفتم 1394 -95 به روش فعال و تصاویرکتاب به روش غیرفعال تدوین شده اند.
-1 مقدمه :
یادگیری در دوران کودکی از حساسیت ویژه ای برخوردار است . زیرا این امر بر ساخت شخصیت فرد هم از نظر علمی و هم از نظر کیفی تأثیر دارد و این دوره و یادگیری های آن مقدمه ای برای دستیابی به ظرفیت های بعدی خواهد بود . بنابراین هرگونه تعلل در تدوین و تألیف منابع یادگیری این دوره و آموزش های خاص آن ، پیامدهای سوء و شاید دائمی به همراه خواهد داشت
در این میان برای تغییر و تعدیل رفتار فراگیران ، نقش اساسی برعهده ی آموزش و پرورش است ، نظام آموزش و پرورش ایران متمرکز و برنامه ، کتاب و معلم ، محورهای اساسی آموزش و یادگیری اند و با توجه به آن که در بسیاری از موارد ، کتاب درسی تنها رسانه ی آموزشی است که در اختیار معلم قرار دارد و فرایند تدریس و یادگیری تنها با اتکا به محتوای برنامه درسی ، انواع ارزشیابی های تحصیلی ، آزمون ها و گزینش های متعدد برمبنای محتوای کتاب درسی صورت می پذیرد ، کتاب به منزله ی برنامه آموزشی جامع جای تتبع فراوان دارد .
در حقیقت کتاب درسی یا محتوا در نظام های آموزشی سند مکتوب و مدون تعلیم و تربیت محسوب می شود که فعالیت ها و تجارب یادگیرندگان بر محور آن سازماندهی می شود . بنابراین محتوای مطلوب کتاب های درسی می تواند دانش آموزان را به چالش فکری وادارد واز جمود فکری و ذهنی رها سازد و پاسخ گوی نیازمندی های عصر جدید انسان ها باشد
موفقیت یک نظام آموزشی در گرو هماهنگی اجزای متشکله با یکدیگر و هم سویی اجزا در جهت تحقق هدف ها و تناسب آن با ویژگی های خاص مخاطبان آموزشی است . اطمینان از این تناسب نیاز به بررسی و تحلیل محتوا دارد .
در دهه های اخیر تغییراتی مهم در برنامه ها ، نظام آموزشی و به تبع آن در تهیه و تنظیم کتاب ها و مواد آموزشی صورت گرفته است که این تغییرات برای شرکت دادن دانش آموزان در فعالیت های آموزشی بوده است . چراکه تصور می شود دانش آموزان مصرف کنندگان بی چون و چرای اصلاحات آموزشی به حساب می آیند و قطعأ انجام تغییرات در کتاب های درسی و انجام اصلاحات در ابعاد گوناگون آموزشی تآثیر گذار است
یکی از تغییراتی که در سال 1391 شاهد اجرای آن بودیم ، ایجاد طرح جدیدی به نام طرح 6-3-3 در نظام آموزش و پرورش بود که شامل 6 سال مقطع ابتدایی ، دوره ی متوسطه اول و دوره ی متوسطه دوم می باشد . در این میان پایه ی هفتم برای اولین بار با کتب ، دروس ، اهداف و راهبرد های جدید و متفاوت برای دانش آموزان پایه هفتم در نظام آموزشی جای گرفته است که نیاز به بررسی ها و تحلیل های فراوانی در زمینه کتب و محتوای برنامه ی درسی دارد . یکی از کتاب های این پایه ، کتاب علوم تجربی است با توجه به جایگاه و اهمیت کتاب علوم در مجموع دروس پایه ی هفتم و نیز با توجه به اهداف تعیین شده برای این کتاب در مقطع دوره متوسطه اول و ضرورت ارزشیابی وبازنگری محتوای آن است .
افزون بر این در سازماندهی محتوا و آموزش علوم میبایست همه جانبه نگری رویکردی تلفیقی تفکر ایجاد ارتباط بین آموزه های علمی و زندگی واقعی که بتواند انسان هایی مسئولیت پذیر ، متفکر و خلاق پرورش دهد ، مورد توجه قرار گیری برای رسیدن به چنین اهدافی لازم است که محتوای کتاب های درسی می تواند ارتباط بین برخی مشکلات یادگیری دانش آموزان با برنامه درسی را آشکار نماید و کمک کند که مفاهیم درسی به شکل مناسبی در کتاب های درسی گنجانده شود تا زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان فراهم گردد
این پژوهش در نظر دارد به بررسی و تحلیل محتوای کتاب علوم دوره ی اول متوسطه از منظر فعال و غیر فعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 95 -1394بپردازد .سؤال اصلی پژوهش این است که آیا محتوای کتاب علوم دوره ی اول متوسطه - متن ، پرسش ها و تصاویر - به شیوه ی فعال بر اساس روش ویلیام رومی ارائه شده است ؟
-2 تئوری و پیشینه تحقیق
تحلیل محتوا یک روش تحقیقی است که به صورت منظم و عینی و به توصیف مقداری محتوای آشکار ارتباطات می پردازد . در این روش پیام ها و یا اطلاعات به صورت منظم ، کدگذاری و به خوبی طبقه بندی می شوند تا پژوهشگر بتواند به صورت کمی تجزیه و تحلیل کند
تحلیل محتوا کاربرد روش های کمی و کیفی ، عینی و نظام دار برای توصیف رسانه های آموزشی و آگاهی از میزان تآثیرگذاری آن در فرایند یاددهی - یادگیری است ، تآثیرات آشکار و پنهان در فراگیران و شناخت واقعیت های اجتماعی است و به سه نوع تقسیم می شود : تحلیل محتوای توصیفی ، ارتباطی و استنباطی
این تحلیل به برنامه ریزان ومؤلفان کتاب درسی کمک می کند تا در هنگام تدوین ، گزینش و انتخاب محتوای کتاب های درسی دقت بیشتر نموده تا ضمن تسهیل یادگیری ، زمینه ی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را فراهم آورند
پژوهش های متعددی درخارج و داخل ایران در خصوص تحلیل محتوا صورت گرفته ، اشتون - 2012 - در مطالعه ای بیان می دارد که والدین آلمانی پس از حضور در دبیرستان های مختلف ، ضمن ابراز نارضایتی خود از حفظ مطالب دینی ، بیان نموده ×اند که استفاده از این شیوه به طور مطلق ، مانع اجرای اصول اخلاقی ، به طور عملی می شود .
خادمی و قریشی نصب - 1394 - درپژوهشی تحت عنوان - - تحلیل محتوای کتاب علوم ششم ابتدایی از منظر فعال و غیرفعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی - - 1394 -95 به این نتیجه رسیدند که متن و تصاویرکتاب علوم فعال و پویاست ولی پرسش های کتاب غیر فعال وغیر پویا هستند و زمینه را برای یادگیری فراهم نمی کنند .
کرمی ، اسدبیگی - 1392 - در پژوهشی تحت عنوان - - تحلیل محتوای کتاب ریاضی پایه ی اول متوسطه براساس روش ویلیام رومی و حیطه ی شناختی بلوم - - به این نتیجه رسیدند که تعداد تمرین ها و فعالیت ها و مسائل در سطوح بالای حیطه ی شناختی بسیار اندک است و صرفأ در سطح درک و فهم است . بنابراین دانش آموزان را برای یادگیری فعال در گیر نمی کند .
افضل خانی و سمیعی - 1392 - به پژوهشی با هدف تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمانی پایه ی ششم ابتدایی از منظر فعال و غیرفعال بودن براساس روش ویلیام رومی پرداختند ، که با مقایسه ضریب درگیری این نتایج به دست آمد که متن و تصاویر کتاب هدیه های آسمانی پایه ی ششم ابتدای1391-1392 به روش غیر فعال و پرسش های کتاب به روش فعال تدوین شده اند .
-3 روش تحقیق
نوع تحقیق در این پژوهش توصیفی و روش آن ، روش تحلیل محتوا بر اساس روش ویلیام رومی است . جامعه ی پژوهش کتاب علوم پایه هفتم سال 95-94می باشد که به علت محدود بودن جامعه ، تعدادی از صفحات کتاب به صورت تصادفی به عنوان نمونه مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند . ابزار گرد آوری اطلاعات در این پژوهش سیاهه ی تحلیل محتوای مبتنی بر روش ویلیام رومی است . برای تعمیم روایی ابزار از روایی صوری استفاده شده است و با استفاده از نظر متخصصان در این حوزه ، روایی ابزار فوق بررسی شده است در این روش محتوای کتاب اعم از متن ، پرسش ها و تصاویر آن ها بررسی می شود . کل محتوا بر اساس دو مقوله ی فعال و غیر فعال تحلیل می شود
